Irak'taki İran yanlısı Şii milis güç (Haşdi Şabi), PKK’yi ortadan kaldırmaya yönelik - İran'ın da onayıyla - Bağdat ile Ankara arasında yapılan çok önemli bir anlaşmanın ortağı oldu. Iraklı ve Türk kaynaklar, son anlaşmanın PKK'ye yönelik askeri operasyonların ötesine geçerek Gazze'deki savaşın sona ermesinden sonra Orta Doğu'nun şekline ilişkin kapsamlı düzenlemeleri kapsadığını söyledi.
Bir Türk yetkili Şarku'l Avsat'a, "Ankara'nın planının" bir kısmının savaş sonrasında gerçekleşecek değişikliklere hazırlanmak ve "bölgede, özellikle Irak'ta sıfır güvenlik sorunu" yaşama kararlılığı olduğunu söyledi. Ancak Şengal’de PKK ile Şii gruplar arasındaki “kan kardeşliği” Türkiye'nin yeni planına engel teşkil edebilir.
Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan geçtiğimiz hafta ülkesi ile “Irak devleti tarafından finanse edilen resmi bir kurum” arasında Şengal konusunda mutabakata varıldığını söylemişti.
Görünen o ki Türkiye, siyasi ve askeri açıdan en büyük ağırlığını Irak'a veriyor ve güney sınırındaki kronik gerilimleri sona erdirmek için daha geniş ilişkiler arayışında. Bağdat'taki iç dengeler ve PKK'nin Şengal’de artan gücü bu planı baltalayabilir.
Iraklı kaynaklar, "kapsamlı Türk faaliyetinin" bölgeye yönelik savaş sonrası düzenlemelerin bir parçası olduğu ve bunun "gerginlik kaynaklarının ortadan kaldırılması" gerektirdiği konusunda hemfikir.
Ne oldu?
Türkiye Dışişleri Bakanı Fidan, 13 Mart'ta Iraklı mevkidaşı Fuad Hüseyin ile Bağdat'ta bir araya geldi. Toplantıda Haşdi Şabi lideri Falih el-Feyyad ve Ulusal Güvenlik Danışmanı Kasim Araci'nin de aralarında bulunduğu güvenlik yetkilileri hazır bulundu.
Hükümetten yapılan açıklamada, Irak'ın PKK'nin kendi topraklarındaki varlığını "anayasanın ihlali" olarak değerlendirdiği belirtildi. Türkiye, terörist olarak gördüğü PKK'nin ortadan kaldırılması için 40 km derinliğinde bir tampon bölge oluşturulmasından söz ederek açıklamaya övgüde bulundu. Bölge Süleymaniye bölgesinden başlayıp Şengal’den geçerek Suriye sınırına ulaşacak.
O gece Türkiye Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Fidan'la birlikte Ankara'ya dönmedi. Geride kaldı ve geceyi Irak sınırında, Hakkari'de konuşlu Türk kuvvetlerinin karargâhında geçirdi.
Türkiye'nin saldırı zamanı
Bağdat ve Erbil'deki iki kaynağa göre Ankara, yıllardır Irak'tan, PKK'ye karşı mücadelesinde "fazla sabırlı" olduğu ve sonuçta başarılı olamadığı yönünde şikayetler alıyor. Onu "herkesi bu baş ağrısından kurtarmak için son bir askeri operasyon" başlatmaktan alıkoyan şeyin ne olduğu defalarca soruldu. Görünüşe göre kararlı bir adım atmaya nihayet ikna olmuş.
Iraklı kaynaklar Şarku'l Avsat'a, Fidan'ın Bağdat'a gitmesinden önce Irak'a, PKK ile ilgili yeni durumun İran tarafından onaylanması da dahil olmak üzere Türkiye'nin planı hakkında bilgi verildiğini söyledi.
Başka bir Iraklı kaynak, resmi istişareler başladığında "operasyon saati dahil her şeyin hazır olduğunu" söyledi. Planı ülkeler arasında "benzeri görülmemiş" olarak nitelendirdi ve Haşdi Şabi'nin bazı bölgelerde destek sağlamak için dahil olacağını ekledi.
İran'ın neden PKK'yi Irak'ta ortadan kaldırmayı kabul ettiği hala belirsizliğini koruyor; özellikle de partinin faaliyetlerinin 2016'dan bu yana Tahran'ın Şam ve Beyrut'a uzanan stratejik rotası üzerindeki İran yanlısı gruplarla bağlantılı olması nedeniyle.
Iraklı kaynaklar, anlaşmanın, Irak'ta Tahran'la gerilimin hafifletilmesi ve İran'ın bölgesel ticarette Türk garantileriyle daha büyük bir rol oynaması konusunda Türkiye'nin Amerikalılarla arabuluculuğunu içerdiğini söyledi. Bu aynı zamanda petrol ihracatı ve Kürdistan Bölgesi ile Kerkük'teki “sorunlu” durum gibi krizlerin aşılmasında İran'ın Bağdat'a yardım etmesinin sağlanmasını da içeriyor.
Kapsamlı değişiklikler
Iraklı bir diplomat, anlaşmanın siyasi yönlerinin "Gazze'deki savaş bittikten sonra gerçekleşmesi beklenen kapsamlı değişikliklere" hazırlandığını söyledi. Bir Türk yetkili (emir subayı) Şarku'l Avsat'a Ankara'nın savaş sonrası durumla ilgili bölge ülkelerini kapsayan bir dosya hazırladığını doğruladı.
İsminin açıklanmaması kaydıyla konuşan Türk yetkili, Türk dışişleri bakanlığı ve güvenlik kurumlarının yaklaşık beş ay önce Ankara'nın savaş sonrası aşamada seçeneklerini ve beklenen değişikliklerle nasıl başa çıkılacağını kapsayan bir plan taslağı hazırladığını söyledi. "Irak ve Suriye bu resmin bir parçası" dedi.
Eski Ninova Valisi Sünni siyasetçi Nuceyfi, Şarku'l Avsat'a şunları söyledi: “Bölgedeki tüm ülkeler Gazze'deki çatışmanın savaş sonrası bir safhası olduğunun farkında. Bölgedeki büyük güçlerin stratejilerinde değişiklikler yapılacak.”
Bu değişiklikler, ya gelecekte daha büyük bir rol üstlenmeye hazır olacak ya da bu ülkelerin ulusal güvenliğini etkileyebilecek her türlü planı engelleyecek önleyici adımlar gerektirmektedir. Türkiye'nin çıkarlarını geliştirmek için stratejik hesaplamalar yapma konusunda oldukça aktif olduğunu söyledi.
Ancak bir Türk diplomatik kaynağı, Irak'taki Türk askeri operasyonlarının Gazze'deki durumla doğrudan bağlantılı olduğu iddiasını yalanladı. Operasyonların haziran ayında başlayacağını öngördü.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın nisan ayında Bağdat'a gitmesi bekleniyor. Türk kaynakları, ortak bir operasyon komuta merkezi ve bir tampon bölgesinin kurulması için bir anlaşma imzalamaya hazırlanıyor, bu da “etkili bir şekilde sıfır saate(operasyon zamanı) ulaştığımız anlamına gelecek” dedi.
İran yanlısı Şii oluşum Koordinasyon Çerçevesinden Iraklı bir yetkili, Ankara'nın PKK'nin nüfuz bölgelerini Irak ve İran ile “güvenli ortaklık bölgesine” dönüştürmek istediğini söyledi. Türkler "bu dosyadaki ilgili bölgesel aktörlerin savaş sonrası aşamaya sıfır gerilimle ulaşması konusunda açık bir istek" gösterdi.
Bu, Türkiye'nin Irak'ta neden bu kadar ağırlık verdiğini açıklayabilir. Nuceyfi, "Bölgedeki bu istikrarsızlık ortamında Türkiye'nin ateş topunun kendisine doğru yuvarlanmasını engellemesi gerekiyor" dedi. Bu nedenle Irak ve Suriye'yi "PKK'nin daha büyük bir krize dönüşmemesi için kendisiyle doğrudan ve güçlü tedbirler almaya" çağırıyor.
Bu arada Iraklı kaynaklar, Tahran'ın Türklere Irak'ta faaliyet göstermeleri için onay verdiğini söyledi. Iraklı bir politikacı, bunun iki ülke arasında gerçekleştirilen resmi istişarelerde Haşdi Şabi'nin dikkate değer varlığıyla yansıtıldığını söyledi. Kaynaklar, Şengal'de PKK'ye karşı silahlı çatışma çıkma ihtimalinin henüz çözülmediğini ortaya çıkardı.
Türkiye'nin askeri planı, Kürdistan Bölgesi'ndeki dağlık bölgelere geniş bir askeri operasyon yapılmasını öngörürken, Bağdat da istihbarat desteği, harita ve bilgi sağlıyor ve sınırı izliyor.
Ancak Süleymaniye ve Şengal, Türkiye'nin tampon bölgesinin dışında yer alıyor ve İran'ın çıkarlarıyla kesişiyor; Ankara'nın bunlar üzerinde farklı siyasi ve güvenlik düzenlemeleri yapmasını talep ediyor.
Kürt bir kaynak Şarku'l Avsat'a, Türklerin Kürdistan Yurtseverler Birliği (YNK) başkanı Bafel Talabani ile ortaklık fırsatlarını araştırmak ve görüş ayrılıklarını çözmek de dahil olmak üzere yeni bir ilişki kurarak Süleymaniye'deki PKK'yi etkisiz hale getirmeye çalıştıklarını söyledi.
Al-Nuceyfi, aralarında Talabani'nin de bulunduğu YNK liderlerinin bölgedeki büyük ülkeler arasında varılan anlaşmalarla karşı karşıya gelmelerinin zor olacağını söyledi. Dolayısıyla anlaşmaların İran tarafından yeşil ışık yakıldığını ve Irak, Türkiye ve Kürdistan'daki resmi otorite tarafından onaylandığı konusunda hiçbir şüphe olamaz. İfadelerini kullandı
Sengal engeli
Ancak Şengal’deki durum bölgesel planların önünde engel olmaya devam ediyor. Türkiye'nin anlaşmasına göre buradaki durum Haşdi Şabi tarafından ele alınacak.
Nuceyfi, Şarku'l Avsat'a Şii grupların etkisinin Şengal’le sınırlı olduğunu ve diğer Kürt bölgelerine yayılmadığını söyledi.
Ancak Şengal’de durum farklı. Türkiye-Suriye sınırında yer alan nüfusun çoğunluğu Ezidilerden oluşuyor ve çok sayıda silahlı grup barındırıyor. Kasabadaki yerel bir yetkili, Irak ordusunun bile oradaki gruplardan biri gibi davrandığını söyledi.
Şengal’i, cephe hatlarının birbirine yakın mesafede olduğu, bölgesel ve yerel çıkarları temsil eden silahlı grupların her zaman tetikte olduğu Lübnan iç savaşı sırasındaki Beyrut'a benzetti.
Şii bir grubun üyesi, Haşdi Şabi ile PKK arasında yıllar içinde bir ittifakın büyüdüğünü ve IŞİD'e karşı yürütülen savaşlar sırasında bir "kan kardeşliği" oluşturduklarını söyledi.
Son yıllarda sahadaki ortaklığın ardından Haşdi Şabi'nin PKK savaşçılarını nasıl etkisiz hale getireceği henüz belli değil.
Bu ittifakın niteliğine ilişkin bilgiler farklılık göstermektedir. Şii grupların önde gelen iki üyesi Şarku'l Avsat'a, Haşdi Şabi'nin lojistik ve askeri hizmetler karşılığında Şengal, Ninova ve diğer bölgelerdeki PKK liderlerine güvenli yerler sağladığını söyledi.
Bağdat'taki güçlü bir grubun liderinin de aralarında bulunduğu sahadaki üç kaynak, durumun "bunun çok daha ötesine gittiğini, çünkü Haşdi Şabi ile PKK arasında ittifak kurma kararının İran tarafından alındığını" söyledi.
“PKK çok güçlü. Irak güvenlik teşkilatlarının hiçbirinin partinin gücü ve silahları hakkında doğru bir tahayyülü yok” diyen yetkililer, Irak ordusunun eski Başbakan Mustafa el Kazimi döneminde Şengal’de PKK ile iki kez karşı karşıya geldiğini de ekledi. ve iki kere de mağlup çıktı.
Üstelik PKK'nın Şengal’de özellikle dağlık bölgelerde tünel ağı kurduğunu iddia ettiler. Yerel gazeteciler Şarku'l Avsat'a daha önce Şengal’de tünellerin bulunduğu bölgelere kazıcı taşıyan kamyonlar gördüklerini söyledi.
Şengal halkı ve Şii grup üyeleri Şarku'l Avsat'ın tünellerle ilgili sorusuna yanıt vermedi.
Ninova'dan önde gelen bir siyasetçi, PKK'yi "dağıtım, seferberlik ve kontrolü sağlamlaştırma konusunda uzman bir güç, dolayısıyla Haşdi Şabi'nin partiyi nasıl ortadan kaldırabileceğini veya Türkiye'nin onu etkisiz hale getirmesine nasıl yardımcı olabileceğini tahmin etmek zor olacak" diye tanımladı.
Nuceyfi, PKK'nin Irak için yerel meselelere ağırlık verecek bir sorun haline geleceğini, dolayısıyla bu “iç krizle” mücadelede Türkiye'nin yardımına ihtiyaç duyacağını söyledi. PKK eninde sonunda bunun bir piyon ve müzakere kartından başka bir şey olmadığını anlayacaktır. Artık bir role hizmet etmediğinde herkes onu ortadan kaldırmak için işbirliği yapacaktır" diye ekledi.
Soru şu: Haşdi Şabi, PKK savaşçılarını nasıl etkisiz hale getirecek?
Eski Irak Başbakanı Nuri El Maliki, geçtiğimiz günlerde yaptığı bir televizyon röportajında, "Şengal halkına zarar verdikleri sürece PKK'li silahlı adamlarla yüzleşmek gerektiğini" söyledi. Ancak savaşçıların sınır dışı mı edileceği yoksa kontrol altına mı alınacağı konusuna değinerek, bu partiye karşı Türkiye ile işbirliğinin nasıl gerçekleşeceğini bilmediğini sözlerine ekledi.
Şii bir siyasetçi şunları söyledi: "İran'ın yeşil ışığı belirleyici değil." Anonimlik şartıyla konuşurken, Tahran'ın “Türkiye ile iyi bir anlaşma önünde durduğunu, ancak boş bir çek imzalamayacağını ve Irak'taki silahlı etkisini tehlikeye atmayacağını” da sözlerine ekledi.
İran izliyor ve gelişmelere göre her şey değişebilir. Şu anda bildiğimiz tek şey Şengal’de sınırlı bir çözümün mevcut olduğudur" dedi.
Diğer kaynaklar Şarku'l Avsat'a, Haşdi Şabi'nin yerel PKK üyelerini Şii gruplar arasında konuşlandırarak partinin görünür varlığını sona erdireceğini söyledi. Böyle bir hamle, Kürdistan Demokrat Partisi'ne sadık Kürt güçleri pahasına Şengal’in tam kontrolünü garanti altına alacaktır.
Bu ne anlama gelir? Haşdi Şabi, Türk anlaşmasını Irak, İran ve Türkiye üzerindeki stratejik bölgedeki nüfuzunu güçlendirmenin bir yolu olarak görecek. Teorik olarak askeri operasyon, PKK savaşçılarının Kürdistan'ın dağlık bölgelerine sürülmesiyle sonuçlanacak. Ayrıca Türkiye'nin tampon bölgesini, İranlı grupların Suriye yakınlarında konuşlandığı İran bölgesiyle birleştirecek. Bağdat'taki siyasi ve diplomatik yardımcılar, "Tahran belirleyici bir anda beklenmedik bir kart ortaya çıkmadıkça" her şeyin planlandığı gibi gitmesi gerektiğini söyledi.
