YAŞASIN ZAZAKİ, KURMANCİ ve TÜM DİLLER
Bingöl, Diyarbakır, Mardin, Ağrı, Hakkari, Siirt, Van, İstanbul, Şırnak’ta 27 Zazaki ve Kurmanci öğretmeni Milli Eğitim Bakanlığı kadrosunda olmak üzere resmen öğrencilerle sınıflarda buluşmaya devam ediyor. Bakanlığın talebi üzerine 5, 6 ve 7. sınıflar için ders kitaplarını Mardin Artuklu Üniversitesi öğretim elemanları hazırladı. Bakanlık sadece 5. sınıflar için Zazaki ve Kurmanci kitaplarını okullara dağıtıyor ve önümüzdeki yıl diğer sınıfların kitaplarının basımı ve dağıtımı artık geciktirilmemelidir. 8.sınıfların ders kitabı ise hala hazırlanmadı.
Zazaki ve Kurmanci öğretmenleri diğer tüm branş öğretmenlerinin haklarına sahipler ve bu hakları kullanarak Zazaki ve Kurmanci için normalleşmeyi hızlandırıyorlar. Örneğin, Batman’da hafta içinin yanı sıra hafta sonu yetiştirme kursları da başlatıldı ve devam ediyor. Halk Eğitim Merkezlerinde de Zazaki ve Kurmanci dersleri başlatılması için Bakanlığa modül önerildi, geciktirilmesine rağmen onay bekleniyor.
Öğrenciler sınıflarda, koridorda, öğretmenler odasında, okul bahçesinde, okul dışında Zazaki ve Kurmanci’yi kullanmaya başladı. Bazı evlerde çocuklar aileyle Zazaki ya da Kurmanci sohbetlere katılmaya başlarken, bazı evlerde de çocuklarımız aileyi Zazaki ya da Kurmanci konuşmaya davet ediyor. Özellikle, kaybolmakta olan diller kategorisinde yer alan Zazaki’nin sözel ve yazınsal olarak görünürlüğünün artması ve güçlenmesi cesaret vericidir.
Yardımcı ders materyallerinin fiyatları düşük gelirli öğrenciler için çok yüksektir. Kamu ve özel sektörün bu öğrencilerimize yardımcı ders materyallerinin sağlanmasında destek olması gerekmektedir.
Bakanlık tarafından geçtiğimiz yıl özel okullar dahil bu dersi seçen öğrenci sayısı 23 bin olarak açıklanırken, bu yıl 85 bin sayısı verildi. Bu anlamlı artış bereketini de beraberinde getirecek; önümüzdeki yıllarda atanacak öğretmen sayısını ve üniversitelerin lisans bölümlerine ilgiyi daha da artıracağı gibi, yazarların ve yayınevlerinin yardımcı ders materyali hazırlamaya yönelmesini de hızlandıracak. Zazaki ve Kurmanci’den artık “ekmek parası” kazanılabiliyor ve bu, öğrenci velileri dahil büyük bir çevreyi yörüngesine çekmeye devam edecek.
İstanbul, Adana, Mersin, İzmir, Antalya, Bursa, Ankara başta olmak üzere Zazaki ve Kurmanci dersini vermek isteyen öğretmenlerin il ya da ilçe Milli Eğitim Müdürlüklerine başvurması, dönem başından itibaren velileri sürekli bilgilendirmesi ve de bu okullardaki öğrenci ve velilerin bu derslere ilgi göstermesiyle Zazaki ve Kurmanci’nin olağanlaşması ve yaygınlaşması için önemli bir gelişme daha sağlanacaktır.
Mardin Artuklu Üniversitesi’ndeki Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü bu Haziranda, Tunceli Üniversitesi Zaza Dili ve Edebiyatı Bölümü bir yıl sonra ve Bingöl Üniversitesi Doğu Dilleri ve Edebiyatı (Kürt Dili ve Edebiyatı, Zaza Dili ve Edebiyatı) ile Muş Alparslan Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı bölümleri ise iki yıl sonra ilk mezunlarını verecek ve süreç daha programlı ve akademik bir boyut kazanmış olacak. Mardin Artuklu Üniversitesi, Milli Eğitim Talim ve Terbiye Kurulu\'na bu yılki Kürt Dili öğretmenlik atamalarında lisans mezunlarına da kontenjan verilmesi için başvuruda bulundu ve olumlu yanıt alındı Bu yıldan sonra Kürt Dili öğretmenlik kadrolarına öncelikle Kürt Dili ve Edebiyatı lisans mezunları atanacak, kalan kadrolara ise Kürt Dili tezsiz yüksek lisans mezunları içerisinden atama yapılacak.
.
Mardin Artuklu, Tunceli, Muş Alparslan, Bingöl, Van Yüzüncü Yıl Üniversiteleri Zazaki ve Kurmanci çalışmalarına lisansüstü düzeyde devam ediyor. Ankara Üniversitesi’nde Zazaki ve Kurmanci dili üzerine tez çalışmaları başlatıldı. Mardin Artuklu Üniversitesi öğrencilerinin tümü Kürtçeyi seçmeli ders olarak görüyor. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğrencilerine Zazaki ve Kurmanci dersleri verilmesi de önemli bir adımdır. Zazaki ve Kurmanci derslerini üniversite öğrencileri ayrıca seçmeli olarak alabiliyor.
Harran, Siirt, Hakkari ve Dicle Üniversiteleri de tezli ve tezsiz yüksek lisans programlarını başlatmak için hazırlık yapıyor. Bugüne dek en az 1500 lisansüstü mezun verildi. Sayıdan ziyade önemli olan nokta bu kadar kişi akademik kriterlerle araştırma yapmayı öğrendi ve edindikleri disiplinle çalışmalarını devam ettiriyor. Açılmış ve açılması planlanan Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümlerindeki akademik yapı YÖK gibi karar verici mercilerin de desteği ve çeşitli teşviklerle güçlendirilmelidir. Kürt Dili alanında kariyer yapmak ve çalışmak isteyenler için hala iki temel eksiklik mevcuttur. Bunlardan ilki Kürt Dili doktora programının açılmamasıdır. İkincisi ise, Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı’nın doçentlik alanlarına Kürt Dili’nin eklenmemiş olması. Bu nedenle, doktora ve doçentlik için başvurmak isteyen adaylar bu iki eksikliğin acilen giderilmesini bekliyor.
2011 yılından beri küçümsenmeyecek adımlar atıldı; akademik ve okullarda öğretim açısından sayısız gelişme sağlandı, çalışmalar yapıldı. Fen Edebiyat Fakültelerinden mezun olacak öğrenciler Zazaki ve Kurmanci’nin dilbilimsel, edebi ve öğretim açısından sahiplenilmesine, temellerinin sağlamlaşmasına ve gelişimine emek harcayacaklardır. Meslekleri Zazaki ya da Kurmanci üzerine olacak lisans mezunları dünyanın her yerinde iş bulacak, araştırma yapabilecektir.
Türkiye’deki Kurmanci ve Zazaki\'nin konuşucuları Türkçeyi de bilişsel dil düzeneklerinde harmanlayarak iletişim güçlerini çok daha iyi seviyelere çıkarmaktadır. Bu sadece iletişim boyutunda değil, farklı bilişsel eylemlerde de konuşucuların yetkinliklerini artırmaktadır. Yani zihnimizdeki dil sayısı başarı ve mutluluğun keşfinde yeni ve farklı yolların oluşumuyla eşdeğerdir. Zihnimizi güçlendirelim, dillerimizi güçlendirerek!
Dünyadaki her dilin kıymetini bilmek ve kıymet bilenleri desteklemek toplumların umutlarını diri tutan bir mutluluktur.
15 Mayıs dil bayramımız kutlu olsun.
Prof. Dr. Hasan Çiftçi, Bingöl Üniversitesi
Doç. Dr. Abdurrahman Adak, Mardin Artuklu Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Orhan Varol, Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ercan Çağlayan, Muş Alparslan Üniversitesi
Doç. Dr. Aziz Yağan, Dicle Üniversitesi
* * *
HER BIJÎ KURDÎ Û HEMÛ ZIMANÊN CÎHANÊ
Li Çewlik, Amed, Mêrdîn, Agirî, Colemêrg, Sért, Wan, Stenbol û Şirnexê, 26 mamosteyên Zazakî û Kurmancî, di bin qadroya Wezareta Perwerdeya Neteweyî de, di polan de bi xwendekaran re tên bal hev. Li ser daxwaza Wezaretê, ji aliyê endamên hîndekariyê yên Zanîngeha Mêrdîn Artûklûyê ve, ji bo polên 5, 6 û 7an pirtûkên dersê hatin amadekirin. Wezaret, bi tenê ji bo pola 5. pirtûkên Zazakî û Kurmancî belav dike û sala bê divê ku pirtûkên polên din jî çap bike û vê yekê bi paş ve nexe. Her wiha pirtûka pola 8. hîn jî nehatiye çapkirin.
Mamosteyên din xwediyê çi mafan bin, mamosteyên Zazakî û Kurmancî jî xwediyê heman mafan in û dixwazin ku van mafên xwe bi kar bînin û bi vî awayî lez û beziyê bidin asanbûna karê xwe. Wekî mînak, li Batmanê çawa ku di nav rojên hefteyê de tê dayin, di dawiya hefteyê de jî kursên gihandinê hatin destpêkirin û hîn jî didomin. Ji bo ku li Navendên Perwerdeya Gel dersên Zazakî û Kurmancî bên dayin, pêşniyaza modulê li Wezaretê hate kirin û her çi qas bi paş ve dixin jî hîn jî li benda erêkirinê ye.
Xwendekar êdî li polê, li korîdorê, li jûra mamosten, li baxçeyê xwendingehê û li derveyê xwendingehê bi Kurmancî û Zazakî dikarin hestên xwe bînin ziman. Li hinek malan di nav malbatê de êdî sohbetên Kurmancî û Zazakî geç bûn û li hinek malan jî zarok daxwaz ji dê û bavan dikin ku bi Kurmancî û Zazakî biaxivin. Bi taybetî, ji aliyê axaftin û nivîsînê ve bikaranîn û bihêzbûna Zazakî ku di nav zaravzimanên nîvmirî de tê hesibandin, wêrekiyê dide.
Bihayên kelûpelên alîkar ên dersan, ji bo xwendekarên ku aboriya wan ne baş e, zêde ne. Divê ku sazî û karsazên taybet bibin alîkar ku ev kelûpel bigihîjin ber destê xwendekaran.
Li gorî hejmarên Wezaretê, sala çûyî -tevî xwendingehên taybet- xwendekarên ku dersên Kurmancî û Zazakî hilbijartibûn 26 hezar; îsal jî ev hejmar gihîşt 85 hezarî. Ev zêdebûna watedar, dê ber û bereketa xwe bi xwe re bîne; di salên pêş de bi saya vê yekê, dê hem mamosteyên kurdî zêdetir bên peywirdarkirin; hem bala xwendekarên ku namzetê zanîngehan in, bikişîne ser beşên lîsansê yên Kurdî û hem jî dê berê nivîskar û weşanxaneyan bide ser amadekirina kelûpelên alîkar ên dersê. Êdî ji Zazakî û Kurmancî “pereyê debarê” tê bidestxistin û ev yek, dê tevî malbatên xwendekaran, berê gelek aliyên civakê jî bikişîne ber bi xwe ve.
Di serî de li ciyên wekî Stenbol, Edene, Mêrsîn, Îzmîr, Antalya, Bûrsa û Enqereyê, mamosteyên ku dikarin dersên Zazakî û Kurmancî bidin û vê yekê bi bawernameyên xwe bidin destnîşankirin, divê ku li bajar û bajarokan serî li Gerînendetiyên Perwerdeya Neteweyî bixin. Her wiha divê ku di destpêka serdemê de malbatên xwendekaran bên agahdarkirin da ku bi vê yekê perwerdeya Zazakî û Kurmancî her ku biçe bi pêş bikeve.
Beşa Ziman û Edebiyata Kurdî ya Zanîngeha Mêrdîn Artûklûyê di vê Hezîrana 2015an de; Beşa Ziman û Edebiyata Zazakî ya Zanîngeha Dêrsimê piştî salekê; li Zanîngeha Çewlikê, Beşa Ziman û Edebiyatên Rojhilat (Ziman û Edebiyata Kurdî, Ziman û Edebiyata Zazakî) û li Beşa Ziman û Edebiyata Kurdî ya Zanîngeha Mûş Alparslanê jî ji vir û du sal şûn ve dê xwendekarên lîsansê cara yekem bawernameyên xwe bigirin û ev yek jî rengekî birêkûpêk û akademîk dide pêvajoyê. Zanîngeha Mêrdîn Artûklûyê, di wezîfedarkirina mamosteyên zimanê Kurdî yên îsal de, ji bo ku kontejanê bidin kesên ku ji lîsansê bawernema girtine, serî li Saziya Talim û Terbiyeyê ya Perwerdeya Neteweyî da. Ji îsal û şûn ve ji bo mamostetiya zimanê Kurdî, dê kesên ku ji lîsansê bawername girtine bêne peywirdarkirin, heke kêmasî bimîne dê ji kesên ku lîsansa bilind a bêtez qedandine jî bêne wezîfedarkirin.
Her wiha Zanîngehên Mêrdîn Artûklû, Dêrsim, Mûş Alparslan, Çewlig û Wan Yuzuncu Yilê, xebatên xwe di qada lîsansa bilind de jî didomînin. Li Zanîngeha Enqereyê, li ser Zazakî û Kurmancî xebatên tezan hatin destpêkirin. Hemû xwendekarên Zanîngeha Mêrdîn Artûklûyê, zimanê Kurdî wekî dersa hilbijêr dibînin. Li Zanîngeha Dîcleyê, ji bo xwendekarên Fakulteya Îlahiyatê, dayina dersên Zazakî û Kurmancî jî gavekî girîng û di cî de ye. Her wiha xwendekarên zaningehê, wekî dersên hilhijêr dikarin Zazakî û Kurmancî jî ji xwe re bipejirînin.
Li Zanîngehên Herran, Colemêrg û Dîcleyê, ji bo ku bernameyên lîsansa bilind ên bitez û bêtez bên vekirin, amadehî tê kirin. Ji destpêkê heta îro bi qasî 1500 xwendekarên lîsansa bilind, bawernamyên xwe wergirtine. Ji hejmarê zêdetir ê girîng ew e ku ew qas xwendekar di bin pîr û pergala xebatên akademîk de derbas bûne û li gorî zanyariyên ku girtine xebatên xwe didomînin. Beşên Ziman û Edebiyata Kurdî yên vebûne û yên ku plansaziya vebûna wan tê kirin, ji aliyê bingeha akademîk ve, saziyên wekî YÖK’ê (Saziya Hîndekariya Bilind) ku xwediyê erka erêkirinê ne, divê ku ji bo pêşveçûn û bihêzkirinê piştgirî bidin. Ji bo kesên ku dixwazin di zimanê Kurdî de bibin pispor, hîn jî du kêmasî û astengiyên bingehî hene.Yek jê tunebûna bernameya doktorayê ye, ya din jî ew e ku di Serokatiya Lijneyên Navzanîngehî de, hîn jî navê zimanê Kurdî neketiye lîsteya beşên doçentiyê. Ji ber vê yekê, ji bo kesên namzet ku dixwazin serî li doktora û doçentiyê bixin, divê ku di demeke kurt de û bi lezgînî ev her du kêmasî û astengî ji holê bên rakirin.
Ji 2011an û vir ve gelek gavên girîng hatin avêtin; li akademî û xwendingehan, ji aliyê hîndekariyê ve, gelek pêşveçûn hatin bidestxistin û xebat hatin meşandin. Xwendekarên ku ji Fakulteyên Edebiyatê, dê bawernameyên xwe bigirin, ji bo pêşveçûnên Zazakî û Kurmancî yên ji aliyê zimanzanî, edebî û hîndekariyê ve, dê xwedî li vê yekê derkevin û ji bo avêtina hîm û asasên zexim ked bidin. Kesên ku lîsansê qedandine û karê wan Zazakî an jî Kurmancî ye, dê li her derê dinyayê bikaribin ji xwe re kar bibînin, vekolînan bikin.
Li Tirkiyeyê kesên ku Kurmancî û Zazakî diaxivin, ji aliyê karîna mêjî ve jî dê bikaribin Tirkî di hişê xwe de bêjing bikin û ev yek jî dê hêza wan a têkiliyên civakê bi pêş ve bibe. Ev yek ne bi tenê ji aliyê têkiliyan ve, dê ji aliyê gelek kirariyên karîna mêjî ve jî kêrhatinên axaftvanan zêde bike. Bi gotineke din, hejmara zimanan a di hişê me de, dê di keşfa aramî û serkeftinê de, wekî dîtina riyên cuda derkeve meydanê. Em bihêzkirina zimanên xwe, hêzê bidin hişê xwe!
Divê ku mirov qîmet û rûmeta her zimanê cîhanê bigire û piştgirî bide kesên ku digirin; lewre ev yek ew aramî ye ku hêviyên civakan zindî dihêle.
Cejna We ya Ziman a 15ê Gulanê Pîroz Be.
Prof. Dr. Hasan Çiftçi, Zanîngeha Çewlikê
Doç. Dr. Abdurrahman Adak, Zanîngeha Mêrdîn Artûklûyê
Yrd. Doç. Dr. Orhan Varol, Zanîngeha Wan Yuzuncu Yilê
Yrd. Doç. Dr. Ercan Çağlayan, Zanîngeha Mûş Alparslanê
Doç. Dr. Aziz Yağan, Zanîngeha Dîcleyê
