İran seçim sonuçları dünya basınında: ‘Hoşnutsuzluk sandığa yansıdı’

İran’da Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın beraberlerindeki heyetle birlikte 19 Mayıs’ta geçirdikleri helikopter kazası ölmesi sonrası İranlı seçmenler dün yeni cumhurbaşkanını seçmek için sandık başına gitti. Seçmenlerin yaklaşık yüzde 40’ının oy kullandığı seçim ülke tarihinin en düşük katılımlı seçimi olurken, adaylardan hiçbiri yüzde 50'yi geçemeyince, seçimi önde tamamlayan reformist aday Mesud Pezeşkiyan ile muhafazakar aday Said Celili, ikinci tura kaldı. İran’daki seçimin ilk turu ve sonuçları dünya basınına da yansıdı.

ABD’nin CNN International haber sitesi, seçim sonuçlarına ilişkin haberinde, seçimlerin İran için ‘hassas bir döneme’ denk geldiğini yazdı. İsrail’in Gazze’deki saldırıları ve İran’ın devam eden nükleer programı dolayısıyla ülkenin İsrail ve Batılı müttefikleri arasında artan bir gerilim olduğuna işaret eden CNN, İran’ın ‘ABD ile savaşının da ülke ekonomisini mahvettiği’ değerlendirmesinde bulundu. Dün yapılan seçimin aynı zamanda Eylül 2022’de Mahsa Jîna Emini’nin ‘ahlak polisinin’ gözaltında katledilmesi ve onun beraberinde getirdiği geniş çaplı eylemlerin sonrasında yapılan ilk seçim olduğunu hatırlatan CNN, İran yönetimi katılımı artırmaya çalışsa da son yıllarda yapılan milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki düşük katılımın ‘ulus çapındaki hoşnutsuzluğu’ ortaya koymuş olduğunu belirtti. 

ABD’nin Associated Press (AP) haber ajansı da haberinde düşük kalan katılım oranına ve geçersiz sayılan oyların yüksekliğine işaret etti. “Seçimlere yönelik kamuoyunun geniş çaplı hayal kırıklığının işaretleri vardı” diyen AP, 1 milyondan fazla seçmenin geçersiz oy kullanmasının ‘insanların oy kullanmak zorunda hissettiğine ama adaylardan birini seçmek istemediğine’ yorulabileceğini kaydetti. Seçim öncesinde yapılan boykot çağrılarının da hatırlatıldığı haberde, Nobel Barış Ödüllü tutuklu hak savunucusu Nergis Muhammedi’nin de hapishaneden boykot çağrısı yaptığı, 2019’daki Yeşil Hareket eylemlerinin liderlerinden ev hapsindeki Hüseyin Musavi ve eşinin de oy kullanmadığı aktarıldı. Habere göre, seçimin ilk turunu birinci sırada tamamlayan Pezeşkiyan’ın reformcu bir aday olduğu ifade edilse de kendisinin de ‘hükümet onaylı bir aday’ olduğuna yönelik eleştiriler de var. 

İngiltere’nin Financial Times gazetesi, İran seçimlerine ilişkin haberinde, seçmenlerin bir hafta sonra, Batı ile ilişkileri geliştirme ve toplumsal kısıtlamaları gevşetme sözü veren bir reformcu ile muhafazakarların iktidarını güçlendirecek bir isim arasında seçim yapacağını aktardı. Financial Times da diğer yayın organlarına benzer bir şekilde düşük katılım oranına işaret ederek yüzde 40’lık bu oranın cuma günü yapılacak ikinci tur seçimlere kadar siyasi söyleme egemen olacağı öngörüsünde bulundu. Haberde, normalde reformcu adayları destekleyen pek çok seçmenin liderleri karşısında hayal kırıklığına uğradığı, değişimin rejimin içinden gelebileceği düşüncesinden vazgeçtiği ve oy kullanarak teokratik sistemi meşrulaştırmak istiyor gibi görünmek istemediği ifade edildi. 

ABD'nin The New York Times (NYT) gazetesi de konuya ilişkin haberinde, ülkedeki başörtüsü takma zorunluluğunu eleştiren adayla muhafazakar adayın gelecek hafta karşı karşıya geleceğine işaret etti. İran halkının ülke içindeki ve dışındaki karmaşa hali karşısında liderlerinin eylemlerinden tatminsizlik duyduğuna dikkat çeken NYT, seçimin ikinci turuna katılmanın halihazırda kayıtsız durumda olan seçmenlerin enerjisini zorlayacağı yorumuna yer verildi. “İran’ın ekonomisi Batı’nın cezalandırıcı yaptırımlarının altında çöküyor, vatandaşlarının özgürlükleri gittikçe daha fazla kısıtlanıyor ve dış politika büyük ölçüde muhafazakar liderlerce şekillendiriliyor” diyen gazete, “Kamuoyunun herhangi yeni bir cumhurbaşkanının değişim getirebilme kabiliyetine yönelik hoşnutsuzluğu kendisini düşük katılım oranında gösterdi: İran’ın devlet haber ajansına göre, seçmenlerin sadece yüzde 40’ı sandık başına gitti” diye yazdı. 

Almanya’nın Der Spiegel haftalık siyaset dergisinin internet sitesi de seçimin ilk turunun sonuçlarına ilişkin değerlendirmesinde, ikinci turda yarışacak adayları mercek altına aldı. Pezeşkiyan ve Celili’nin, kişilikleri ve siyasi istikametleri konusunda birbirinden ayrıldığını belirten Der Spiegel, 69 yaşındaki cerrah Pezeşkiyan’ın çok az yönetim deneyimi olduğunu, 2001-2005 yılları arasında, Muhammed Hatemi’nin cumhurbaşkanlığı döneminde sağlık bakanlığı yaptığını hatırlattı. Pezeşkiyan’ın açık sözleriyle bilindiğini kaydeden dergi, kendisinin Mahsa Jîna Emini eylemleri sırasında yetkililerin yaklaşım ve eylemlerini eleştirdiğini aktardı. 58 yaşındaki Celili’nin ise Batı’ya karşı sert bir duruşu destekleyen bir muhafazakar olduğuna işaret eden Der Spiegel, Celili’nin aynı zamanda 2007-2013 yılları arasında İran’ın nükleer başmüzakerecisi olduğunu anımsattı. Haberde de ifade edildiği üzere, Celili sonraki yıllarda da Ulusal Güvenlik Konseyi üyeliği gibi etkili mevkilerde görev yaptı.

İran İçişleri Bakanlığı Seçim Merkezi Sözcüsü Muhsin İslami, bugün bakanlık binasındaki seçim merkezinde düzenlediği basın toplantısında, oy sayım işlemlerinin tamamlandığını açıkladı. Ülke genelinde 59 bin merkezde kurulan sandıklarda toplam 24 milyon 535 bin 185 oy kullanıldığını aktaran İslami, Pezeşkiyan'ın 10 milyon 415 bin 191 oy aldığını söyledi. Buna göre Pezeşkiyan'ın oy oranı yüzde 42,5 oldu. İslami, oyların 9 milyon 473 bin 298'ini alan Celili'nin ise seçimin ilk turunu ikinci sırada tamamladığını belirtti. Celili'nin oy oranı da yüzde 38,6'da kaldı.

Buna göre, reformistlerin tek adayı Pezeşkiyan ile muhafazakar Celili, 5 Temmuz'da yapılacak ikinci tur seçimlerde yeniden yarışacak. Diğer iki adaydan Muhammed Bakır Kalibaf yüzde 13,8 ile üçüncü, Mustafa Purmuhammedi ise yüzde 0.8 ile dördüncü sırada yer aldı. Seçime katılımın yüzde 40 civarında kaldığını aktaran İslami, geçersiz oyların sayısının da 1 milyon 56 bin 159 olduğunu belirtti. Bu, ülke tarihinde bir seçime en düşük katılım oranı olurken, Tahran eyaleti genelinde ve Kum'da, son cumhurbaşkanı seçimine göre artış olduğu görüldü.