Müşterisinin kim olduğu belli olmayan bir şirket para kazanabilir mi?
İnsanlara başka insanlarla ilişkilenme olanağı sunan bir platform, üstelik kimse bunlar için bir kuruş bile vermiyorken nasıl milyarlık kârlar elde edebilir?
Bunlar önemli… Öte yandan, ciddi bir kesimin belki birkaç saat bile bakmadan duramadığı sosyal medya platformlarından en büyüğünün zenginlik kaynağını sorgulamak en önemlisi.
Facebook’tan bahsediyoruz. Market değeri bakımından dünyanın 6. en büyük şirketinden…
Eğer kullanıcılarının gözüne biraz olsun sokmamış olsalardı, bu zenginliğin kaynağını teşhis etmek daha zor olabilirdi. Ancak, evet, tüm bu paranın asıl kaynağı reklamdan geliyor.
Fakat nasıl oluyor da insanlar “haber kaynağı”nda gezinirken yanda beliren bir reklam bu kadar büyük para akışının nedeni olabiliyor?
Rantın Yeni Mekanı Reklam Pikselleri
Bunun yanıtı reklam sektörünün bilişim dünyasında elde ettiği yeri iyice incelemekten geçiyor. Reklamların da kredi sistemi gibi, dönmekte zorlanan üretim - tüketim çarkını döndürmek gibi bir işlevi var.
Bilboard kiralamak, TV programlarına ara olarak girmek ve dergilerde bir yaprak olabilmek için bir tür yer ve zaman parası verilmesi gerektiğini tahmin edebiliriz. Oysaki bu basit bir kiralama işleminden öte bir ekonomik anlama sahip; çünkü “kira”nın adının geçtiği yerde bir tür “rant”tan da bahsetmek gerekir.
İşte bilişim dünyasında, reklamdan elde edilen büyük kazancın devasa boyutlara çıkmasını sağlayan şey özünde bu rant mekanizmasıdır. İster bilgisayarın faresini kaydırırken karşılaşalım ister bir videonun ilk birkaç saniyesi bir an önce dolsa diye bekleyelim değişmiyor. Sosyal medya platformları, tahıl yetiştirmek için verimli topraklara sahip olduğu için değil belki ama, en değerli pikselleri kontrol ettiği için bir tür zenginlik mıknatısı haline geliyor.
Rant Her Zaman Rant mı?
Peki Facebook neden sosyal medyanın en büyük devidir ve neye sahip olduğu için bu kadar güçlüdür? Öyle ki 1 milyarın üzerinde günlük aktif kullanıcısıyla sosyal medyanın tartışmasız en büyüğüdür.
Yanıtın tam da bu sayılarda aranması gerekiyor; çünkü burada dönen rant, bir tür veri ilişkileri sistemi sayesinde kendini katlayarak yükseltiyor. Fakat veri herhangi bir şeye değil, tam da insanların yaşayışına dair. Bu yüzden, başta sorduğumuz soruya burada ek yapmak gerekir: Eğer Facebook’un müşterisi ona reklam verenler ise bahsedilen ürün nedir? Ya da… Kimdir?
Bunun yanıtını 1 milyar insanda aramalıyız. Facebook’un en büyük reklam sağlayıcıları sürpriz olmayan bir şekilde Ford’dan, Nike’ye, Nestle’den HSBC’ye dünyanın büyükleri. Ancak burada Facebook kullanıcısı, reklamcı ve Facebook arasında dönen ilişkide Facebook’un toprağını bu kadar zengin yapan mineral tam da onu hiç de para ödemeden kullanan devasa sayıda tüketicinin bilgisi, ilgisi ve bu ikisinin devamlılığıdır.
Facebook aynı zamanda bir bilgi tekeli. Elinde tuttuğu anlamlı veriler, kullanıcılarının davranışlarına, yaşamlarını nasıl geçirdiklerine ve daha birçok kalemi içine alan bir ilişki ağına uzanıyor. Söz konusu verilerden nemalananlar yalnız büyük şirketler de değil; gizli servis ve devletle ilişkilerine dair dile getirilen dedikoduların, dedikodu olmaktan öte bir anlamı var.
Bu “beceri”, yalnız bilgisayar bilimlerinde master yapmış mühendislerin parlak fikirleriyle gerçekleştirilebilecek bir şey olamaz. Mottosu “ilişki, ilişki, ilişki” olan bir şirketin devasa sunucu tarlalarına, bilgileri ilişkilendirecek algoritmalara ve kuşkusuz, Goldman Sachs gibi büyük fonlayıcı şirketlere ihtiyacı vardır. Ancak en önemlisi kullanıcılarının Facebook ile kurduğu bağda aranmalıdır.
WhatsApp, Instagram gibi yine en çok kullanıcıyı barındıran uygulamaların sahibi olarak Facebook, kullanıcıların profilini çıkartmak açısından muazzam veri kaynaklarına ve özgün bir sosyal medya tarzına sahiptir. Üstelik mobil iletişimin sosyal medya pastasında en büyük dilime sahip sahip olduğunu düşünürsek, veri kaynaklarının değeri daha da anlaşılır oluyor. Üçüncül uygulamaların Facebook içerisine monte edilebilme kolaylığı; diğer uygulamalardaki paylaşımların, oturum açma yöntemlerinin Facebook referansıyla gerçekleşmesi de onu bir merkez yapıyor.
Facebook, sosyal medyanın en büyüğü olarak, bilişim dünyasının bugünkü sömürü sistemi için ne anlam ifade ettiğini anlamak için oldukça iyi ipuçları sunuyor.
Bu ipuçları yalnız diğer bilişim devlerinin zenginliğinin kaynağını ortaya sermekte değil; o zenginliği sorgulamak, kitlelerin bu zenginliği sorgula(yama)ma ve bununla kavga edememede yaşadıkları çeşitliliği anlamak için de anahtar konumda.
