İran Cumhurbaşkanı Reisi, ‘özelleştirme’ konulu bir konferansta yaptığı konuşmada, hükümetin ekonomik dosyaya yaklaşımını bir kez daha yolsuzlukla mücadeleye bağlarken, ülke genelinde ‘zorlu kararlar’ alınacağının altını çizdi. İran Cumhurbaşkanı, “Bazıları buna katılmayabilir. Çalışmalara eleştirel bir gözle bakmanın yanlış bir yanı yok. Bu perspektif Bizi ekonomimizin karşı karşıya olduğu açık bir ufka götürecek” ifadelerini kullandı.
Reisi, sözlerine “Biz ekonomide temel bir reform yapmak için iktidara geldik. Adli takip gerektiren herhangi bir durum söz konusu değil” ifadeleri ekledi.
Hükümet, uzmanların hükümetin yüzde 40 civarında olduğunu söylediği ancak diğer tahminlerin yüzde 50'nin üzerinde olduğuna işaret ettiği enflasyon üzerindeki olumsuz yansımalarına ilişkin uyarılarına rağmen İran parlamentosunun geçen Ocak ayında ana hatlarını onayladığı genel bütçe planına göre bu ayın başlarında ‘hükümet doları’ olarak bilinen döviz kuru bağlamında gıda ürünlerine yönelik sübvansiyonları azaltma planı çerçevesinde bir takım pratik adımlar attı.
Hükümet, un fiyatını artıran ve ekmek fiyatını on katına çıkaran buğdaya yönelik sübvansiyonu durdurarak gıda ürünlerine ayrılan dolar sübvansiyonunu bırakma planına başladı. Ardından İran İçişleri Bakanlığı süt, yemeklik yağ, yumurta ve tavuk fiyatlarına resmi olarak zam yaptı.
İran’da 6 Mayıs’tan bu yana çeşitli şehirlerde fiyat artışları protesto edildi. Yetkililer, protestoları bastırmak için İranlıların sokaklara döküldüğü bölgelerde çok sayıda polis ve İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun bir kolu olan Besic unsuru konuşlandırdılar.
İran İnsan Hakları Aktivistleri Ajansı (HRANA), son iki hafta içinde ülkenin 31 eyaletinden 10’unda 35 protesto gösterisi düzenlendiğini aktardı. HRANA, ülkenin güneyinde yer alan ve nüfusunun çoğunluğunu Arapların oluşturduğu Huzistan Eyaleti’nde 449 göstericinin gözaltına alındığını da bildirdi.
Video kayıtlarına göre şu ana kadar en az altı kişi öldü. İranlı yetkililer şu ana kadar tutuklu ve ölülerle ilgili herhangi bir istatistik sağlamadı. Geçtiğimiz günlerde video kayıtları, yetkililerin göstericilere karşı göz yaşartıcı gaz ve canlı mermi kullandığını gösterdi.
Hükümet, geçtiğimiz hafta protestoları kabul etse de onları ‘küçük toplanmalar’ olarak nitelendirdi. Yetkililer son beş yıldır kötüleşen hayat şartlarına karşı düzenlenen protesto gösterileri ve toplanmalar için yaptıkları açıklamaları tekrarlayarak ortaya çıkan yeni huzursuzluğun ‘yabancı düşmanlar tarafından kışkırtıldığını’ söylediler. Reuters'ın haberine göre İran’daki resmi haber ajansları geçtiğimiz hafta ‘onlarca isyancı ve provokatörün’ tutuklandığını bildirdi. İranlı öğretmenler de kısa bir süre önce maaşlarına zam yapılması ve daha iyi çalışma koşulları talebiyle İran genelinde protestolar düzenlemiş, bu sırada onlarca gösterici gözaltına alınmıştı.
Protestolar, 2017 ve 2019 yıllarında gerçekleşen halk protestolarına benzer şekilde rejimin düşmesiyle ilgili sloganlar atınca, protestolar hızla siyasi bir boyut kazandı. 2019 yılındaki protestolar, akaryakıt fiyatlarındaki ani yükseliş sonrası başlamıştı.
İran’daki sosyal medya kullanıcıları, geçtiğimiz haftadan bu yana internet erişiminin olmadığını belirtiyorlar. Bu da yetkililer tarafından sosyal medyanın protesto gösterilerinin organize edilmesini ve gösterilerden görüntülerin paylaşılmasını engelleme girişimi olarak görülüyor. İranlı yetkililer ise ülkede internet kesintisi olduğu iddialarını yalanladılar.
Öte yandan DMO, hükümetin attığı adımları savundu. DMO Genel Komutanı Hüseyin Selami, söz konusu adımları ‘ekonomi ameliyatı’ olarak nitelendirerek DMO'nun bir kolu olan Besic güçlerinden hükümetin planını uygulamasında yardım etmelerini istedi. Geçtiğimiz Cuma günü İran'daki gelişmeleri değerlendiren DMO Genel Komutanı, “Düşmanlar, yaydıkları dedikodulara ve yalanlara İran halkından karşılık alacaklarına inanıyorlar” dedi.
Sosyal medya kullanıcıları, bu haftanın ortalarında, Besic güçleri tarafından dağıtılan ve halk protestolarına karşı hükümeti desteklemek için paralel gösteriler düzenlenmesi çağrısında bulunan broşürlerin resimlerini paylaştılar. Çok geçmeden devlet televizyonu, Cuma günü birçok şehirde ‘Amerika'ya ölüm’ ve ‘İsrail'e ölüm’ sloganlarının atıldığı hükümet yanlısı gösterilerden görüntüler yayınladı.
Diğer taraftan İran Sosyoloji Derneği, mevcut krizin derinleşmesi konusunda uyardı. Dernek, dün kendi internet sitesinden yaptığı açıklamada, ‘denenmiş, maliyetli ve etkisiz yöntemlerde ısrar etmenin protestoların genişlemesine ve derinleşmesine neden olduğu’ belirtildi. Açıklamada, ülkedeki ‘toplumsal hareketler’ konularında uzman araştırmacılardan biri olan sosyoloji profesörü Said Medeni’nin tutuklanması protesto edildi.
Resmi rakamlara göre İran’ın 85 milyonluk nüfusunun yaklaşık yarısı yoksulluk sınırının altında yaşıyor. ABD’nin uyguladığı yaptırımlar, artan enflasyon ve işsizlik oranları, milli para biriminin değer kaybetmesi ve yolsuzluklar, hali hazırda kötü olan ekonomik durumu daha da kötüleştirdi.
Eski ABD Başkanı Donald Trump, 2018 yılında İran ile altı büyük güç arasında 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmiş ve Tahran'a yeniden yaptırımlar uygulamıştı. ABD ile İran arasında nükleer anlaşmayı canlandırmak için dolaylı olarak yürütülen müzakereler ise Mart ayından bu yana askıya alınmış durumda kalmaya devam ediyor.
