The National'ın genel yayın yönetmeni Irak kökenli bir Britanyalı olan Mina Al-Oraibi ABD Askeri varlığının Irak’ta devam etmesi durumunu Foreign Affaırs için kaleme aldı.
Son yirmi yılda görev yapan Irak başbakanlarının çoğu, bir noktada ABD ordusunun ülkelerini terk etmesini istedi. Başbakan İbrahim el Caferi, ABD'nin çekilmesi yönünde ilk halka açık çağrıyı 2005'te yaptı; bunu 2008'de Nuri el Maliki, 2020'de Adil Abdülmehdi ve Aralık 2023'te mevcut görevdeki Sudani izledi. Bu dönemin büyük bölümünde bu talepler, Irak'ta faaliyet gösteren İran destekli İslamcı milis gruplarından(Haşdi Şabi-Kataib Hizbullah vs) kaynaklandı ve bu grup, ülkenin siyasi liderlerini ABD güçlerinin çekilmesini talep etmeye itti.
Geçtiğimiz 15 yıl boyunca süren ikili müzakereler , El Kaide ile mücadele ve Irak silahlı kuvvetlerini desteklemek için 170.000 ABD askerinin burada konuşlandırıldığı 2007'deki zirveden bu yana ABD'nin Irak'taki askeri varlığını önemli ölçüde azalttı. 2003 yılında ülkenin polis teşkilatının ordusunun dağılmasının ardından hâlâ yeniden inşa süreci devam ediyordu. Barack Obama, 2011 sonlarında tüm ABD birliklerini geri çekti; ancak 3.000 kişi İslam Devleti'yle (IŞİD olarak da bilinir) savaşmak üzere geri gönderildi. Üç yıl sonra. Bugün ABD'nin Irak'ta tahmini 2.500 askeri bulunuyor. El Kaide ve IŞİD'in Irak'ta oluşturduğu tehdit önemli ölçüde azaldı ve büyük şiddet eylemleri nadirdir; bu da ABD birliklerinin kısıtlı varlığını açıklıyor.
Şimdi Sudani, ABD'nin Irak'taki askeri misyonunu tamamen sona erdirmeye çalışıyor. Başbakan, İran'a yakın İslamcı Şii partilerden oluşan ve Koordinasyon Çerçevesi olarak bilinen bir blok olan hükümetteki ortaklarının baskısıyla karşı karşıya. Aynı zamanda kendi konumunu güçlendirmenin yollarını arıyor. Sudani'nin ülkenin başkomutanı olarak Irak'taki tüm silahlı oluşumlar üzerinde otoriteye sahip olması gerekse de, pratikte milis grupları ya özerk olarak ya da yasal olarak Irak'ın güvenlik aygıtının bir parçası olarak tanınan bir şemsiye örgüt olan Halk Seferberlik Kuvvetleri Haşdi Şabi aracılığıyla faaliyet gösteriyor. Haşdi Şabi doğrudan İran'ın İslam Devrim Muhafızları Birliği (IRGC) ile koordineli çalışıyor. Sudani, 15 Nisan'da Washington'da Başkan Joe Biden ile görüştüğünde , ABD'nin tüm Amerikan birliklerini geri çekmesi yönünde bir dava açacak ancak sonrasında milislerle başa çıkmak için bir plan ortaya koyması pek olası değil. Milis grupları ve onları destekleyen politikacılar zayıf devlet yapılarından yararlandıkları için bunu yapmak Irak'ın kurumlarının güçlendirilmesini gerektirecektir. Ancak iktidardaki koalisyonun bazı üyelerinin de PMF'de görev aldığı göz önüne alındığında, şu anda böyle bir reform için çok düşük bir siyasi irade var.
Olası çekilmede son aylarda, aralarında ABD'nin onayladığı Ketaib Hizbullah'ın da bulunduğu çok sayıda milis daha aktif hale gelecek. Bu milis örgütler Irak ordusu üslerine, Amerikan personeline ve Ürdün'deki bir ABD üssüne saldırdı. Hatta bir grup İsrail'in Eilat kentine ulaşan ve Ürdün ya da Suriye hava sahasını geçmeyi gerektirecek bir füze fırlattığını bile iddia etti. Bu milisleri destekleyen patron olarak İran, Orta Doğu'ya yayılan kargaşadan kazançlı çıkacak ve ABD'nin Irak'tan çekilmesi Tahran'a nüfuzunu artırmak için daha fazla fırsat verecek.
Eğer ABD'nin askeri varlığı sona ererse, muhtemelen bunu ABD'nin siyasi bağlantısı da takip edecek. Irak silahlı kuvvetlerinin, IŞİD'in ülkenin üçte birini ele geçirmesini engelleyemediği 2014'ten bu yana kaydettiği ilerleme, ABD desteğinin ortadan kalkması halinde kaybolabilir; Washington artık Almanya, Japonya, Filipinler ve diğer yerlerdeki güçlere benzer şekilde, savaş dışı askeri varlığını sürdürmek için Bağdat'taki nüfuzunu kullanmak zorunda. ABD askerinin varlığına ilişkin uzun vadeli bir ikili anlaşma, Irak silahlı kuvvetlerine açık bir destek gösterisi olacak ve Irak'ın İran'a bağlı olmadığı, daha geniş bir güvenlik mimarisinin özerk bir katılımcısı olduğunun sinyali olacaktır. Irak, ABD'nin ve uluslararası desteğin yardımıyla bölgede istikrarın temel taşı olma yolunda ilerleyebilir.
Müzakere görüşmeleri
Ortadoğu açısından riskli bir dönemde ABD'nin Irak'taki varlığı mercek altına alınıyor. Gazze Şeridi'ndeki savaş, İran dahil, yıkımdan çıkar sağlamak isteyen dış aktörler için fırsatlar yarattı. İran'ın vekil güçleri her zamankinden daha aktif ve İran, ABD'nin bölgedeki varlığını azaltmasından ve Irak'ı tamamen terk etmesinden daha fazla bir şey istemiyor. Tahran, Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırısının ardından Gazze'de yaşanan yıkıcı savaşın ortasında İsrail'e (ve onun ana destekçisi ABD'ye) karşı koyma konusundaki söylemini ikiye katlarken, İran'ın militan gruplar üzerindeki etkisi de daha güçleniyor. Irak, Suriye ve Kızıldeniz'deki ABD ve İsrail hedeflerini vurmak için vekillerine güvenerek, İsrail ve ABD ile doğrudan çatışmalardan kaçınmak için büyük çaba harcıyor. Ancak İsrail'in 1 Nisan'da İran'ın Şam büyükelçiliğine düzenlediği ve Devrim Muhafızları'nın birçok üst düzey üyesinin öldürüldüğü saldırının ardından bu durum gevşeyebilir. Irak'ta konuşlanmış ABD birliklerinin eve gönderildiğini görmek, Tahran'a bu hassas dönemde siyasi bir zafer kazandıracak ve İran'a, bir sonraki hamlelerini hesaplarken Irak'ta hareket etme konusunda daha fazla özgürlük tanıyacaktır.
ABD'nin yıllar içinde diplomatik kopukluğun bir sonucu olarak bugün Irak liderliğinde pek fazla arkadaşı yok. Ancak bu, Iraklı politikacıların hep birlikte ABD güçlerinin ülkeden çıkmasını istedikleri anlamına gelmiyor; Özellikle Kürt liderlerin tarihsel olarak ABD ile yakın bağları var ve ABD güçlerinin kalmasını tercih ediyorlar. Kürdistan bölgesinden deneyimli bir siyasetçi olan Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin, devam eden IŞİD tehdidine karşı Washington ile ilişkilerin sürdürülmesi yönündeki arzusunu dile getirdi. Ocak ayında Politico'da yayınlanan bir röportajda , Irak hükümetindeki "kıdemli danışmanların" perde arkasında, Sudani dahil Bağdat'taki yetkililerin ülkede Amerikan varlığının devam etmesini tercih ettiğini iddia etti. (Sudani hemen yalanladı.) Haşdi Şabi içinde bile İran'la yakın bağları olan bazı siyasi aktörler tam bir itaatten kaçınmanın yollarını arıyor.
Irak hükümeti hâlâ Batı'yla askeri bağ kurmaya çalışıyor
Irak hükümeti hâlâ Batı'yla askeri bağ kurmaya çalışıyor. Bağdat ABD'nin geri çekilmesi konusunda müzakere yaparken, NATO'nun Irak'taki Irak askerlerine eğitim ve tavsiyelerde bulunan misyonu da blokta değil. Sudani bu yılın başlarında NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ile bir araya gelerek ittifakın kalmasını istediğini bir kez daha teyit etti. Irak liderleri açıkça Batı'nın askeri uzmanlığını ve eğitimini korumak istiyor ve Washington bu arzuyu NATO destekli profesyonel bir gücün yerinde kalmasını sağlamak için bir koz olarak kullanabilir.
Irak'ın çatışma sonrası bir gelecek planlaması başlı başına olumlu bir gelişme. Bağdat son politikalarını savaş ve işgal faslının kapatılması şeklinde çerçeveledi; bu, hiçbir Iraklının karşı çıkmayacağı bir ileri adım. Ancak bu değişikliği getiren siyasi manevra, uzun vadede Irak'ı istikrarsızlaştırabilir; çünkü ABD'nin etkisini azaltmak isteyen grupların görünüşteki zaferi, İran'ın nüfuzunu azaltmak için benzer bir çabanın olmadığı anlamına geliyor. ABD'nin Irak'tan çekilmesi yönündeki çağrılar, liderleri açıkça Devrim Muhafızları'ndan rehberlik aldıklarını itiraf eden İran'ın müttefiki milislerden geliyor. Sonuçta bu gruplar, Irak'ın egemenliğine, hedefleri ve işlevleri açıkça tanımlanmış, Irak hükümetiyle koordineli olarak belirlenmiş ve Irak kamuoyu tarafından anlaşılan yabancı birliklerden daha büyük bir tehdit oluşturmaktadır.
Kalma sebepleri
Önceki ABD yönetimleri, Irak'ın ABD'nin Irak'taki askeri varlığını yeniden müzakere etme yönündeki taleplerini karşılamak için çeşitli çabalar göstermişti. Bağdat'ta, Barack Obama Irak'tan çekilme sözü vererek göreve geldiğinde, ancak üç yıl sonra IŞİD güç kazandıktan sonra ABD güçlerini geri gönderdiğinde Washington'un geri dönüşüne dair anılar hâlâ canlı . 2020'de Irak hükümeti ABD birliklerinin çekilmesini tekrar istediğinde, Trump yönetimi bu talebi kamuoyu önünde reddetti. Biden yönetimi ise tam tersine çekilme yönünde çalışmayı tercih etti, ancak ABD'li yetkililer ikili bir anlaşmanın bazı birliklerin bir danışma misyonu kapsamında Irak'ta kalmasına izin verebileceğinden umutlu olmayı sürdürüyor.
Ancak Washington'daki politikacılar, ABD'nin çekilmesi yönündeki temel fikri kabul ederek, Irak'ta günümüzde yaşanan güvenlik sorunlarını görmezden geliyorlar. Yirmi yılı aşkın süredir Irak, ABD'nin Orta Doğu politikasının temel taşı olmuştur ve ABD'nin askeri faaliyetleri çoğunlukla El Kaide'den ve daha sonra IŞİD'den gelen terör tehdidine odaklanmıştır . Bu gruplar hâlâ tehdit oluştursa da erişim alanları büyük ölçüde azaldı. Ancak bu süreçte, çoğu Tahran tarafından beslenen haydut milis grupları şeklinde başka tehlikeler de ortaya çıktı.
ABD'nin Irak'ta nüfuzu yok değil
ABD'nin sadece Irak'ta değil, aynı zamanda Suriye, Yemen ve Kızıldeniz'de de askeri harekata bulaşması nedeniyle Amerikalı liderler yapabilecekleri taahhütleri azaltma eğiliminde olabilir. Ancak Irak'ta İran destekli güçlerin tehdidiyle uğraşmaktan kaçınamazlar. Ocak ayında, Irak'taki İran vekilleri Ürdün'de üç ABD askerinin ölümüne yol açan bir saldırı düzenledi. Ve son birkaç aydır bu milis grupları, savaşlarını İsrail'e taşımak için Ürdün'ü geçmekle tehdit ediyor. Her ne kadar şu anda bu tehditlere karşı harekete geçmeleri pek mümkün görünmese de, ABD'nin Irak'tan (ve 900 ABD askerinin konuşlandığı Suriye'den) tamamen çekilmesi durumunda daha fazla manevra alanı bulabilirler. Sonuçta, İran destekli milis kuvvetleri, ister Irak'ta ister başka yerlerde olsun, uzun vadeli bölgesel güvenlik açısından büyük bir risk oluşturuyor. Onların varlığı, bir devletin güç kullanımı üzerindeki tekelini baltalıyor, savaş ve barış konularında karar verme yetkisini seçilmiş tanınmış hükümetlerin elinden alıyor.
Irak'ta askeri varlığın devam etmesini destekleyen ABD'li yetkililer bu amacın nasıl gerçekleştirileceğinden emin değiller. Irak hükümetinin başkanı açıkça ABD misyonunun sona ermesi yönünde çağrıda bulundu ve Amerikan askerleri Irak'ın isteklerine karşı çıkamaz. Her iki taraf için de işe yarayacak bir çözüm bulmak için Washington'un Irak'taki varlığının değerini en üst düzeye çıkarması ve ayrılışının maliyetini vurgulaması gerekiyor. ABD, artan askeri eğitim ve teçhizat gibi varlıklar sunmalı ve Irak liderlerine, çekilmenin ülkenin gelişmiş silah sistemlerine erişimini ve dünyanın birincil süper gücünün güvenlik ortağı olmanın getirdiği diğer faydaları sınırlayacağını vurgulamalı.
Amerika Birleşik Devletleri baskıdan yoksun değil; Irak, silahlı kuvvetlerini güçlendirmek ve bölgedeki ortaklarıyla çalışmak için hâlâ büyük ölçüde ABD'nin siyasi ve askeri desteğine güveniyor. Sudani'nin önümüzdeki bu hafta Washington'a ve Beyaz Saray'a yapacağı ziyaret, kendisinin ve ekibinin bir yıldan fazla bir süredir aradığı bir şeydi; ABD'yle ilişkilerin Bağdat'ta hâlâ taşıdığı değerin bir göstergesiydi (çevredeki birçok başkentte olduğu gibi) Dünya. ABD ordusu, son seksen yıldır Almanya ve Japonya'da sahip olduğu kadar büyük bir askeri varlığını Irak'ta sürdürmeyi bekleyemez. Ancak Biden yönetiminin, Afganistan'dan çekilmeden daha küçük ölçekli ama ABD'nin etkisinin azaldığının bir başka işareti olarak hizmet edecek olan Irak'tan kaotik bir çekilmeyi de göze alması mümkün değil.
Bir irade testi
Irak siyasetinin kalbinde önemli bir çelişki var: Pratikte ABD askerlerinin çıkarılması anlamına gelen daha fazla Irak egemenliği çağrıları, Tahran'dan emir alarak Irak devletinin otoritesini baltalayan gruplar tarafından körükleniyor. Amerika Birleşik Devletleri ilk darbeyi 2003 savaşı ve işgaliyle vurdu ve Irak'ın egemenliğine verilen zarar, milislerin ve diğer devlet dışı aktörlerin o zamandan bu yana çoğalmasına izin verdi. Bu gruplar ülkenin mali, sağlık ve eğitim sistemlerini zayıflatan yozlaşmış ağlarla bağlantılı ve nüfuz için mücadele etmek amacıyla hem iltimas hem de askeri taktikler kullanıyorlar. Silahlı milisler Irak'ın ekonomik ve siyasi yapılarına yerleşirken, militan olmayan partiler ve bağımsız politikacılar da onların nüfuzunu sınırlamaya çalışıyor.
Uzun vadeli tek geçerli çözüm, Irak'ın devlet kurumlarını yeniden inşa etmek, Irak devletini baltalayan yolsuzluk ve adam kayırmacılığı ortadan kaldırmak ve büyük ölçüde Tahran'a bağlı milis gruplarına son vermektir. Bunu başarmak için kendini kamu hizmetine adayan ve başta İran olmak üzere Irak'ın işlerine karışan yabancı hükümetlere karşı durabilen siyasi partiler ve politikacılar gerekecek. İran'ın vekilleri yolsuzluk ve gasp yoluyla kesintisiz para akışı elde ettiği ve bu grupların etkisini azaltmak isteyenler karalama kampanyaları, ölüm tehditleri ve hatta suikast yoluyla gözdağıyla karşı karşıya kaldığı sürece bu pek olası görünmüyor. Iraklı analist Hişam el-Haşimi'nin Kataib Hizbullah'ı alenen eleştirdikten sonra Temmuz 2020'de öldürülmesiyle bu durum vurgulandı. Amerikan ve uluslararası katılımın azalması, Washington'un Irak hükümetini milis gruplarını dizginlemeye zorlama fırsatlarını ortadan kaldırarak siyasi değişimi daha da zorlaştıracaktır. Sınırlı bir ABD varlığı bile Irak liderlerine militan grupların baskısına direnme ve bağımsız kararlar alma gücü veriyor.
Irak'ta Amerikan askeri varlığı meselesi, Bağdat'ın açıkça Tahran'la aynı çizgide olduğunu görmek isteyen Iraklı siyasi aktörler ile Tahran ve Washington'la bağları dengeleyerek Irak'ın bağımsızlığını güvence altına almak isteyenler arasında bir irade sınavı haline geldi. Bu tartışmada söz konusu olan şey, savaş dışı birkaç bin askerden çok daha büyük. Asker sorununu çözecek ve ABD-Irak ilişkilerinin bir sonraki aşamasını hazırlayacak uzun vadeli bir anlaşmayı müzakere etmek hem Irak'ın hem de ABD'nin çıkarınadır. En önemlisi, böyle bir anlaşma çok ihtiyaç duyulan istikrarın sağlanmasına yardımcı olacak ve Irak'ın siyasi liderlerinin ülkenin iç sorunlarına çözüm bulma ihtiyacına ışık tutacaktır. Washington bu yılın sonunda yapılacak ABD seçimlerine hazırlanırken ve Gazze'deki savaşın yansımalarıyla uğraşırken İran, bölgede ABD'yi baltalamanın yollarını arayacak. Irak'tan çekilmek Tahran için siyasi bir kazanç, Irak için ise stratejik bir kayıp olacaktır çünkü İran'ın yörüngesine daha da çekilme riski vardır.
*Mina Al-Oraibi: The National'ın genel yayın yönetmenidir. Irak kökenli bir Britanyalı olan Mina'nın Orta Doğu, Avrupa ve Amerika meselelerini kapsayan 15 yıldan fazla deneyimi var. Aralarında ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Irak Devlet Başkanı Berham Salih, Dünya Bankası Başkanı Jim Yong Kim ve Yemen Devlet Başkanı Abdrabu Mansur Hadi'nin de bulunduğu çok sayıda yüksek profilli röportaj gerçekleştirdi. Mina, mevcut görevini üstlenmeden önce Devlet Etkinliği Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı ve Yale Dünya Üyesi idi.
