Anayasa Mahkemesi (AYM) "Suriyeli sığınmacıların geri gönderilmesi" konusunda dikkat çekici bir karar verdi. Anayasa Mahkemesi, Urfa'da bir kavgaya karıştığı gerekçesiyle "gönüllü geri dönüş istek formu" imzalatılarak Suriye'ye gönderilen sığınmacının haklarının ihlal edildiğine hükmetti.
AYM kararına göre, Urfa'da yaşayan Suriyeli sığınmacı Abdulkerim Hammud, burada bir kavgaya karıştı. Taraflar birbirinden şikâyetçi olmadı ancak sığınmacı Hammud gözaltına alındı. Urfa İl Göç İdaresi'ne teslim edilen Hammud'un, "kamu düzeni veya güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturduğu" gerekçesiyle sınır dışı edilmesine karar verildi. Bu kapsamda, Suriyeli sığınmacıya "gönüllü geri dönüş istek formu" imzalatıldı.
Gönüllü geri dönüş formunda ne var?
Türkçe ve Arapça olarak düzenlenen 18 Temmuz 2019 tarihli gönüllü geri dönüş istek formunda şu ifadeler yer aldı:
"Gönüllü geri dönüş talebime istinaden menşe ülkemdeki genel durum ve güvenlik durumu hakkında yetkililer tarafından ayrıntılı olarak bilgilendirildim. Gönüllü geri dönüşle Türkiye Cumhuriyeti'nin bana sağlamış olduğu korumanın sona erdiğini biliyorum. Değerlendirmelerim ardından Suriye Arap Cumhuriyeti'ne gönüllü olarak geri dönme kararımı teyit ediyorum."
Suriyeli sığınmacı ise bu karara karşı dava açtı. Ancak dava sonuçlanmadan Urfa İl Göç İdaresi tarafından Hatay Geri Gönderme Merkezi'ne gönderilen Suriyeli, aynı gün Cilvegözü Kara Hudut Kapısı'ndan Suriye'ye gönderildi.
İdare mahkemesi iptal etti
İdare mahkemesi ise kararını sınır dışı etme kararının uygulanmasından sonra verdi. Mahkeme, sığınmacının sınır dışı edilmesi kararını hukuka aykırı bularak iptaline hükmetti. Kararda, kavgaya karışan Suriyeli hakkında şikâyet bulunmadığı, hakkında açılan bir terör soruşturmasının da olmadığına dikkat çekildi.
AYM de hak ihlali var dedi
Bu süreçte Suriyeli Hammud'un bireysel başvurusunu değerlendiren Anayasa Mahkemesi, başvurucunun yaşam hakkı, kötü muamele yasağı ile etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine karar verdi. Mahkeme, başvurucuya 50 bin TL manevi tazminat ödenmesine de hükmetti.
Kararın gerekçesi ne?
Kararın gerekçesinde, başvurucunun, hakkında verilen sınır dışı etme kararının iptaline yönelik davanın sonucu beklenmeden gönüllü geri dönüş istek formuna istinaden ülkesine gönderildiği anımsatıldı. Kararda, şöyle denildi:
"Somut başvuruda, başvurucunun sınır dışı edilmesine ilişkin kararda menşe ülkesine sınır dışı edilmesinde sakınca bulunduğu yani riskin, bir olasılığın ötesinde gerçek bir risk seviyesinde olduğu kabul edilmiştir. Bu durumda gönüllü olduğu savunulan dönüş öncesi başvurucunun yeterli bilgilendirilip bilgilendirilmediği yani bu dönüşün bilinçli olup olmadığı üzerinde durulmalıdır. Matbu bir şekilde düzenlenen gönüllü geri dönüş formunda, risklere dair genel ifadelerin ötesinde, başvuranın Suriye'deki kişisel durumuna ilişkin herhangi bir ayrıntıya yer verilmediği gibi başvuranın geçici koruma altına alınmasını haklı kılan -ve sınır dışı etme kararında da kabul edilen- olası riskin neden artık geçerli olmadığı da açıklanmamıştır."
'Sivil toplum temsilcileri hazır bulunmalı'
Kararda, başvurucunun bilinçli bir şekilde gönüllü olarak geri döndüğünü söylemek için oldukça güçlü kanıtlar bulunması gerektiği anlatıldı. Ancak gönüllü geri dönüş formu imzalanırken başvurucunun avukatının haberdar edilmediği gibi, herhangi bir uluslararası veya ulusal sivil toplum örgütü temsilcisinin de hazır edilmediği ifade edildi.
Kararda, şu değerlendirme yapıldı:
"Nitekim formda başvurucu vekilinin veya sivil toplum örgütü temsilcisinin imzası bulunmamaktadır. Oysa konuya ilişkin İçişleri Bakanlığı genelgesinde formun, dönüş yapmak isteyen yabancının yanı sıra uluslararası veya ulusal sivil toplum örgütü temsilcisi tarafından da imzalanacağı ifade edilmiştir. Bu değerlendirmeler ışığında başvurucunun sınır dışı etme kararında da kabul edilen gerçek risk konusunda yeterli düzeyde bilgilendirilmediği görüldüğü gibi bilinçli bir şekilde ve gönüllü olarak menşe ülkesine dönmüş olduğunun söylenemeyeceği anlaşılmıştır. Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle yaşam hakkının ve kötü muamele yasağının ihlal edildiğine karar vermiştir."
Sınır dışı etme kararına açılan dava sonuçlanmadan başvurucunun sınır dışı edilmesi de eleştirilen kararda, şu ifadeler kullanıldı:
"Form imzalanırken başvurucunun avukatı haberdar edilmediği gibi kamu otoritelerinin gönüllü geri dönüş prosedürünü istismar etmelerinin engellenmesi için öngörülmüş olan, formun uluslararası veya ulusal bir sivil toplum örgütü temsilcisince imzalanmasına yönelik genelge hükmüne de uyulmamış; yani başvurucunun itiraz yolundan açık bir şekilde, bir başka ifadeyle bilinçli ve aydınlatılmış olarak feragat ettiği de ikna edici bir şekilde ortaya konulmamıştır."
