Kürtlerde tarihi hafızanın korunmasında önemli bir yere sahip olan ve aynı zamanda sözlü kültür geleneğinin temsiliyetini üstelenen dengbêjlik geleneği, yüzyıllardır dört bir yanda farklı makam ve seslendirmelerle günümüze değin kendini korumasını bildi. Destanları, direnişleri, yiğitliği, aşkı, sevdayı, yoksulluğu ve tarihi sosyal, siyasal olaylara ışık tutan ve bunun nesilden nesile aktarıcılığını yapan dengbêjler, kuşkusuz bu geleneğin mimarları. Bu eşsiz geleneğin temsilcilerinden biri de Resoyê Gopalan.
MA’nın geçtiği haber ile yaşamının büyük bir bölümü sürgün ve direnişle geçen ve aynı zamanda bir halk kahramanı olan Dengbej Reso’yu yaşamını anlattı. 24 yıl önce hayatını kaybeden Dengbêj Reso, Kürtler arasında Resoyê Gopala, Resoyê Mıhacır, Resoyê Qilîwelo ve Mîrê Dengbêjan adlarıyla da tanınıyor.
Hem çobanlık hem de dengbejlik
Tarihte “93 Harbi” olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı esnasında Reso’nun babası Welo, kardeşi Evdo ve akrabaları ile birlikte Rewan’dan, Elegez Dağı’nın eteklerindeki Varansofk Köyü’nden Iğdır’ın Kerimbeyli Köyü’ne göç etmek zorunda kalır. Reso, burada 1902 yılında dünyaya gelir. İmkansızlıklar nedeniyle okuma yazma öğrenemeyen Reso, ailesi Erzurum’un Karaçoban ilçesine bağlı Gopalan (Kopal) Köyü’ne yerleşince, hayatının dönüm noktası denebilecek değişimler yaşar. Çocukluk ve gençlik dönemlerinde, ailesinin geçimini sağlamak için çobanlık yapan Reso, kendisiyle aynı bölgede yaşayan Dengbêj Sîno ile tanışıp dengbêjlik üzerine dersler almaya başlar.
Bu süre içerisinde köyden köye göç ederek hem çobanlık yapan hem de küçük divanlarda klam söylemeye başlayan Reso, kısa sürede adını duyurmayı başarır.
Reso, yerleştiği Muş’un (Kop) Bulanık ilçesine bağlı Xêrgis Köyü’nde, bölgenin nam yapmış dengbêjlerinden Ferzê Mılazgırê (Malazgirtli Ferzê) ile tanışır ve yanında eğitim görür. Ferzê’den etkilenen Reso, onun ve dengbêjlerin piri olarak bilinen Evdalê Zeynikê’nin kılamlarını seslendirmeye başlar. Bölgede artık tanınan bir dengbêj olmayı başaran Reso’nun namı günden güne yayılır.
Direnişi klamlarıyla anlattı
Yaşadığı coğrafyanın sesi olmayı başarıp acıları, şevbêrkelerde (dengbêj divanları) sabahlara kadar dillendiren Reso, dönemin siyasal gelişmelerine de sessiz kalmaz. İhsan Nuri Paşa liderliğindeki Ağrı İsyanı’na 1930 yılında katıldığı bilinir. Kanlı bastırılan isyan sonrası Suriye’ye gitmek zorunda kalır. Reso, burada Ağrı İsyanı’yla ilgili çok sayıda klam besteleyerek direnişi dilden dile yaydı. Serhıldanı anlatan “Weylo weylo” klamıyla direnişin önde gelen önderlerinin cephelerde savaştığını ve hangi şartlar altında nasıl mücadele edildiğini anlatır. Direnişten geriye yazılı bir belge kalmazken, Reso’nun bestelediği klamlar savaşın, katliamın ve direnişin portesini çizme konuşanda da önemli bir yer tutmakta.
Şakiro, Reso’nun öğrencisi olur
Kısa süreli sürgün yaşamının ardından yeniden vatan topraklarına dönen Reso’nun şansı bu kez bölgenin tamamında yayılmış ve ismi ağızlardan düşmez olur. Evinde artık kalamaz olan Reso, diyardan diyara şevbêrklere davet edilir. Sabahlara kadar süren şevbêrklerde Reso’nun dilinden dökülen klamlar kayıt altına alınır ve şanı tüm Kürt illerine yayılmış olur.
Reso’nun namını duyan ve “Şahê Dengbeja” olarak halk tarafından tanımlanan Şakiro da Reso’nun yanında dersler alır ve beraberinde şevbêrklere katılır. Reso’dan etkilenen Şakiro, eserlerinde Kürt motiflerini ve tarihini işlemeye ağırlık verir.
Yasaklı bir dilin bülbülü
Serhad bölgesini boydan boya gezen Reso, 1976 yılından Manisa’ya göç eder. Manisa’da ikamet ettiği evin bahçesinde memleket hasretini dile getirmek için elini kulağına götürerek söylediği klamdan komşularının alay etmelerini hazmedemeyen Reso, 4 yıl sonra yeniden topraklarına döner. Kop’a bağlı Pag Köyü’ne yerleşen Reso, burada yaşamaya devam eder ve ilerleyen yaşına rağmen şevbêrklere katılım isteklerini de geri çevirmez. 1983 yılında aniden hastalanan Reso, tedavi için götürüldüğü Ankara’da 81 yaşında dünyaya gözlerini yumdu. Reso, ailesi ve sevenleri tarafından Pag köyüne getirilip defnedildi.
Sesinin canlılığı ve etkileyişinden ötürü halk arasında Evdalê Zeynikê gibi ‘Bülbül’ benzetmesi yapılan Reso’nun klamlarıyla büyüyen birçok nesil halen onu yaşatmaya devam ediyor.
Bıraktığı eserler
Dengbêjliğin yanında aynı zamanda güçlü bir destan anlatıcısı olan Reso, “Kulik û Kerr”, “Memê Alan”, “Cebelîkê Lawê Mîrê Hekkarîyê” ve “Sîyabend û Xecê” gibi birçok Kürt destan ve halk hikâyelerini ezbere bilir ve her birini kendisine özgü bir ezgiyle anlattığı halen halk arasında konuşulur.
Onlarca klamıyla birlikte dönemin, sosyal ve siyasal duruma bir ayna tutan Reso’nun çoğu eseri de imkanların olmayışından kayıt altına alınmış değil. Reso’nun halk arasında en çok bilinen eserlerinin isimleri ise şöyle: “Sıncale Talo, Nêçîrvano, Mir Beg, Hewara Xwadê, Ez Evdal’im yeman..Evdal & Séx Slé, Xalid Begê Hesenî û Keremê Qolaxasî, Gula Serhedê, Bişarê Çeto, Elîka Şerê Heseno, Têlîyê, Lo Dewran, Lo Miro, Dîlberê, Weylo Weylo, Sed Yeman, Qulıngo, Nemînîm, Şerê Bişarê Seydo.”
