1. Dünya Savaşı’nda Ortadoğu coğrafyası emperyalistler tarafından işgale uğramış ve bölgeyi elinde tutan Osmanlı devleti yıkılmıştır. Herkesin başının çaresine baktığı, mahşeri andıran ortamda Kemalistler (İttihatçılar) Kürdler'i yanlarına çekmek için Kürdistan’a otonomi vermeyi vaat ettiler fakat daha sonra savaş sırasında verilen sözler tutulmadı ve Kürdlere ihanet ettiler. Savaş sonrası emperyalistler Ortadoğu’yu çıkarlarına göre yeniden şekillendirirken Kürdler'in Kürdistan’daki egemenlik hakkını yok saydı ve Kürdistan’ı dört devlet arasında (Irak, İran, Suriye ve Türkiye) paylaştırdı.
Kuzey Kürdistan’ı ilhak eden Türkiye, Türklerin dışında başka milletleri yok sayacak şekilde aşırı bir merkezi yönetime sahip ve din karşıtı bir ulus devlet olarak kuruldu. Yeni kurulan devlet Kürdler'e hayat hakkı tanımadığı için Kürdler de kendi kurtuluşları adına doğal olarak arayış içine girdi. Bu arayışın sonucu olarak, Şeyh Said Efendi önderliğinde Azadî Örgütü'nün organize ettiği bir kıyam gerçekleştirilmiştir.
Azadî Örgütü 1920'li yılların başında Cibranlı Halid Bey, Yusuf Ziya Bey ve Kemal Fevzi Bey tarafından Erzurum'da kurulmuştur.
Kıyam, Kürdistan’ın çok geniş bir alanında etkili olmuş ve hiçbir askeri eğitimi olmayan halk tarafından büyük teveccüh görmüştür, ancak hazırlıkların yetersiz olması, ihanetler, lider kadroların yakalanması ve İngiltere, Fransa ve Rusya'nın Türkiye'yi desteklemesi nedeniyle akamete uğramış, ardından bölgede tam manası ile soykırım gerçekleştirilmiştir. Devlet güçleri girdikleri her yerleşim birimini yok etmiştir. Öyle ki, Xoybûn Örgütünün verdiği bilgilere göre kıyam sırasında ve sonrasında tam iki yüz bin Kürd katledilmiştir. Tabi Xoybûn’un verdiği bilgiler bölgede yaşanan tüm vahşetin sadece bir kısmıdır. Gerçek sayı bahsedilenden çok daha fazladır.
Kâbus gibi Kürdistan’a çöken şiddet yüzünden Kürdler'de ciddi bir içe kapanma oldu. Daha sonraki Dêrsim vb. katliamlarla birlikte Kürdler'de ve Kürdistan’da büyük travmalar yaşandı. Maalesef devletin resmi tarih öğretimi ve onu destekleyen yapılar tarafından Kürd liderleri ve Kürd tarihi yalan ve iftiralarla çarpıtılarak anlatılmaya çalışıldı. Yıllarca Kürdlere kıyamın Kürdistan ile alakasının olmadığı da söylendi...
Bugün Şeyh Said Kıyamı, kimi Kürdler'de sadece ‘İslam için’ Kemalistlere karşı yapılmış bir başkaldırı gibi algılanıyor. Bu yanlış düşüncenin yerleşmesinde güdümlü hareket eden bazı kesimlerin katkısı da büyüktür.
Amacı bağımsız İslami bir Kürdistan kurmak olan kıyamı, Türkiye’nin iktidarını ele geçirmek isteyen bir ideoloji ile değerlendirmek yanlıştır ve art niyetlidir.
Kıyamın yıldönümünde, hak yolunda şehadete ulaşan Şeyh Said Efendi ve dava arkadaşlarını bir kez daha rahmetle ve saygıyla anıyoruz.
Kürdistan İslami Hareketi AZADÎ
