Suriye’nin İdlib vilayetinde 33 Türk askerinin hedef alınmasının ardından, NATO’nun ‘Birimiz hepimiz için, hepimiz birimiz için’ sloganıyla anılan ünlü beşinci maddesini Türkiye için işletip işletmeyeceği tartışma konusu oldu.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in deyimiyle “NATO’nun çekirdeği” olan beşinci madde, kısaca ortak savunma maddesi olarak biliniyor. Temelde, bir NATO üyesine yapılmış bir saldırının tüm üyelere yapılmış kabul edilmesini öngörüyor.
Ancak söz konusu saldırının o ülkenin kendi topraklarında düzenlenip düzenlenmediği ve hangi koşullarda gerçekleştiği gibi ayrıntılara bağlı olarak tartışmalı hale geliyor. Tüm NATO üyelerinin onayını da gerektiren beşinci madde, tarihte sadece Amerikan topraklarında düzenlenen 11 Eylül saldırılarında işletildi.
5. Madde Nedir?
Kuzey Atlantik Antlaşması Anlaşması’nın beşinci maddesi şöyle:
“Taraflar, Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirileceği ve eğer böyle bir saldırı olursa BM Yasası’nın 51. maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan Taraf ya da Taraflara yardımcı olacakları konusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldın ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemler derhal Güvenlik Konseyi’ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman, bu önlemlere son verilecektir.”
Kısıtlamalar Ne?
Anlaşmanın altıncı maddesi ise ortak savunmayı bazı şartlara bağlıyor. Altıncı maddede şu ifadeler yer alıyor:
“Madde 5 açısından, Taraflardan bir ya da daha çoğuna karşı silahlı saldın, aşağıdakileri de kapsar: -Tarafların Avrupa ya da Kuzey Amerika’daki topraklarına, Fransa’nın Cezayir Bölgesine, Türkiye topraklarına veya Taraflardan herhangi birinin egemenliği altında olan ve Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde yer alan adalara yapılan silahlı saldırı; – Bu topraklarda ya da bu toprakların üzerindeki hava sahasında bulunan, ya da Antlaşma’nın yürürlüğe girdiği tarihte Taraflardan herhangi birinin işgal kuvvetlerinin üslenmiş bulunduğu herhangi bir Avrupa toprağında veya Akdeniz’de, ya da Yengeç Dönencesi’nin kuzeyindeki Kuzey Atlantik bölgesinde bulunan Tarafların herhangi birine ait kuvvetlere, gemilere, ya da uçaklara yapılan silahlı saldırı” ifadeleri bulunuyor.
İdlib İçin İşletilir Mi?
İdlib’de yaşanan saldırının ardından NATO’nun beşinci maddeyi Türkiye için devreye sokup sokmayacağı tartışılıyor. Uzmanlar, söz konusu saldırının Suriye devletinin topraklarında düzenlendiğine ve dolayısıyla bu maddenin kapsamına girmeyeceğine dikkat çekiyor.
Türkiye, Suriye konusunda geçmişte NATO’dan bu maddeyi işletmesini talep ettiğinde terörü gerekçe göstermişti. İdlib saldırısının ardından Ankara’nın resmen böyle bir talepte bulunup bulunmayacağı bilinmiyor.
Beşinci maddenin İdlib için işletilmesi, aynı zamanda NATO ile Rusya’yı tarihte ilk kez sıcak çatışmaya sokma ihtimalini de içeriyor.
