İran, ABD'nin saldırısından haberdar edildi mi?

ABD'nin İran'daki Fordow, Natanz ve İsfahan nükleer tesislerine yönelik hava saldırısı düzenlemesinden sonra ABD merkezli uydu görüntüleme şirketi Maxar tarafından, dikkat çekici fotoğraflar yayımlandı.

Maxar, son saldırılardan iki gün önce Fordow Nükleer Tesisi'ne çok sayıda kamyonun girip çıktığını ortaya koyan görüntüler paylaştı. 

Paylaşılan görüntülerde, İran'ın kuzeyindeki Kum kentinin dağlarının arasında yer alan tesise bağlanan yolda 16 kamyon sayıldı. Ertesi gün çekilen fotoğraflar da bu kamyonların çoğunun tesisten bir kilometre kadar uzaklaştığını gösterdi. 

Maxar'ın kıdemli analistlerinden biri, "kamyonlar ve diğer taşıtların alışılmadık faaliyetlerini" bu görüntülerle yakaladıklarını söylerken, bu kamyonların neleri taşıdığı bilinmiyor. Ancak Fordow'un İran'ın en önemli üslerinden biri olması ve ABD'nin olası bir saldırıda ilk hedefleyeceği stratejik bir tesis olması nedeniyle İran yönetiminin tedbir olarak buradaki değerli üretimleri farklı bir tesise nakletme olasılığı yüksek ihtimal olarak değerlendiriliyor.

İran'a yakın kaynaklar, Trump'ın daha önce yaptığı "İran'ı önceden bilgilendirdim" şeklindeki bir açıklamaya atfen, bu saldırı öncesinde de İran'ı bilgilendirmiş olabileceğini iddia ederek, bu tesislerde bulunan zenginleştirilmiş uranyumun farklı tesise nakledildiğini dile getiriyorlar.

ABD Başkanı Trump'ın İsrail'in gazını almak için bir saldırı yapmak zorunda kaldığı ancak öncesinde İran'ı aracılar vasıtasıyla saldırı konusunda bilgilendirdiği, İranlı yetkililerin de saldırı öncesinde tüm tesisleri boşalttığı senaryosunun hafife alınmaması gereken bir gelişme olduğunu dile getiren kaynaklar, Trump'ın sonraki adımının İran'ı diplomatik görüşmelere davet etmek olacağını öngörmekteler.

.İran: ABD boş tesise saldırdı

İran'dan yapılan açıklamalarda ise ABD'nin nükleer tesislerine zarar verdiği yanılgısına kapıldığı, ancak böyle bir şeyin gerçekleşmediği dile getirilirek, Mart ayında böyle bir saldırıyı öngördüklerinden tüm stratejik malzemeleri güvenli yerlere önceden taşındığı dile getirildi.

İran Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf’ın danışmanı Mehdi Muhammedi, X sosyal medya platformunda yaptığı açıklamada, İran’ın Fordo’ya yönelik bir saldırıyı “birkaç gecedir” beklediğini belirtti. Muhammedi, “Site bir süre önce boşaltıldı ve saldırıda geri dönüşü mümkün olmayan bir hasar görmedi. İki şey kesin: Birincisi bilgi bombalanamaz, ikincisi kumarbaz bu sefer kaybedecek.” ifadelerini kullandı.

Reuters’a konuşan üst düzey bir İranlı yetkili, saldırıdan önce Fordow’daki zenginleştirilmiş uranyumun gizli bir bölgeye transfer edildiğini iddia etti. Bu gelişmenin ardından gözler, İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami’nin geçtiğimiz günlerde duyurduğu yeni uranyum zenginleştirme merkezine çevrildi.

İslami, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının İran karşıtı kararının ardından, santrifüjlerin yerleştirileceği gizli bir merkez kurduklarını ve burada yakın zamanda zenginleştirme faaliyetlerine başlanacağını açıklamıştı.

İran devlet televizyonundaki yorumcular da tesisin önceden boşaltıldığını öne sürdü.

Uranyumun hala tamamen kontrolleri altında bulunduğu dile getirilen benzeri açıklamalarda, ABD'nin sadece boş tesislere saldırı düzenlediği iddia edildi.

Trump'ın açıklamaları ne ifade ediyor?

ABD Başkanı Donald Trump, İran'daki nükleer tesislere düzenlenen saldırıların ardından pazar sabah erken saatlerde yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında, ABD’nin İran’daki Fordow, Natanz ve İsfahan nükleer tesislerine “büyük hassasiyetle” gerçekleştirdiği bu hava saldırılarının “muhteşem bir askeri başarı” olduğunu söyledi.

Başkan Yardımcısı JD Vance, Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve Savunma Bakanı Pete Hegseth eşliğinde konuşan Trump, İran’ın ana nükleer zenginleştirme tesislerinin tamamen ve eksiksiz biçimde yok edildiğini belirterek, “Sizlere bu gece bildirebilirim ki, saldırılar muhteşem bir askeri başarıydı. İran’ın önemli nükleer zenginleştirme tesisleri tamamen ve eksiksiz bir şekilde yok edildi,” dedi.

“Amacımız, dünyanın bir numaralı terör destekçisinin yarattığı nükleer tehdidi ortadan kaldırmaktı,” diyen Trump, “Orta Doğu’nun zorbası İran şimdi barış yapmalı. Yapmazlarsa, gelecekteki saldırılar çok daha büyük ve çok daha kolay olacak” uyarısında bulundu.

Konuşmasında, İran’ın eski askeri komutanı Kasım Süleymani’ye de değinen Trump, Süleymani'nin binlerce kişinin ölümüne neden olduğunu hatırlatarak, “Uzun zaman önce bunun olmasına izin vermeyeceğime karar verdim, artık devam etmeyecek,” ifadelerini kullandı.

ABD Başkanı ayrıca, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’yu tebrik ederek, “İsrail için bu korkunç tehdidi yok etmek üzere bir ekip olarak çalıştık,” dedi.

3 tesis neden bu kadar önemli?

Hem uranyum zenginleştirme kapasitesi hem de yer altı yapıları ve uluslararası denetim tartışmalarıyla dikkat çeken bu üç tesis hakkında bilinenler:

Natanz

Başkent Tahran’ın yaklaşık 250 kilometre güneyinde yer alan Natanz nükleer kompleksi, İran’ın en büyük uranyum zenginleştirme tesisi olarak kabul ediliyor.

Uzmanlar bu tesisin uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüjlerin geliştirilmesi ve monte edilmesi için kullanıldığını belirtiyor. Bu teknoloji, uranyumu nükleer yakıta dönüştürmek için kilit önem taşıyor.

Sivil toplum kuruluşu Nuclear Threat Initiative (Nükleer Tehdit Girişimi - NTI), Natanz’da 6 yer üstü bina ve 3 yer altı yapı bulunduğunu belirtiyor. Bunlardan ikisi toplam 50 bin santrifüj kapasitesine sahip.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’na (UAEA) göre İran, yer üstündeki Pilot Nükleer Yakıt Zenginleştirme Tesisi’nde uranyumu yüzde 60 saflığa kadar zenginleştiriyordu. Silah kalitesindeki uranyum ise yüzde 90 saflığa ulaşıyor.

Fordow

Kutsal Kum kentine yakın bir dağ zincirinin derinliklerine gömülü olan Fordow tesisi hakkında hâlâ birçok bilinmez var. Bildiklerimizin önemli kısmı yıllar önce İsrail istihbaratı tarafından ele geçirilen İran belgelerinden geliyor.

Ana salonlarının yer seviyesinin yaklaşık 80-90 metre altında olduğu tahmin ediliyor. İsrailli yetkililer ve bağımsız raporlara göre bu kadar derin bir hedefi vurabilecek bomba sadece ABD’de bulunuyor.

Son UAEA raporları İran’ın Fordo’da da yüzde 60 saflıkta zenginleştirilmiş uranyum üretimini artırdığını ortaya koymuştu. Uzmanlara ve UAEA'ya göre, tesiste şu anda 2 bin 700 santrifüj bulunuyor.

Pazar günü çekilen ve Associated Press (AP) tarafından analiz edilen uydu görüntüleri, Fordow yer altı nükleer tesisinin giriş noktalarında hasar oluştuğunu ortaya koydu.

Planet Labs PBC tarafından sağlanan görüntülerde ayrıca Fordow tesisinin bulunduğu dağda da zarar oluştuğu görülüyor.

Giriş tünellerinin kapatılması, İran’ın tesisin içine ulaşabilmesi için bu alanı yeniden kazması gerekeceği anlamına geliyor. Önceden kahverengi olan dağın bazı bölümlerinin griye dönüştüğü ve konturlarının önceki görüntülere kıyasla biraz farklılaştığı gözlemlendi. Bu durum, patlamanın bölgeye moloz saçtığını ve büyük olasılıkla özel Amerikan bunker buster (sığınak delici) bombalarının kullanıldığını düşündürüyor. Alanda hafif gri dumanın da hâlâ asılı olduğu görülüyor.

İran henüz tesisin uğradığı zarara ilişkin resmi bir değerlendirme paylaşmadı.

İsfahan

İran’ın orta kesiminde yer alan İsfahan, ülkenin en büyük nükleer araştırma kompleksine ev sahipliği yapıyor.

NTI’ye göre tesis Çin’in desteğiyle inşa edildi ve 1984 yılında açıldı. İsfahan’da yaklaşık 3 bin bilim insanı çalışıyor ve tesisin İran’ın nükleer programının merkezi olduğu düşünülüyor.

NTI’ye göre, burada “üç küçük Çin yapımı araştırma reaktörü,” bir “dönüştürme tesisi, bir yakıt üretim tesisi, bir zirkonyum kaplama tesisi” ile çeşitli laboratuvarlar ve diğer tesisler faaliyet gösteriyor.

İran'ın bu tesislerdeki faaliyetleri, son yıllarda uluslararası nükleer müzakerelerin ve gerilimlerin odağında yer aldı. ABD’nin son saldırısıyla birlikte bu tesislerin durumu ve İran’ın nükleer programındaki ilerleyiş merak konusu olmaya devam ediyor.