Akademisyen Cuma Çiçek ile Türkiye’nin yeni siyasi haritasından CHP’nin bundan sonra izleyeceği politikaya, Erdoğan’ın kayyım imasına kadar pek çok güncel gelişmeyi Artı Gerçek’e değerlendirdi.
Çiçek, CHP’nin yerel seçim başarısını genel seçimlere taşıyabilmesi için Türkiye’deki ekonomik kriz kadar, siyasi krizlere de yanıt vermesi gerektiğine işaret etti. Türkiye'de iktidara gelebilmek için yeni bir hikaye kurmak gerektiğini belirten Çiçek, “CHP, kimlik meselesinde kapsayıcı, özgürlükçü bir siyaset inşa edebilirse, Kürt meselesi, sekülerlik, muhafazakarlık gibi temel çalışma sahalarına dair yeni bir hikaye sunabilirse ve kendi tabanında bir dönüşüm dinamiği yaratabilirse, bu CHP’yi 2028'de iktidara taşıyabilir” dedi. Cuma Çiçek’le gerçekleştirilen röportajdan öne çıkanlar şöyle:
- 31 Mart yerel seçimlerinde CHP uzun bir sürenin ardından birinci parti konumuna geldi. Türkiye’nin yeni siyasi haritasını nasıl yorumlarsınız?
"Türkiye'de, değişim adına önemli bir fırsat penceresi sunan bir seçim oldu. Çünkü 2019 Mayıs seçimlerinden sonra muhalefet cephesi genel olarak büyük bir umut kaybı yaşadı. Yerel seçimlerde belediye başkanlığı düzeyinde CHP'nin birinci parti olarak ortaya çıkması, her şeyden önce değişime dair umut yarattı. Zira bütün bu siyasal kutuplaşmalara rağmen sokağın kolektif bir aklı var ve bu akıl belli ölçülerde siyasete bir değişim mesajı verdi. Şu an bu değişimi taşıyacak ana aktörlerden biri CHP. Bununla birlikte bu fırsatın da sınırlı olduğunu hatırlatmak gerekiyor. Seçim sonuçlarına baktığımızda aslında iki seçmen grubunun seçim sonuçlarını belirlediğini görüyoruz. CHP'ye yönünü vermiş yeni seçmen sayısının sınırlı olduğunu görüyoruz.
‘Büyük değişimi yaratan ana faktör dindar muhafazakarlar’
"Türkiye'de seçim sonuçlarını ortaya çıkaran birinci seçmen grubu daha dindar muhafazakar seçmen grubundan oluşuyor. Bu seçmen grubunun önemli bir kısmı yaşamış olduğu rahatsızlığı iki şekilde ifade etti. Yaklaşık dört milyona yakın potansiyel seçmen ve bunlar büyük oranda daha önce AKP’ye oy vermiş olan seçmenlerdi, sandığa gitmediler. Yine yaklaşık üç milyona yakın seçmen de Yeniden Refah Partisi (YRP) olmak üzere ve AKP dışındaki dindar muhafazakar partilere yöneldiler. Seçimdeki büyük değişimi yaratan ana aktör dindar muhafazakar kesimdi. Burada seçmenin sandığa gitmeme ve bir yeni bir dindar muhafazakar adres olarak YRP'ye gitmesi AKP’ye büyük bir kayıp yaşattı.
"İkinci olarak, Türkiye'deki milliyetçi oyların CHP'ye gittiğini görüyoruz. İYİ Parti, seçmen tabanının büyük bir kısmını bu son yerel seçimde CHP'ye kaptırdı. İYİ Parti'nin ittifaktan ayrılma kararına rağmen seçmen ittifakta kalmaya devam etti. Bu da CHP'nin kazanmasını sağlayan ikinci büyük etkendi. CHP'nin yeni kazandığı seçmen sayısı yaklaşık 1 milyon civarında ve bu elbette ki önemli. Ama bununla beraber bloklar ve hegemonik güç odakları bağlamında baktığımızda Türkiye'de partiler arası, bloklar arası seçmen geçişlerinin hala sınırlı olduğunu görüyoruz. Buna rağmen Türkiye'nin 35 ilinde bir yerel iktidar gücü haline gelmek, CHP için tam da toplumsal rızayı inşa etmek, geleneksel tabandan öteye yeni insanlara ulaşmak, yeni seçmen desteğini sağlamak için büyük bir imkan, büyük bir fırsat penceresi. Burada esas mesele CHP'nin bu fırsat penceresini nasıl değerlendireceği.
- CHP’nin yerel seçimlerdeki başarısı, Kürt sorunundaki perspektifini ve önümüzdeki dönemde siyasal pratiklerini değiştirir mi?
"Burada CHP'nin önünde büyük bir meydan okuma var. İYİ Parti'nin taban bağlamında CHP içerisine yerleştiğini düşünüyorum. CHP’nin bu yükselişinde CHP'ye yeni dahil olan milliyetçi oyların ciddi bir gücü var. Bunlar esasen seküler milliyetçiler ama belli oranda dindar milliyetçiler de CHP'ye oy verdiler. CHP içerisindeki bu milliyetçi büyüme, Kürt meselesinde tutuk olan, Kürt meselesinde yeni bir şey söyleyemeyen tutum CHP'yi bir tık daha geride tutabilir ve muhtemelen bu olacaktır. CHP içerisinde değişim potansiyeli olarak Özel ve İmamoğlu cephesi diyebiliriz ama bunun yanında Mansur Yavaş cephesi var. Örneğin CHP'deki yükselişin sadece 400 bini Ankara'dan geldi ve Ankara'daki seçmen profili Kürt meselesinde bu tür açılımlar yapmaya çok da açık olan bir seçmen profili değil. Ancak 2028 seçimlerinde CHP'nin bir iktidar perspektifi varsa, bu arzusunu hayata geçirebilmesi için CHP'nin hem bu yeni milliyetçi tabanı tutabilmesi hem de Kürt seçmenleri ikna edebilmesi lazım.
"Bunun yanı sıra geniş kitlelerin yoksullaşması, alım güçlerinin düşmesi karşısında yerellerde kent ve kır yoksullarını önceleyen, şartları iyileştirmeyi merkeze alan bir belediyecilik deneyimi belli ölçülerde bu konsensüsü, bu uğraşı genişletebilir, büyütebilir. Muhtemelen CHP'nin birinci yönelimi de bu olacaktır. Ama Türkiye'de iktidara gelebilmeniz için yeni bir hikaye kurmanız lazım. Türkiye’de en azından seküler milliyetçiler ve Kürtler arasında bir zemin oluşabilirse CHP iktidara gelebilir. Bu da sınıf siyaseti, sosyal politikayı, ekonomiyi merkeze alan siyaset kadar, kimlik meselesini de içeren bir siyasete bağlı. CHP, kimlik meselesinde kapsayıcı, özgürlükçü bir siyaset inşa edebilirse, Türkiye'nin Kürt meselesi, sekülerlik, muhafazakarlık gibi temel çalışma sahalarına dair yeni bir hikaye sunabilirse ve kendi tabanında bir dönüşüm dinamiği yaratabilirse, bu CHP’yi 2028'de iktidara taşıyabilir. Burada sanırım CHP meydan okuma ile fırsat arasında bir gerilimi yaşayacak.
- İktidar bu seçim sonuçlarından sizce ders çıkaracak mı? Başta Kürt sorunu olmak üzere Türkiye’deki otoriter ve antidemokratik uygulamalarına yönelik bir yumuşama siyaseti izleyeceğine ihtimal veriyor musunuz?
"Bu konuda bir potansiyel olduğu kanaatindeyim. Van’da yaşanan mazbata krizi sonrasında halkın iradesine ve siyasi tercihine sahip çıkması önemli bir dinamikti. Yine CHP başta olmak üzere muhalefet aktörlerinin de direnç göstermesi de etkiliydi. Ancak DEM Parti ile AKP arasındaki bir diyaloğun da etkili olduğu kanaati içerisindeyim. Bu diyalog seçimden önce başlayan bir süreç. Hem Leyla Zana'nın verdiği demeçler hem Demirtaş'ın Kobane Davası’ndan başlayarak yaptığı analizleri biraz detaylı incelediğimizde, AKP ile DEM Parti arasında bir temasın olduğunu ve burada her iki cephede de yeni bir sayfa açma arayışlarının olduğunu görüyorum. İkinci olarak, AKP'nin 2015'den bu yana bir güç kaybı yaşadığını ve bu güç kaybında AKP'nin tercihlerinin, ittifak siyasetinde çok belirleyici olduğunu görüyorum. Bu radikal güç kaybından sonra, AKP’nin bu kaybı eğer geriye çevirmek gibi bir eğilimi varsa burada da yeni bir siyasete yönelmek zorunda."
‘AKP, CHP ve DEM Parti ile temas arayışında’
"Son dönemde Erdoğan’ın Özgür Özel’le kurduğu temas ve yapılacak görüşmelere baktığımızda hem CHP hem de DEM Parti ile bir temas arayışının olduğunu görüyoruz. Yine yeni Anayasa oluşturma tartışmaları yürütülüyor. Birçok insana halihazırda bir anayasasızlaşma süreci varken saçma geliyor. Ama bir yandan da bu siyasal sıkışma, değişim arzusunun bir siyasal değişime dönüştürülmesi için bir fırsat. Son kertede anayasa tartışmalarının kendisi de partiler arası bir diyaloğu mümkün kılıyor ve buna bir zemin yaratıyor. Hem ekonomik krizin yaratmış olduğu zorlama, hem de bu siyasal alandaki daralmadan kaynaklı bir değişim potansiyeli olduğunu düşünüyorum. AKP'de arayışlar var ama bu arayışların net bir siyasete dönüştüğünü söylemek çok mümkün değil. Bu hattın nasıl ilerleyeceği, AKP'nin tercihleri kadar DEM Parti ile CHP'nin tercihlerine bağlı. Eğer bu iki parti de diyalog siyasetine yatırım yapabilirse, AKP'nin normalleşmeye dönüşümü biraz daha kolaylaşabilir. Aksi takdirde AKP, güvenlik siyasetiyle süreci yönetebilir. Burada belki dönemsel olarak biraz daha kontrolü elde tutabilir ama hem ekonomik alanda hem de siyasal alanda bu durum AKP'ye 2028'de büyük bir maliyet olarak geri dönecektir."
'AKP'DE İKİ EĞİLİM VAR; YA NORMALLŞEME YA DA SERT BİR OTORİTERLEŞME'
- Van’da yaşanan mazbata krizinin ardından toplumda ortaya çıkan demokratik tepkiyi nasıl görmek lazım? Diyarbakır ve Mardin’deki belediyelerde yaşanan son gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda söz konusu tepki olası bir kayyım girişimini engeller mi? Zira Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Irak dönüşünde yaptığı açıklamalar kamuoyunda kayyım ihtimalini gündeme getirdi. Ne dersiniz?
"Kayyım atama riskinin yüksek olduğu kanaatindeyim ne yazık ki. AKP’de iki eğilim var; ya normalleşme siyaseti izleyebilir ya da daha sert bir otoriterleşmeye gidebilir. Burada CHP'nin yerellerde güçlenmesi de bir risk oluşturuyor. Bir yandan merkezdeki kaynakların tükendiği, büyük bir ekonomik krizin olduğu bir atmosferde, yerellerde kaynak dağıtma potansiyeli yüksek olan bir yerel iktidar ortaya çıkıyor. CHP yaklaşık kaynaklarının yüzde 85'inin olduğu 35'e yakın şehri yönetiyor. Buna muhalefeti de eklerseniz, muhalefetin iktidar olduğunu görüyoruz."
"Muhalefetin yerellerde kaynak dağıtan, kentteki yoksullara, kadınlara, çocuklara dokunan bir belediyecilik deneyimi üzerine merkezi zora sokma potansiyeli yüksek. Burada risk de oluşabiliyor; AKP bu dönemde yeniden merkezileşme, belediyelerin yetkilerini daraltma eğilime girebilir. Bu eğilimi destekleyecek ana mesele de kayyım meselesi. Dolayısıyla şöyle bir risk var; önce kayyımların atanması ve ardından ülkenin Batı’sındaki CHP belediyelerinin yetkilerinin daraltılması, buraların bakanlıklara ve valiliklere devri gibi bir yeniden merkezileşme ve otoriter dalganın güçlenmesi riski var. Bunun Kürt meselesindeki yansıması sınır ötesi operasyon ve kayyımlar olacaktır. Ama öte yandan hem kalkınma yolu projesi hem de AKP'nin ekonomik ve siyasal alanda yaşamış olduğu daralma ve yeni anayasa tartışmaları, bütün bu süreci bir normalleşme üzerinden de götürmesini mümkün kılıyor. Türkiye bir Kürt barışı inşa edebilirse, kalkınma yolu, ülkenin büyüme potansiyeli çok daha kolay olur."
"Çatışma ya da operasyon seçeneğinin masada tutulması, kayyımlara işaret edilmesi esas olarak biraz masadaki müzakerenin ve karşılıklı konumlanmanın göstergesi. AKP birden fazla seçeneği önüne koyarak yol almaya çalışıyor ve burada aslında karşıdaki aktörün biraz pozisyonunu değiştirmeye, o pozisyonu bazen geriye çekmeye çalışıyor. AKP'nin pozisyonu kadar karşısındaki aktörlerin pozisyonu önemli. Burada CHP ve DEM Parti’nin ne yapacağı çok kritik."
'Seçmenin birinci önceliği ekonomi'
- Yerel seçimlere bakıldığında Türkiye’de büyüyen bir değişim arzusu olduğunu görüyoruz. CHP’nin bu başarısını genel seçimlere taşıyabilmesi için bundan sonrası için nasıl bir yol izlemeli?
"Şu an seçmenin birinci önceliği ekonomi. Kaynak dağıtımında kır ve kent yoksullarının paylarının azaldığı, büyük bir kayıp süreci yaşandı. Mutfağın idaresini düşünen seçmen sayısı çok büyüdü ve CHP’nin ilk meyli de burası olacaktır. CHP’nin sosyal belediyecilik üzerinden yeni bir siyaset inşa etme şansı var ve buradan iktidara yürümesi için bir sayfa açılır, belli ölçüde oyu da artar. Ancak sadece bunun CHP’yi iktidara taşıyabileceği kanaatinde değilim. Ekonomik ve kimlik dinamiklerinin iç içe geçtiği sınıf ve kimlik siyasetinin birbirini şekillendirdiği siyasi bir tablomuz var. Sınıf ve kimlik meselesinin iç içeliğine kör ve sadece ekonomiye odaklı bir siyasetin Türkiye'deki bu seçmen davranışlarında radikal bir değişim yaratma potansiyelinin zayıf olduğu kanaati içerisindeyim."
‘CHP ekonomik kriz kadar siyasi krize yanıt verirse iktidara gelir’
"CHP ekonomik krize cevap vermek kadar, Türkiye'nin siyasi krizlerine cevap veren bir yol tutturabilirse ve bunu belediyelerde inşa edebilirse, yani söyleyerek değil yaparak inşa edebilirse ben bu fırsat penceresinin CHP'yi 2028'de iktidara taşıyabileceği kanaati içerisindeyim. Burada şu an görebildiğim eğilim daha çok ekonomik alandaki krizlere cevap veren, Türkiye'nin ana tartışmalarına çok fazla dokunmak istemeyen bir tablo var. Elbette henüz erken, bu konuda haksızlık da yapmak istemem. Seçimlerden yeni çıktık, bekleyip görmekte fayda var. CHP'deki bu değişim Türkiye için de önemli bir kaynak sağlayabilir, yeni bir sayfa açabilir herkes için."
