Irak Kürdistan Bölgesi'nde 20 Ekim 2024'te gerçekleştirilen parlamento seçimleri, siyasi çekişmelerin ve yasal süreçlerin gölgesinde gerçekleşti. Seçimlere giden süreçte, Irak Federal Yüksek Mahkemesinin aldığı kararlar, bölgedeki siyasi dengeleri önemli ölçüde etkiledi.
Seçim yasasındaki değişiklikler, Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin (YNK) açtığı davadan kaynaklandı. YNK'nin söz konusu davayı açmasındaki amaç, hükümette KDP ile YNK arasında bir koalisyon olmasına karşın, KDP'nin 10 azınlık ve dini gruplara mensup milletvekilinin desteğini alarak parlamentodaki oylamalarda YNK'ye karşı üstünlük sağlamasıydı.
Federal Yüksek Mahkeme, Kürdistan Bölgesi Parlamentosu'nda etnik ve dini azınlıklara ayrılan 11 sandalyenin tamamının anayasaya aykırı olduğuna karar verdi ve milletvekili sayısını 110'dan 100'e düşürdü.
Mahkeme, daha da ileri giderek, seçimlerin denetimini Kürdistan Seçim Komisyonu'ndan alarak Irak Yüksek Seçim Komisyonuna devretti. Ayrıca seçim bölgesini Duhok, Erbil, Süleymaniye ve Halepçe olarak dörde böldü. Söz konusu düzenlemeler, Kürdistan Demokrat Partisi'nin (KDP) parlamentodaki gücünü azaltmaya yönelik, YNK ve Bağdat'ın ortak girişimiydi.
KDP, azınlıklara ve dini gruplara ayrılan 10 sandalyenin iptal edilmesini protesto ederek seçimlere katılmayacağını açıkladı. Daha sonra Federal Yüksek Mahkeme kararını değiştirdi ve azınlıklara ve dini gruplara ayrılan kotayı 5'e indirdi ve bu 5 sandalyeyi bölgelere böldü. Bu karar değişikliği ardından KDP, seçimlere katılma kararı aldı.
20 Ekim'de gerçekleştirilen Kürdistan Bölgesi Parlamento Seçimlerine %72 oranında katılım sağlandı. Bu oran, 2018 seçimlerindeki %60'lık katılıma göre artış gösterdi. Bu seçimlerde iki önemli çağrı öne çıktı: Halkın oy kullanmaya teşvik edilmesi ve seçimlerin demokratik, özgür ve adil bir şekilde yürütülmesi. Bu çağrılar, partiler ile uluslararası kurum ve gözlemciler tarafından yapıldı.
İlk çağrının amacına ulaştığı söylenebilir. Ekonomik, askeri ve medya alanında geniş olanaklara sahip KDP ve YNK'ye karşı, muhalefet açısından seçimlerin tam anlamıyla adil ve eşit koşullarda gerçekleştiğini söyleyemeyiz. Buna rağmen, şu ana kadar seçim sonuçlarına ilişkin partilerden ve kurumlardan ciddi bir itiraz gelmedi.
Seçim Sonuçları
Bu makalenin kaleme alındığında resmi olmayan seçim sonuçlarına göre KDP oyların %38.76, YNK %19.55, Yeni Nesil Hareketi ise %13.94’nü aldı. Bu sonuçlara göre parlamentodaki sandalye dağılımı, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP): 39, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB): 23, Yeni Nesil Hareketi: 15, Kürdistan İslam Birliği: 7, Helwest Hareketi: 4, Kürdistan Adalet Grubu: 3, Halk Cephesi: 2, Goran Hareketi: 1, Kürdistan Bölgesi İttifakı: 1 milletvekilliği elde etti.
2018'de KDP'nin 45 olan milletvekili sayısı resmi olmayan sonuçlara göre 39'a düştü. Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin (YNK) ise 21'den 23'ye yükseldi.
Partilerin Durumu
18 Aralık 2023'te gerçekleşen Irak Vilayet Seçimleri, Kürdistan'dan koparılan illerde de yapıldı. YNK, "tartışmalı" olarak nitelendirilen Kerkük, Ninova (Musul), Diyala ve Selahaddin vilayetlerinde sandalye kazanan tek Kürdistanlı parti oldu. KDP ise Kerkük vilayet meclisinde iki, Ninova'da dört olmak üzere toplam altı sandalye kazanırken, Selahaddin ve Diyala'da sandalye kazanamadı.
KDP'nin Irak Vilayet Seçimlerindeki düşük performansının, Kürdistan Parlamento Seçimlerinde de devam edeceği kanaati birçok çevrede yaygındı. Bu seçimde KDP'nin en fazla 35 milletvekili çıkarabileceği yorumları yapılıyordu.
Parlamentodaki sandalye sayısının 110'dan 100'e düşürülmesi, Kürdistan'ın dört seçim bölgesine ayrılması ve iktidar partisi olması vesilesiyle yıpranma payı da göz önüne alındığında, KDP’nin milletvekili sayısı 45'ten 39'a düştü. YNK’nin seçim sistemindeki KDP aleyhine değişiklik planı bir ölçüde başarılı oldu.
YNK’nin kalesi olarak bilinen Süleymaniye’de seçime katılım oranı %65’te kaldı. Bu oran, diğer bölgelere göre en düşük rakamdır. Bunun nedeni, YNK’nin Mele Bextiyar ve benzeri muhalif kadro ve çevrelerin sandığa gitmeyerek, bir nevi gizli seçim boykotu yapmış olma ihtimali, bu durumun temel nedenlerinden biri olarak gösterilebilir.
Kürdistan Parlamentosu seçimlerinden bir gün önce Peşmerge ve güvenlik güçleri oy kullandı. Yüksek Seçim Kurulu'nun açıkladığı verilere göre, Süleymaniye'de 56.645 güvenlik görevlisi oy kullandı. Bu oylardan 16.100'ü iptal edildi, yani kullanılan oyların %28,45'i geçersiz sayıldı. Bu durumu da Peşmerge ve güvenlik güçleri arasında gizli boykotun işareti olarak değerlendirmek mümkündür.
KDP ve YNK'nın iktidar partileri olmasına rağmen, YNK her zaman muhalefette ve iktidar mücadelesi verir gibi göründü. Bunun başlıca nedeni, parlamentoda güçlü muhalif partilerin bulunmaması ve Goran deneyiminin yarattığı olumsuz tecrübe ve boşluktur.
Goran Hareketi, yolsuzlukla mücadele, Peşmerge ve güvenlik güçlerinin birleştirilmesi gibi vaatlerde bulunmuştu. 2009 seçimlerinde Goran Hareketi 24 milletvekilliği kazanarak ikinci parti oldu. KDP 38 milletvekilliği kazanarak birinci, YNK ise 18 milletvekilliği kazanarak üçüncü sıraya geriledi. Ancak iktidar ortağı olduktan sonra Goran, vaatlerinin tersine bir siyaset izledi ve 2021 Irak parlamento seçimlerinde federal düzeyde tamamen silindi. Bu durum, Kürdistan Bölgesindeki muhalif siyaset için kötü bir deneyim oldu ve birçok seçmenin umutlarını kırdı.
Bu seçimlerde üçüncü gelen Yeni Nesil Hareketi, 2018 seçimlerinde 4 olan milletvekili sayısını resmi olmayan sonuçlara göre 15'e çıkardı ve milletvekili sayısını en çok artıran parti oldu. Yeni Nesil Hareketi’nin elde ettiği başarı, 2018'de 12 sandalye kazanan Goran’ın yerini alması anlamında dikkat çekici bir gelişmedir.
Yeni Nesil, 2018'in başlarında iş insanı ve aynı zamanda TV kanalı NRT'nin sahibi Shaswar Abdulwahid tarafından kurulmuş popülist bir partidir. Shaswar Abdulwahid 2017 bağımsızlık referandumunda, bağımsızlığın nihai hedef olduğunu belirtmek ile birlikte, referandumun zamanlamasının yanlış olduğunu savunarak "Şimdilik Hayır!" kampanyası başlatmıştı.
Hem iktidar hem de muhalefetteki diğer partilerle iş birliği yapmaktan kaçınan Yeni Nesil, diğer partiler tarafından da benzer bir tavırla karşılanıyor. Yeni Nesil, 2018 bölgesel ve 2021 federal seçimlerinde ciddi bir başarı gösteremedi. Bu seçimde Goran'dan desteğini çeken seçmenler ile genç nesil seçmenlerden oy alan Yeni Nesil Hareketi'nin, 2024 seçimlerinden sonra da popülist siyasetine devam edeceği öngörülüyor.
Olası Senaryolar
KDP ve YNK arasındaki hükümet kurma sürecinin uzaması, Bağdat, Tahran ve Ankara'nın Güney Kürdistan'a olan müdahalelerini artırabilir. Bu durum, Bağdat'ın Kürdistan Bölgesi kurumlarının yetkilerini devralarak, Kürdistan’da Bağdat’ın merkezi otoritesini güçlendirmesine yol açabilir.
YNK, KDP'den bölge başkanlığı veya başbakanlık gibi önemli pozisyonlardan vazgeçmesini talep edebilir.
Bu iç çekişmeler, İsrail ve İran arasında olası bir bölgesel savaşa Güney Kürdistan'ın hükümetsiz yakalanması, Kürdistan Bölge Yönetimini karar almada zorluklar ve risklerle karşı karşıya bırakabilir.
Aynı zamanda Rojava, Doğu ve Kuzey Kürdistan’daki mücadele ve kazanımları olumsuz yönde etkileyebilir.
Yolsuzlukla mücadele, Peşmerge güçlerinin birleştirilmesi ve ekonomik reformlar gibi hayati konulardaki ilerlemeler de bu süreçte durabilir. Böyle bir senaryo, Kürdistan'ın siyasi, ekonomik ve güvenlik alanlarında istikrarını ciddi şekilde sarsabilir.
Olumsuz sonuçlardan kaçınmak için parlamentodaki tüm taraflar, parti çıkarlarını bir kenara bırakarak, Kürdistan’ın geleceği adına ortak bir zeminde buluşmalı ve hükümet bir an önce kurulmalıdır.
X: @cetin_ceko
