TBMM'de çözüm süreci komisyonu nasıl kurulacak?

TBMM'de yeni çözüm süreci kapsamında bir komisyon oluşturulmasına ilişkin partiler arası görüşmeler devam ediyor. Kompozisyonu ve zamanlaması hakkında farklı görüşler bulunan komisyonun kurulabilmesi durumunda yeni yasama döneminde çalışmaya başlaması daha yüksek ihtimal olarak değerlendiriliyor.

Yeni çözüm sürecinin başlamasının ardından DEM Parti ve CHP çalışmaların şeffaf olması gerektiğine ve toplumsal mutabakatın önemine dikkat çekerek komisyon kurulmasını istemişti.

PKK'nin 12 Mayıs'taki fesih kararından sonra MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli de 19 Mayıs'ta yaptığı yazılı açıklama ile TBMM'de "Yeni Yüzyılın Terörsüz Türkiye Stratejisi; Milli Birlik ve Dayanışma Komisyonu" kurulması önerisinde bulundu.

TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş da 19 Mayıs'ta Gabar Dağı'nda düzenlenen bir etkinlikte Bahçeli'nin önerisine destek vererek sürecin planlandığı gibi ilerlediğini, PKK'nin silah tesliminden sonra konunun TBMM'de tartışılacağını ve tüm siyasi partilerin sürece katkıda bulunacağını söyledi.

Peki bu komisyonun yapısı nasıl olacak? Ne tür faaliyetlerde bulunacak?

Özel komisyonlar yasayla kurulabiliyor

Komisyon önerisi genel olarak Meclis'teki partiler arasında olumlu karşılanıyor ancak komisyonun yapısı, üye sayısı, karar alma yöntemi ve yasal bağlayıcılığı konusunda farklı görüşler bulunuyor.

TBMM'deki ihtisas komisyonları en fazla 40 üyeden oluşabiliyor. Araştırma komisyonları ise sınırlı sayıda (genelde 15) üye ile ve geçici olarak yani belirli bir zaman dilimi (3-6 ay) için kurulabiliyor.

Bu nedenle çözüm süreci ile ilgili bu tür komisyonlar yerine TBMM Başkanlığı kararıyla özel bir komisyon kurulması gündemde. Bu tür özel komisyonlar yasayla kurulabiliyor.

TBMM Başkanı Kurtulmuş "PKK'nın silah bıraktığının kamuoyu tarafından da bütünüyle görüldükten sonra" TBMM'nin devreye gireceğini kaydetmiş ve komisyonun nasıl olacağının konuşarak ve partilerle tartışarak bulunabileceğini belirtmişti.

Komisyon için yasal bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmadığını savunan Kurtulmuş, "Şu anda TBMM'de komisyon nasıl kuruluyorsa bunun için özel bir yasa çıkarmaya gerek olmayabilir. Ama bir modalitesini çalışacağız. Burada siyasi partilerin görüşlerini de farklı kanaatleri de alarak bir istikamet çizeceğiz" demişti.

DEM Parti komisyon konusunda ne diyor?

DW Türkçe'nin konuştuğu  DEM Parti yetkilileri komisyon önerisinin ilk olarak Abdullah Öcalan tarafından dile getirildiğini, Bahçeli'nin de sahip çıkmasının önemli olduğunu söyleyerek komisyon fikrinin ve çözümün merkezinin TBMM olmasını çok önemsediklerini belirtiyorlar.

DEM Parti komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına ise tüm partilerin görüşleri alınarak karar verilmesi gerektiğini düşünüyor ve "bütün köşeleri belirlenmiş, her şeyi önceden biçilmiş bir komisyon yerine Kürt sorununa gerçekten çözüm bulabilecek, işlevsel ve amaca uygun bir yapıda" olması gerektiğini vurguluyor.

Bu kapsamda DEM Parti'nin komisyonun yapısına dair somut bir önerisi bu aşamada bulunmuyor ve partiler arasında uzlaşı sağlanmasının daha doğru bir yöntem olacağı görüşü hakim.

Komisyonun "genel demokratikleşme" amacına da hizmet etmesi ve işlevsel olması gerektiğini düşünen DEM Partili yetkililer, çözüm sürecinin ve barışın tüm topluma anlatılabilmesi ve toplumsal mutabakatın alınabilmesinin önemine dikkat çekiyor.

DEM Parti Eş Başkanı Tülay Hatimoğulları, grup konuşmasında belediye başkanlarının, meclis üyelerinin cezaevinde olduğunu hatırlatarak "Demokrasinin olmadığı yerde barış nasıl gelişecek? Toplum bunu soruyor. Bu sorulara yanıt bulmak zorundayız. Hukuk ve demokrasi barış güvercininin iki kanadıdır" diye konuşmuştu.

Komisyonla ilgili diğer düşünceler neler?

Söz konusu komisyona dair ilkesel olarak İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi dışında TBMM'deki partilerin büyük bölümü olumlu yaklaşırken bu komisyonun yapısı, partilerin kaç üye ile yer alacağı ve kararların nasıl alınacağı gibi hususlarda farklı görüşler var.

Bahçeli, 100 üyeli bir komisyonun 16 siyasi partinin katılımıyla TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş'un liderliğinde, şeffaf ve kapsayıcı bir şekilde çalışmasını önermişti. Bahçeli ayrıca komisyonun kararlarının salt çoğunlukla alınması ve yasa teklifine dönüştürülerek TBMM Genel Kurulu'na sunulması gerektiğini de belirtmişti.

AK Parti'de ise Meclis komisyonunun silahların teslimi ve PKK'nin fesih işlemi tamamlandıktan sonra kurulması eğilimi var. Silahların teslimi için yaz aylarını işaret eden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bunun için Milli İstihbarat Teşkilatı'nın (MİT) görevli olacağını belirtmişti.

AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Zafer Sarıkaya da 20 Mayıs'ta NTV'ye yaptığı açıklamada PKK'nin sadece silahları bırakmış olmasının yeterli olmadığını, silahların teslim edilmiş olmasının gerektiğini de belirterek "Silahların herhangi bir şekilde daha gündem oluşturduğu bir ortam içerisinde TBMM'deki sürecin konuşulabilme imkanının olmadığı kanaatindeyim" demişti.

Öte yandan DEM Parti, komisyonun çok fazla zaman geçmeden mümkün olan en kısa sürede kurulmasından yana.

CHP nasıl bakıyor?

CHP komisyonun kurulmasına ilkesel olarak olumlu bakar ve destek verirken Bahçeli'nin önerdiği kompozisyona dair itirazı var. Partilerin eşit temsil edilmesi gerektiğini düşünen CHP, AKP-MHP çoğunluğunun bulunduğu Meclis komisyonlarında muhalefetin görüşlerinin önemsizleştirildiğini ve bu tür önemli bir sorunun çözümünde eğer toplumsal mutabakat isteniyorsa eski yöntemlerle devam edilmemesi gerektiğini vurguluyor.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, "Biz bu komisyon fikrinin sahibiyiz, ilk savunucusuyuz, hep savunucusuyuz. Ancak hiçbir lider bu komisyonun nasıl kurulacağını tek başına belirleyemez" diyerek, komisyonun oluşum sürecinde şeffaflık ve kapsayıcılık talep etmişti.

Özel daha önceki açıklamalarında ise komisyonun sadece TBMM'de temsil edilen partilerden oluşmaması gerektiğini söyleyerek "Zafer Partisi'nin milletvekili yok. Zafer Partisi'nin de davet edilmesi gerekiyor. Son anketlerde aldıkları oylar belli. Geçen dönem Cumhur İttifakı'nda Büyük Birlik Partisi vardı, onların da davet edilmesi gerekiyor" demişti.

Ä°YÄ° Parti ve Yeniden Refah Partisi mesafeli

İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi ise şu ana kadar net olarak komisyona katılmayacaklarını açıklayan iki parti.

Yeniden Refah Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve Siyasi İşler Başkanı Suat Kılıç, partisinin MYK toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada önce bilgilendirilmek istediklerini söyleyerek, şöyle konuştu:

"Bu ahval ve şerait içerisinde Yeniden Refah Partisi'nin Meclis'te kurulması muhtemel 100 kişilik bir komisyonda yer alması söz konusu olmayacaktır. Sayın Cumhurbaşkanı tarafından bir liderler zirvesi toplanırsa, kaygılar giderilirse, liderler birinci elden, devlet tarafından bilgilendirilirse, Yeniden Refah Partisi de elbette ki bu konudaki konumunu gözden geçirecektir."

DEM Parti ile görüşme yapmayı reddeden İYİ Parti'nin Genel Başkanı Müsavat Dervişoğlu bugünkü grup toplantısı sonrasında gazetecilerin Bahçeli'nin komisyon çağrısı hakkında "Ortaya yeni atılmış bir şey. Öcalan'ın talep ve beklentilerini karşılamak için TBMM'nin bazı olumsuzluklara alet edilmesine yerinde ve sıcak bakmıyoruz" ifadelerini kullandı.

Daha önce hangi komisyonlar kurulmuştu?

TBMM'de daha önce de ismi ve çalışma usulleri farklı komisyonlar kurularak Kürt sorunu, terörle mücadele ve toplumsal barış ile ilgili çalışmalar yapılmıştı. Bu kapsamda 1993 yılında kurulan "Toplumsal Barışı Sağlama ve Terörle Mücadele Komisyonu" 1980'lerden itibaren yoğunlaşan PKK kaynaklı çatışmalar ve Kürt sorununun sosyo-ekonomik boyutlarını ele aldı. Bu komisyon sınırlı üyeyle (15-20 arası) çalıştı ve içinde Doğru Yol Partisi (DYP), Anavatan Partisi (ANAP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) ve Refah Partisi (RP) üyeleri yer aldı. 

Güneydoğu Anadolu'daki köy boşaltmaları, zorunlu göç, ekonomik geri kalmışlık ve güvenlik politikalarının etkilerini inceleyen komisyon bölge illerine ziyaretler düzenledi; yerel yöneticiler, sivil toplum kuruluşları ve halkla görüşmeler yaptı. Komisyonun çalışmaları sonrası hazırladığı rapor, sorunun sadece güvenlik boyutuyla değil, ekonomik ve sosyal politikalarla çözülmesi gerektiğini vurgularken, raporun önerileri büyük ölçüde uygulanmadı ve çeşitli nedenlerle güvenlik odaklı politikalar ön planda kaldı.

2009 yılında da o dönemdeki açılım süreci kapsamında "Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Araştırma Komisyonu" kuruldu. 

Komisyon 17 üyeden oluşurken AKP, CHP, MHP ve Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) temsilcileri yer aldı. AK Parti'nin çoğunlukta olduğu komisyonda BDP Kürt sorununun kültürel ve siyasi haklar boyutu ile ilgili öneriler getirdi. Kürtçe yayın, ana dilde eğitim ve kültürel haklar gibi konuların gündeme geldiği oturumları sonucu bir rapor hazırlandı ve diyalog, demokratikleşme ve sosyo-ekonomik kalkınma önerileri sunuldu.

Bölgeye ziyaretler yapan komisyon üyeleri akademisyenler, sivil toplum temsilcileri ve kanaat önderleriyle görüşmeler yaptı. Ancak o dönemdeki süreç farklı pek çok nedenle kesintiye uğradı ve raporun önerilerinin büyük bölümü somut yasal düzenlemelere dönüşmedi. 

2011'de ise yeni anayasa çalışmaları için TBMM'de 12 üyeli "Anayasa Uzlaşma Komisyonu" kuruldu. Bu komisyon doğrudan Kürt sorununa odaklanmasa da Kürt sorununun çözümü için anayasal reform önerileri tartışıldı. Komisyon, anayasal vatandaşlık tanımı, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve kültürel haklar gibi konuları ele aldı. Komisyon, 2013'te anlaşmazlıklar nedeniyle dağılırken bir rapor da hazırlanmadı.

Anı yıl yani 2013'te yeni başlatılan çözüm süreç ile "Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Amacıyla Meclis Araştırma Komisyonu" kuruldu. 17 üyeli komisyonda Çözüm Süreci'nin ilerlemesi ele alındı, bölgeye ziyaretler yapıldı. Komisyon, 2013'te bir rapor yayımladı. Rapor, diyalog, demokratikleşme ve kültürel hakların tanınmasını önerirken, geçmişteki hak ihlalleriyle yüzleşilmesi gerektiği belirtildi. Ancak Çözüm Süreci 2015'te çöktü. (DW Türkçe)