Ülke içinde yerinden edilmiş kişiler (ÜİYOK'ler) topluluğu, Irak hükümetinin Kürdistan Bölgesi'ndeki ÜİYOK kamplarını kapatma ve aileleri ve bireyleri 2014 öncesi memleketlerine yerleştirme önerilerini tartışıyor. Şengal'de yerinden edilen pek çok Ezidi, güvenliğin yeniden sağlanacağı, temel hizmetlerin ve yeterli yaşam standartlarının sağlanacağı güvencesi olmadan geri dönmeye kararlı bir şekilde karşı çıkıyor.
“Burada huzur içinde yaşıyorum”
Ezidi çiftçi Hayro Derviş, kuzeydeki Duhok vilayetinde tarlasında çok çalışıyor, mahsullerine titizlikle bakıyor ve bu yıl yerel pazara sunacağı bereketli bir hasat hedefliyor.
IŞİD, Ağustos 2014'te köyleri Seba Şeyh Kadir'in kontrolünü ele geçirince Hayro ve ailesi Şengal bölgesinden sürüldü. Kendilerini Duhok vilayetindeki Bersive IDP kampında buldular.
37 yaşındaki Hayro, tıpkı Şengal'deki yerinden edilmiş kişi kamplarında yaşayan diğer yüzlerce Ezidi aile gibi, beş kişilik ailesinin geçimini çiftçilikle sağlıyor.
Şengal'deki atalarından miras kalan çiftçilik mirasından yararlanan Hayro, tarıma hararetli bir bağlılık gösteriyor. Kuzey Duhok'un Bersive bölgesinde oldukça büyük bir arsa kiralayarak, bir zamanlar çorak olan araziyi titizlikle canlı yeşil bir alana dönüştürdü. Burada domates, salatalık, biber, patlıcan ve karpuz gibi çeşitli yaz mahsulleriyle ilgileniyor. Hayro, şafaktan akşam karanlığına kadar tarlalarında sarsılmaz bir enerji ve coşkuyla çalışıyor, asla yorgunluğa veya monotonluğa yenik düşmüyor.
“Irak hükümeti onurlu bir şekilde geri dönüşümüz için herhangi bir güvence sağlayamadı”
Irak hükümetinin Kürdistan Bölgesi'ndeki ÜİYOK kamplarını kapatma yönündeki son kararlarına rağmen Hayro kararlı bir şekilde tarımsal uğraşlarına odaklanmayı sürdürüyor ve memleketi Şengal'e dönme konusunda çok az eğilim gösteriyor.
The New Region'a konuşan Hayro, evlerinin devam eden yıkımını ve belirsiz yaşam koşullarını öne sürerek geri dönüş konusunda iyimser olmadığını ifade etti. "Şengal'e dönme umudum yok. Evlerimiz yıkıldı ve nerede yaşayacağımızı, yaşam koşullarımızın nasıl olacağını bilmiyoruz. Oradaki durum hâlâ karanlık ve tedirgin edici. Irak hükümeti somut bir teklifte bulunmadı. Onurlu bir şekilde geri dönmemizi sağlamak için bu istikrarsız koşullar altında Şengal'e geri dönmeyeceğim."
"Burada huzur içinde yaşıyorum ve zorluklara rağmen mesleğimi sürdürüyorum. Şu anda Şengal'de yaşayanlarla karşılaştırıldığında durum çok daha iyi. Orada hayat çok daha zor; köyümüzün evlerinin yüzde 80'inden fazlası harabe halinde ve temel hizmetler neredeyse bitmek üzere. Hükümet, evlerimizin yeniden yaşanabilir hale getirilmesi için rehabilitasyonu ve yeniden inşası için henüz tazminat ödemedi."
Irak hükümeti, 2024 yılında, yani bu yılın başlarında, Kürdistan Bölgesi'ndeki 23 ÜİYOK kampını kapatma kararı aldı. Duhok ilinde bulunan çoğunluğun Temmuz ayı sonuna kadar kapatılması planlanıyor.
Terör hücrelerinin yeniden canlanmasına ilişkin endişeler artıyor
Şengal Belediye Başkan Vekili Naif Saydo, yerinden edilmiş kişilerin güvenli bir şekilde evlerine onurlu bir şekilde geri dönmelerini sağlayacak koşulların şu anda yetersiz olduğunu söyledi. Yerinden edilenlerin tazminat alamadığını, evlerinin yeniden inşa edilmediğini ve aileleri bir çadırdan diğerine taşımanın mümkün olmadığını vurguladı. Üstelik Şengal'deki temel hizmetler, IŞİD işgalinden etkilenen vatandaşların ihtiyaçlarını karşılayacak kadar gelişmedi.
Kendisi ayrıca, Şengal yakınındaki belirli bölgelerde terör hücrelerine dair ara sıra gelen raporlar nedeniyle güvenlik durumunun ihtiyatlı bir şekilde sakin kaldığını belirtti.
Birleşmiş Milletler istatistiklerine göre IŞİD, Şengal kenti ve çevresindeki kamu altyapısının yaklaşık yüzde 80'ini, sivil evlerin ise yüzde 70'ini yok etti. 2014 öncesinde Şengal nüfusunun yaklaşık %85'i tarımla geçiniyordu ve IŞİD savaşçıları bölgenin doğal kaynaklarını tüketti, sulama kanalları ve kuyuları sabote etti, tarım ekipmanlarını çaldı veya tahrip etti ve tarım arazilerine el koydu.
İş imkanlarının olmaması
25 yaşındaki çiftçi Celal Şingali, arkadaşı Hayro Derviş'in yerinden edilmiş Ezidilerin Şengal'e geri gönderilmesiyle ilgili duygularını paylaşıyor. Şingali, mevcut koşullar altında Şengal'e dönmenin zorluklarını dile getirerek, geçim imkanlarının azlığını, yetersiz hizmetleri ve belirsiz bir geleceği öne sürdü. Şingali, Irak hükümetinin kayda değer bir ilerleme kaydedemediğini vurguladı ve yetkilileri, Ezidilerin memleketlerine dönmeyi düşünmeden önce temel yaşam ihtiyaçlarının sağlanmasına öncelik vermeye çağırdı.
Şengal Anlaşması'nın uygulanması, yerinden edilmiş Ezidilerin evlerine dönüşünü kolaylaştırmanın anahtarı
Kürdistan Bölgesi'nde Şengal Anlaşması, yerinden edilmiş Ezidilerin atalarının topraklarına dönüşünü kolaylaştırmaya yönelik önemli bir adım olarak görülüyor. Kürdistan Bölgesi Başbakanı Mesrur Barzani, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Sivil Güvenlik, Demokrasi ve İnsan Haklarından Sorumlu Müsteşarı Uzra Zeya ile 9 Mayıs 2024'te yaptığı görüşmede Şengal Anlaşması'nın tam olarak uygulanmasının önemini vurguladı. Şengal'in yeniden inşasını başlatmak ve ÜİYOK'lerin evlerine gönüllü dönüşlerini kolaylaştırmak, milislerin ve yasadışı silahlı grupların tasfiye edilmesini gerektiriyor.
Ekim 2020'de Irak hükümeti, Mustafa El Kazimi liderliğinde Kürdistan Bölgesel Hükümeti ile Şengal'deki durumu normalleştirmeyi amaçlayan bir anlaşma imzaladı. Anlaşmada federal hükümetin bölgesel hükümetle işbirliği içinde Şengal'deki güvenlik operasyonlarını denetleyeceği, Ninova'nın yerel yönetiminin ise kamu hizmetlerini yöneteceği belirtiliyordu. Ayrıca Kürdistan İşçi Partisi (PKK) unsurlarının ve diğer silahlı grupların bölgeden uzaklaştırılmasını ve kontrolün federal ordu ve polise devredilmesini zorunlu kılıyordu. Ancak onaylanmasından bu yana dört yıl geçmesine rağmen Irak hükümeti bu anlaşmayı henüz yürürlüğe koymadı.
Silahlı milislerin varlığı güvenlik endişelerini artırıyor
Duhok ili Göç ve Yerinden Edilme Dairesi Müdürü Bêr Diyan, yaptığı açıklamada, yerinden edilen kişilerin yalnızca yüzde 30'unun Şengal çevresindeki memleketlerine döndüğünü, geri kalan yüzde 70'inin ise Kürdistan Bölgesi'nde ikamet etmeye devam ettiğini söyledi. toplam 320.000 kişi. Yasadışı silahlı milislerin Şengal'de varlığını sürdürmesi, güvenlik eksikliği, temel hizmetler, istihdam olanakları ve tazminatlarla birleştiğinde, yerinden edilmiş kişilerin kendi bölgelerinde hayatlarını yeniden kurmaları konusunda caydırıcı bir rol oynadığını ve onları bölgede kamplarda kalmaya teşvik ettiğini söyledi.
ÜİYOK'lerin tam olarak geri dönüşü adalete bağlı
Barış ve çatışma çözümü konusunda uzmanlaşmış bir araştırmacı olan Hodr Domli, uluslararası standartlara uygun olarak, ülke içinde yerinden edilmiş kişilerin (ÜİYOK'lerin) kendi bölgelerine geri dönüşlerinin gönüllü olması ve onların onurunu ve güvenliklerini koruyacak şekilde gerçekleştirilmesi gerektiğinin altını çiziyor. Kendisi, bu standartların karşılanmasının, hem güvenlik tedbirlerini hem de toplumsal hususları kapsayan, orijinal yerlerinde kapsamlı hazırlıklar gerektirdiğini söylüyor. Domli, Ezidi toplumunun hâlâ travma yaşadığını ve yaşadığı soykırımın sonuçlarıyla boğuşmaya devam ettiğini vurgulayarak, adaletin sağlanması için toplumsal uzlaşmaya yönelik yeterli çabanın bulunmadığına dikkat çekti.
Kendisi, gönüllü olarak geri dönmek isteyenlere gerekli desteği sunarak, dönmemeyi seçenlerin kararlarına saygı göstererek bu konuyu hassasiyetle ele almanın çok önemli olduğunu ileri sürüyor. Geri dönen ÜİYOK'lere adil muamele sağlanmasının ve onlara mali yardımın arttırılmasının önemi çok önemlidir; bu, Göç ve Yerinden Edilme Bakanlığı tarafından mevcut 4 milyon dinar tahsisinin aksine, aile başına 40 milyon dinara bir artışa işaret ediyor. Bu miktarın, harap olmuş bir evin yeniden inşası için gereken maliyetlerin çok küçük bir kısmını bile karşılamaya yetmediğini savunuyor.
Son 10 yılda aile parçalanması nedeniyle Şengal'den yerinden edilen Ezidilerin sayısının arttığını, yeni oluşan bu ailelere tüm hakların verilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Adalet sağlanmadan, failler sorumlu tutulmadan ve mağdurlara tazminat sağlanmadan ÜİYOK'lerin ülkelerine geri gönderilmesi yetersiz olacaktır ve önemli fedakarlıklara katlanan ÜİYOK'lerin haklarının ihlali olarak değerlendirilecektir.
Unutulmaz yıkım ve trajedinin hayaleti olan hafıza
Ezidiler, Orta Doğu'da dini bir azınlıktır ve esas olarak Musul yakınlarında ve Ninova Valiliği'ndeki Şengal bölgesinde yoğunlaşmıştır. Türkiye, Suriye, İran, Gürcistan ve Ermenistan'da daha küçük topluluklar var. Etnik kökenleri Kürt kökenlidir ve 500.000'in üzerinde nüfusa sahiptirler. Yezidilik, ayinlerin esas olarak Kürtçe yapıldığı, Evanjelik olmayan bir inançtır. Duhok'un 40 kilometre doğusunda bulunan Laleş Tapınağı, dünya çapında Ezidilerin başlıca dini merkezi olarak hizmet veriyor.
IŞİD, 3 Ağustos 2014'te Şengal ilçesini işgal ederek Ezidileri öldürdü, yerinden etti ve kaçırdı. Ayrıca birçok Ezidi ibadethanesini de yok etti.
IŞİD militanları Şengal ilçesinin kontrolünü ele geçirerek tahminen 400.000 kişiyi yerinden etti ve on binlerce kişi Şengal'de kuşatıldı. IŞİD, Ezidi kadın ve erkeklere yönelik cinayetler ve toplu adam kaçırma eylemleri gerçekleştirdi. Ayrıca yaklaşık 100.000 Ezidi Irak'tan kaçarak Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Kanada'ya sığındı.
Ezidilerin ata vatanı, IŞİD'den kurtuluşun üzerinden sekiz yıl geçmesine rağmen hâlâ yıkımın ve yıkımın izlerini taşıyor.
Buna Hayro Derviş'in Şengal'ın güneyindeki Siba Şeyh Hızır köyü de dahildir. Zamanın geçmesine rağmen, yıkımın kalıntıları toplumun katlandığı dehşeti hatırlatıyor. Derviş, haysiyetin yeniden inşası ve onarılmasının gerekliliğini vurguluyor. Atalarının topraklarını geri almak onların kolektif arzusudur.
