ABD, Başkan Donald Trump'ın Pazartesi günü imzaladığı bir kararnameyle Suriye'ye yönelik yaptırımların büyük çoğunluğunu resmen sona erdirdi.
Bu karar, Şara liderliğindeki Suriyeli grupların Şam'ı ele geçirmesinin ardından Aralık 2024'te uzun yıllar süren iktidarı devrilen Beşar Esad’ın devrilmesinden altı aydan fazla bir süre sonra geldi.
Suriye'nin yeni yönetimi iktidara geldiğinden bu yana yaptırımların hafifletilmesi çağrısında bulunurken, yaptırım rejiminin tamamen ortadan kaldırılması kararı ABD politikasında büyük bir değişime işaret ediyor ve ülkenin yeniden inşası, bölgesel diplomasi ve iç istikrar açısından derin sonuçlar doğuruyor.
The New Arab’ın aktardığı analizde yaptırımların ne olduğu, Esad’ın devrilmesinden sonra neden yürürlükte bırakıldıkları ve kaldırılmalarının Suriye üzerindeki etkilerini incelendi.
Suriye'ye yönelik yaptırımlar neydi?
ABD'nin Suriye'ye yönelik yaptırımları uzun yıllardır devam eden bir sürecin getirisiydi ve Suriye'nin “terörizmi destekleyen devlet” olarak adlandırıldığı 1979 yılına kadar uzanıyor.
Ancak en ağır yaptırımlar 2011'de başlayan Suriye savaşı sırasında geldi. Esad rejimi sivil protestoculara karşı acımasız bir baskı başlatırken, Obama yönetimi Esad rejiminin varlıklarını dondurdu, petrol ihracatını yasakladı, finansal işlemleri kısıtladı ve yüzlerce yetkili ve iş adamını kara listeye aldı.
2019 Sezar Suriye Sivil Koruma Yasası, bu yaptırımların çoğunu ABD yasalarına dahil ederek Kongre onayı olmadan geri alınmalarını zorlaştırdı. Bu tedbirler enerji, finans ve ulaşım gibi yeniden yapılanma için kritik sektörleri hedef aldı.
Yaptırımlar neden uygulandı?
Yaptırımlar, Esad rejimi tarafından işlenen yaygın insan hakları ihlalleri ve savaş suçlarına bir yanıt olarak uygulandı. Bunlar arasında kimyasal silah kullanımı, kitlesel gözaltılar ve işkence, sivil bölgelere yönelik hava bombardımanları ve kuşatma altındaki nüfusun sistematik olarak aç bırakılması yer alıyordu.
Washington'un amacı Esad'ı diplomatik ve ekonomik olarak izole etmek, siyasi reform yapması için baskı uygulamak ve rejim iktidarda kaldığı sürece yabancı hükümetleri Suriye'nin yeniden inşasına fon sağlamaktan caydırmaktı. Zamanla yaptırımlar, İran'ın Suriye'deki etkisini sınırlamak ve Hizbullah, Rusya ve Suriye topraklarında faaliyet gösteren diğer aktörleri kısıtlamak için daha geniş bir araca dönüştü.
Yaptırımların Suriye ekonomisine etkisi
Yaptırımlar Suriye ekonomisini yerle bir etti.
Yabancı sermayeye ve temel ithalata erişimin sınırlı olması nedeniyle ülkenin finans sektörü çöktü. Suriye lirası yüzde 90'dan fazla değer kaybetti, yoksulluk hızla arttı ve ilaç, yakıt ve gıda kıtlığı rutin hale geldi.
Uluslararası bankalar, ABD kısıtlamalarına takılma korkusuyla Suriye işlemlerini gerçekleştirmeyi reddetti ve bu, ülkeyi küresel finans sisteminden etkili bir şekilde izole etti.
Eleştirmenler yaptırımların insani sıkıntıları daha da arttırdığını savunurken, pek çok sivil toplum kuruluşu yaptırımların Esad’ın kontrolünde olmayan bölgelerde bile yardım dağıtımını ve yeniden inşayı engellediği uyarısında bulundu.
Suriye'nin yeni yönetimi, yaptırımların devam etmesinin memurlara ödeme yapmayı ya da yıkılan altyapıyı yeniden inşa etme sürecini başlatmayı neredeyse imkansız hale getirdiğini ifade ediyordu.
Esad düştükten sonra yaptırımlar neden kaldı?
Esad’ın 2024'ün sonlarında düşmesine rağmen, yaptırımlar 2025'in ortalarına kadar yürürlükte kaldı. Bunun bir nedeni de birçok kısıtlamanın Sezar Yasası gibi yasalarda yer alıyor olmasıydı ve bu yaptırımlar tek başına yürütme emriyle kaldırılamazdı.
Ancak siyasi kaygılar da vardı. Suriye'nin yeni lideri Şara, bir zamanlar El Kaide'nin eski bir kolu olan cihat yanlısı grup Nusret Cephesi ile bağlantılıydı.
Her ne kadar 2016'da bağlarını koparmış ve ardından kapsayıcı bir yönetim sözü vermiş olsa da, yükselişi Washington'da tedirginliğe yol açtı.
Suudi Arabistan, Katar ve Türkiye gibi bölgesel müttefiklerin yaptırımların kaldırması yönünde aylarca süren lobi faaliyetlerinin ardından Beyaz Saray harekete geçti.
Trump Mayıs ayında Riyad'a yaptığı ziyaret sırasında Suriye'nin bölgesel barışa bağlı kalması ve Esad sonrası güvenilir bir geçiş süreci başlatması halinde yaptırımları kaldırma sözü vermişti.
Yaptırımların kaldırılması ne anlama geliyor?
Trump'ın kararnamesi beş temel yaptırım kararını iptal ediyor ve federal kurumları diğer kısıtlamalardan feragat etmeye yönlendiriyor.
Aralarında büyük Suriye bankaları ile altyapı ve yeniden inşa için kritik öneme sahip şirketlerin de bulunduğu 500'den fazla kişi ve kuruluş SDN listesinden çıkarıldı. Bu liste, yaptırım uygulanacak kişi ve kurumların isimlerinin bulunduğu bir yer.
ABD Ticaret Bakanlığı, Suriye'nin SWIFT gibi uluslararası bankacılık sistemleri de dahil olmak üzere kilit teknolojilere erişimini engelleyen ihracat kontrollerini gözden geçirecek. Dışişleri Bakanlığı, Suriye'nin "terörizmi destekleyen devlet" olarak tanımlanmasını gözden geçirmek ve bir zamanlar Şara tarafından yönetilen Tahriru'ş Şam Heyeti'nin (HTŞ) durumunu değerlendirmekle görevlendirildi.
Ancak tüm yaptırımlar ortadan kalkmış değil. Karar Beşar Esad, akrabaları ve ortakları, kimyasal silah aktörleri, uyuşturucu kaçakçıları, İran'ın vekilleri, IŞİD ve El Kaide üzerindeki kısıtlamaları koruyor. Aslında, Washington'un hesap verebilirlik konusundaki kararlılığının altını çizmek amacıyla eski rejimle bağlantılı 139 kişi ve kuruluşun yer aldığı yeni bir liste yayınlandı.
ABD Hazinesi bunun bir açık çek olmadığında ısrar ediyor: Finans kuruluşları, hala yaptırım altında olanlarla ilişki kurmaları halinde ceza alma riskiyle karşı karşıya kalacakları konusunda uyarılıyor. Ancak ana yaptırım programının kaldırılmasının Suriye'yi uluslararası ticarete, bölgesel yatırımlara ve Washington'un ablukası nedeniyle uzun süredir dondurulmuş olan yardım akışına açması bekleniyor.
