Prof. Dr. Kinyaze İbrahim Mirzoyev, 90’lı yıllarda Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ’da çıkan çatışmalardan dolayı Kazakistan’a yerleşmek zorunda kaldı. Azerbaycan ile Ermenistan arasında yeninden alevlenen Dağlık Karabağ çatışmalarını değerlendiren Prof. Dr. Mirzoyev, Azerilerle Ermenilerin savaşında Kürtlerin tarafsız kalması gerektiğini söylüyor.
Prof. Dr. Kinyaze İbrahim Mirzoyev K24’ün sorularını yanıtladı.
Sizin de Dağlık Karabağ savaşının mağdurlarından olduğunuz biliniyor. Azerbaycan ile Ermenistan arasında son günlerde yeninden alevlenen çatışmaların kısa tarihinden bahseder misiniz?
Dağlık Karabağ savaşı yüzünden Erivan’dan Kazakistan’a kaçmak zorunda kaldım. Şimdi Azerbaycan ile Ermenistan arasında bugün yaşanan Karabağ savaşının tarihi biraz eskiye dayanıyor. Sovyetler Birliği döneminde hem Stalin hem de Lenin Dağlık Karabağ’ı otonom bir yönetim olarak Azerbaycan’a vermişti. Sovyetler Birliği dağılmadan bir yıl önce de Ermeniler, Dağlık Karabağ’ı Ermenistan’a katmak için Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nden Mihail Gorbaçov ile ilişkiler geliştirdi. Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra, 90’lı yıllarda Ermenistan ile Azerbaycan arasında savaş başladı. Azerbaycan Ruslarla arasını bozdu, İranlıları kendine düşman etti. Rus ve İranlıların yardımıyla Dağlık Karabağ Azerbaycan’dan alındı.
Ermenistan, Azerbaycan’a ait 7 nahiyeyi aldığı zaman Kızıl Kürdistan’a ait Laçin, Kubatlı, Kelbecer ve Zengilan kentlerini de aldı. Yaklaşık 30 yıldır Karabağ Ermenilerin elindedir. Bu süreçte Azeriler ve Ermeniler arasındaki zaman zaman savaş yaşandı. Sonra ABD, Fransa ve Rusya’dan oluşan AGİT-Minsk Grubu üçlüsü, sorunun çözümü için uğraştılar ama bu da bir sonuç vermedi ve savaş bu sefer daha ciddi başladı. Ayrıca Azerbaycan Türkiye’den de destek aldı ve Karabağ’da Ermenilere saldırdı.
90’larda Ermeniler ve Azeriler arasında savaş çıktığı zaman Kızıl Kürdistan’ın ve Kürtlerin konumu neydi?
Kızıl Kürdistan 1923 yılında ilan edildi. Tam otonomi değildi, ‘Kürdistan Kazası’ olarak anılıyordu ama aslında eyaletti. Burada Kürtlerle ilgili sadece kültür, sanat, edebiyat, dil çalışmalarının yanı sıra gazete çıkıyor, dergi basılıyordu, çocuklar anadilde eğitim görüyorlardı. Bunun dışında siyasi olarak bir faaliyet yoktu. Karabağ o zaman Azerbaycan’a bağlıydı, Kızıl Kürdistan da vilayet şeklinde varlık gösteriyordu. Ermenistan 90’larda Karabağ’ı aldıktan sonra, Kürt aydınlarıyla bir toplantı gerçekleştirdi. Wekil Mustafayev öncülüğünde Kürt aydınları Ermenistan yönetimiyle bir görüşme gerçekleştirdi.
Siz de görüşmeye katıldınız mı?
Ermenice bildiğim için beni de çağırdılar ama gitmedim. Çünkü artık Kazakistan’a gelmiştim. Görüşmeden sonra Laçin’de Kürdistan bayrağı dikildi. Ama Ermenistan’ın asıl niyeti sonradan ortaya çıktı. Ermenistan, bütün dünyanın gözü önünde Dağlık Karabağ’da yaptığının üstünü örterek Kürtlere otonomi sözü verdi ve otonomi ilan edildi. Ermenistan, Kürtlerin Kürdistan’ı ilan ettiğini söylüyordu. Fakat Kürtler orada Azerilere bir mermi bile sıkmadı. Ermeniler, Azerilere yapılanların suçunu Kürtlere yüklemeye çalışıyordu. Fakat bu otonomi sadece iki ay sürdü. “Kürdistan nedir, Kürtler nedir, otonomi nedir” diyerek yönetime son verdiler, Kürtlere “Buradan gidin” dediler ve Kürtler böylece kandırıldı.
Dağlık Karabağ, Azerbaycan’dan alınmadan önce Kürdistan eyaletinin durumu neydi?
Dağlık Karabağ Azerbaycan’a bağlıyken Kürtlere ait hiçbir şey bırakmadılar. Azeriler, Kürtleri asimile etmeye başladılar. Sovyetler döneminde yapılan kültürel çalışmaların hepsini kaldırdılar. Ermenistan Karabağ’ı aldıktan sonra Kürtlere ait hiçbir şey kalmamıştı. Kürtler yaşıyordu ama dillerini bile bilmiyorlardı. Kürt kültürüne ait hiçbir şey kalmamıştı.
Bugünkü şartlada Karabağ’a hangi ülke hakim olursa Kürtlerin çıkarına olur?
(Gülümseyerek cevap veriyor) Ne Azerbaycan ne de Ermenistan Kürtlerin çıkarını düşünmez. Hiç kimse Kürtlerden bahsetmez. Bizim için Ermeniler de Azeriler de aynıdır. Şimdi Karabağ Azerbaycan’ın toprakları içerisinde yer alıyor. Eğer Azerbaycan Karabağ’ı alırsa Laçin, Kubatlı, Kelbecer ve Zengilan’dan Bakü ve Azerbaycan’ın başka yerlerine göç eden asimile olmuş Kürtlerin yeninden Kızıl Kürdistan topraklarına dönme ihtimali var. Çünkü Ermeniler Kürtleri bu topraklardan çıkarmıştı. Zaten Ermenistan Kürtlerin dönmesine de izin vermiyordu. Ermenilerden dolayı Karabağ’dan göç edip Bakü ve başka yerlere giden Kürtler mülteci konumunda ve çok zor şartlarda yaşıyorlar. Karabağ Ermenilerden alınırsa Kürtler de yerlerine dönecekler. Bundan dolayı Azerbaycan Karabağ’ı alırsa Kürtler için daha iyi oluyor diyorum yoksa iki devlet de Kürtleri düşünmez.
Peki, Dağlık Karabağ ve Kızıl Kürdistan coğrafyasında yer alan kentlerin Azerbaycan’ın kontrolüne girmesi durumunda kültür ve dil çalışmalarına izin verilir mi?
Eğer Kürtler isterlerse olma ihtimali çok yüksek. Çünkü şu an Bakü’de Kürtlerle ilgili kültürel çalışmalar yapılıyor. Devlet radyosu haftada 2 kez Kürtçe yayın yapıyor. Şu an Azerbaycan’da 500 bin Kürt yaşıyor. Ama çoğu asimile edilmişler. Kürtçe bilmiyorlar, eğer Kürtler isterse Azerbaycan Kürtlerin Karabağ’a geri dönüşlerine, dil ve kültür çalışmalarına izin verebilir.
Karabağ ve Kızıl Kürdistan’da Kürlerin nüfusu ne kadardır şimdi?
Karabağ’da sadece Ermeniler yaşıyor. 60 bin Ermeni yaşıyor orda. Hiç Kürt yok. 90’dan önce 30 bin Kürt yaşıyordu. 90’dan sonra da 15 bin civarı kalmıştı. Ermenistan Karabağ’a yerleşince onlar da göç edip gittiler. Bakü ve diğer kentlere yerleştiler. Ama şimdi hiç Kürt yok. Azeriler de yok.
Şu an iki devlet arasındaki çatışmaların çoğu Kızıl Kürdistan kentlerinde mi meydana geliyor?
Hem Kızıl Kürdistan’da hem de çevre kentlerinde savaş var. Ama savaş Kızıl Kürdistan’ın tam merkezine daha ulaşmamış. Çünkü Laçin, Kelbecer, Kubatlı ve Zengilan’dır. Özellikle merkez Laçin’dir.
İki devletin askeri güçleri içerisinde hangisinde Kürtler daha fazla?
Azerbaycan ordusunda Kürtlerin sayısı daha fazladır. Çünkü dediğim gibi Azerbaycan’da yarım milyondan fazla Kürt var ve vatandaşı oldukları Azerbaycan’un ordusunda askerlik yapıyorlar.
Ermenistan da ise Ezidi Kürtleri var ve onlar askeri güçlerinin içerisinde yer alıyorlar. Müslüman Kürtler orda yok. Yani Ezidi Kürtler Ermenistan’a, Müslüman Kürtler de Azerbaycan’a yardım ediyorlar.
Türk medyası PKK’nin Ermenistan’a yardım etmesi için Karabağ’a geçtiğini söylüyor. Sizce bu doğru mu?
Yüzde yüz yalandır. Böyle bir şey kesinlikle yoktur. Karabağ’da ne PKK var ne de Suriye Kürtleri var. Bu politik bir söylemdir. PKK Ermenistan tarafından ‘terör örgütü’ olarak tanımlanmıyor. PKK’yi bahane ederek başka bir amaçla da saldırı yapmak istiyorlar. Sadece şimdi değil, PKK hiçbir zaman Karabağ’a geçmedi.
PKK 92-93 yıllardan Sovyetler Birliği Kürt Dernekleri Federasyonu eski Başkanı Muhammed Babayev ile görüştü. Kızıl Kürdistan’ın otonomisini iptal eden Ermenistan’a karşı savaşmak istedi. PKK o zaman Kürtleri alıp Kızıl Kürdistan’a gireceklerini ve burada Ermenilere karşı savaşacaklarını söylediler. Ama Muhammed Babayev izin vermedi.
Size göre, bu savaş sürer mi, Azerbaycan Karabağ’ı alır mı?
Şimdiki gibi sürerse çok sayıda insan ölecek, çok kan dökülecek. Çözüm; iki tarafın da masaya oturmasındadır. Ermenistan’ın Azerbaycan’a ait topraklarından çıkması lazım. Karabağ’daki sorunu da çözmeleri lazım çünkü şu an Karabağ nüfusunun yüzde yüzü Ermenilerden oluşuyor. Buradaki Ermenileri öldürecek değiller, bu sorunun barış yoluyla hallolması lazım.
Ermenistan ve Azerbaycan’daki Kürtlerin hangi tarafta yer alması lazım?
Ben Kürtlere taraf olmamaları gerektiğini söylüyorum. İki ülke arasındaki savaştan uzak dursunlar. Bu savaş Kürtlerin değil, Ermenilerle Azerilerin savaşıdır. Kürdistan Bölgesi’nde Rojava’da savaş olduğu zaman kim bize yardım ediyor ki biz de başkalarına yardım edelim. Bu savaşta taraf değiliz.
Rusya’nın pozisyonunu nasıl görüyorsunuz?
Şimdi Türkiye açık bir şekilde Azerbaycan’a destek verdiğini söylüyor. Ben Rusya’nın bir yerden sonra sessiz kalmayacağını düşünüyorum. Çünkü Ermenistan Rusya için stratejik bir öneme sahip. Rusya sesini çıkartacak.
Peki ya İran?
İran, farklı farklı açıklamalar yapıyor ama Azerbaycan’la arası da iyi değil. İran’da çok sayıda Azeri yaşıyor. Ayrıca Türkiye’nin müdahalesi İran’ın hoşuna da gitmiyor. İran ‘Düşmanımın düşmanı dostumdur’ politikasını yürütüyor. İran zaten 30 yıldır Ermenistan’a yardım ediyordu. Karabağ alınırken de İran Ermenistan’a yardım etti. Şu anda da ilişkileri iyidir.
Bu savaş hem bölge hem de dünya için bir tehlikeye sebep olur mu?
Henüz savaş çok büyümüş değil. Eğer Türkiye’den sonra Rusya ve İran katılırsa bu üçüncü dünya savaşı olur. Sonrası başka büyük devletler de katılacak. Ben öyle düşünüyorum. Bu savaş ne kadar erken bitirilirse o kadar iyi olur. Ayrıca Türkiye eğer Azerilere arka çıkmasaydı Azerbaycan bu kadar ileri gidemezdi. 30 yıldır neden Karabağ’ı almıyordu? Türkiye “iki devlet bir millet” sloganıyla Azerilere iyi moral veriyor.
Size göre şimdiye kadar Azerbaycan mı, yoksa Ermenistan mı Kürtlere yönelik ılımlı bir politika izliyor? İki devletin Kürtlere yönelik politikasını nasıl yorumluyorsunuz?
Azeriler Kürtleri asimile etti. Kürtler dillerini unuttular, kültürlerinden uzak kaldılar. Bir millet ortadan kaldırıldı. Ermeniler de Karabağ’da savaş çıktığı zaman Kürtleri ilk önce Ermenistan’ın içinden çıkararak göç ettirdi. Otonomiyi kaldırdı. Özellikle Müslüman Kürtleri sürdü. Ailemiz bunlardan biridir. Biz de Kazakistan’a geldik. Ermeniler Kürtlerle Azerilerin bir olduğunu söylüyorlar. Kürtlere ait mezarları harap ettiler. Bundan dolayı Müslüman Kürtler Ermenistan’dan çıkmak zorunda kaldılar. Erivan ve diğer bazı kentlerde 20 bine yakın Müslüman Kürt vardı, Ermenistan hepsini çıkardı. 150 bin de Azeri vardı onları da çıkardılar. Sadece 40 bin Ezidi kaldı. Daha sonra Ezidiler de ekonomik şartlarından dolayı çıkmak zorundan kaldılar. Azerbaycan Kürtlere yönelik ayrım yapmadığını söylüyor. Kürtlerle aynı millet olduğunu söylüyor. Azerbaycan’ın Kürtlere yönelik politikası Türkiye’de olduğu gibidir. Ermenistan’da da Kürtlere yönelik resmi bir hak yok. Tamamen politik... Şu anki mevcutta Azerbaycan Kürtlere daha yakın görünüyor.
Azerbaycan alırsa eski Kürdistan otonomisi gündeme gelir mi?
Bence zor. Çünkü Kürtler artık anadilini unutmuş. Kürtlük adına fazla bir şey kalmamış.
Bundan bir süre önce bir televizyon kurdunuz. YEKBUN TV’yi açmaktaki amacınız nedir?
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte bütün Kürtler dağıldı. Herkes başka ülkeye gitti. Bazıları Rusya’ya gitti, bazıları Kazakistan’a geldi, Kırgızistan’a giden oldu, Ukrayna, Kanada, Avrupa derken herkes dağıldı. Bununla birlikte herkes örf, adet ve kültüründen uzak kaldı, anadillerini unuttular. Baktık ki dilimiz yavaş yavaş kayboluyor, biz de böyle bir TV açmaya karar verdik. Ondan önce eski Sovyetler Birliği’ndeki Kürtlerin birliğini oluşturduk. Eskisi gibi Kürtlerin birlik olmasına istedik. Bu birlik iki yıl sürdürdükten sonra baktık çalışmalarımız iyi gidiyor, sonra bir televizyon kurmaya karar verdik ve kurduk. Dil ve kültür üzerine haftada iki sefer yayın yapıyoruz. Hiçbir partiye ait değildir ve siyasi bir televizyon da değildir zaten. Birçok ülkede ofislerimiz var.
Kürtçe ve Kürtlere ait bir televizyon olduğu için Kazakistan devleti sorun çıkartıyor mu?
Yok, Kazakistan’da her şey serbesttir. Kültür, sanat ve eğitim hakkı Kazakistan’ın anayasasında var. Kazakistan’da yaşayan herkesin kültür ve dil hakkı güvence altındadır. Kazakistan vatandaşı olan herkes kendi tarihi ve kültürünü yaşayıp öğrenebiliyor. Ben Kazakistan Kürtleri Birliği’nin başkanıyım. Şu anda kendi ofisimde oturuyorum, 20 millet içerisinde biz Kürtlerin de ofisi bulunuyor. Burada kendi örf ve adetlerimize sahip çıkıyoruz, dilimizi öğretiyoruz, öğreniyoruz. Kimse bir şey demiyor. Burada pazar okulları var Kürtçe eğitimi de veriliyor. Devletin bize tanıdığı hakların hepsini gerçekleştirirsek birçok şey yapmış oluruz.
Kazakistan’da ne kadar Kürt var?
Kazakistan’da 150 bine yakın Kürt yaşıyor. Burada gazetemiz var, dergimiz var, hepsini serbest bir şekilde çıkartıyoruz. Sitemiz de var.
