Kürt meselesi üzerine tez yazan Jagiellonian Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Joanna Bochenska, şimdiye kadar defalarca Kürdistan’ı ziyaret etti. İyi derecede Kürtçe bilen Bochenska ile son siyasi gelişmeleri, Kürt edebiyatı üzerine yaptığı çalışmaları ve Kürt meselesini, Kürtçe konuştuk.
Bas: Sizi tanıyabilir miyiz?
Joanna Bochenska: 1978 yılında Polonya’nın Craco şehrinde doğdum, Kürdoloji alanında doktora yaptım ve halen Jagielonnian Üniversitesi’nde öğretim üyesiyim. 2009 yılında bitirdiğim “Kuzey Kürdistan’da Kürt Kimliği ve Edebiyatı” adlı doktora tezim 2011’de yayınlandı. Ayrıca Kürtçe, İngilizce ve Lehçe yayın yapan üç dilli bir internet sitemiz var.
Bas: Kürtçe’yi nasıl öğrendiniz? Ve neden Kürdoloji alanda çalışmaya başladınız?
Joanna Bochenska: 2004 yılında Türkçe öğrendim. Daha sonra okuyarak ve dinleyerek Kürtçe öğrenmeye başladım. Daha çok Kurmanci lehçesini öğrenmek için çabaladım. Şimdi Kürt edebiyatı üzerine “Wêje û Rexne” (Edebiyat ve Eleştiri) dergisinde Kürtçe makalelerim yayınlanıyor. Belki de Moskova’da tanıştığım Kürtler sayesinde bu alanda çalışmaya başladım. 2001 yılında Kürdistan’a gittim ve Rusya’da tanıdığım Kürt arkadaşlarımı ziyaret ettim. 2004 yılında tezimi Kürt edebiyatı ve kimliği üzerine yapmaya karar verdim. Arkadaşlarım çok yardımcı oldu bana ve Kürt kimliği, edebiyatı ve Kürdistan doğası üzerine araştırmalar yaptım. Başlıca sebepleri Kürdistan’ın dört parçaya ayrılmış bir ülke olmasıydı. Ayrıca Kürtler arasındaki boşluk ve uzaklık, Kürt edebiyatının gücü ve pek ilgi görmüyor oluşu da beni bu alanda çalışmaya iten sebeplerden oldu.
Bas: 12 yıl aradan sonra Kuzey Kürdistan’ı tekrar ziyaret ettiğinde gözle görülür bir değişim var mıydı?
Joanna Bochenska: İlk ziyaretimde Van, Diyarbakır, Cizre ve Mardin’e gitmiştim. O zaman durum pek iyi değildi. Ama son ziyaretimde ciddi değişimler olduğunu gördüm. Özellikle Mardin’de geçen yıllara göre ciddi bir değişim var çünkü üniversite açılmış ve orada Kürtçe bölümü de var.
Bas: Diyasporadaki Kürtler’le ilişkileriniz nasıl?
Joanna Bochenska: Polonya’da yaklaşık 200-300 Kürt var ve çoğu yazar. Kürtler ve Kürdistan üzerine yazıyorlar. Onlarla görüşüyorum, iletişim kuruyoruz. Mesela yazar Fuad Çoma, ki kendisi Doğu Kürdistanlı.
Bas: Aynı zamanda Yegelonski Üniversitesinde Kürtçe dersleri veriyorsun. Öğrencilerin orada master yapma olanağı var mı?
Joanna Bochenska: Ben Kürt dili, sözlüğü ve Ortadoğu sineması dersleri veriyorum. Bazen Kürtçe anlatıyorum derslerimi ama artık derlerim daha az Kürtçe oluyor çünkü Dr. Ferheng Mihemed orada. Malesef şimdiye kadar Kürdoloji alanında master yapılmasına imkan tanınmıyor. Ama yakın bir zamanda öğrencilerimizi bu alanda çalışmaya teşvik etmeyi düşünüyoruz.
Bas: Kürt edebiyatı sizce ne durumda?
Joanna Bochenska: Kürt dili çok zengin bir dil, değişik lehçeleri var. Bunun olumlu erkileri var bence. Kürt edebiyatının geleceğini çok parlak görüyorum. Ama Kürt edebiyatının Kürdistan’ın sınırları dışına çıkması gerektiğine inanıyorum. Avrupa’da Kürt edebiyatına ilgi duyulması için bu şart. Daha çok Kürt edebiyatının ne kadar geniş bir alan olduğu üzerine makaleler yazıyorum. Çünkü bir dilin eleştirel metinleri yabancılar tarafından yazıldığı zaman bu edebiyatın geniş bir alana yayılmış olduğuna işaret ediyor. Daha çok etik, felsefe ve Kürt edebiyatı üzerine yazıyorum.
Bas: Avrupa’da Kürdistan’a bakış nasıl? Yeterince tanıyorlar mı?
Joanna Bochenska: Ne yazık ki hayır. Avrupalılar Kürdistan’da sadece silahlı savaşçıların olduğuna inanıyor ve bu da Kürtlerin imajı için çok zararlı. Gerçekte öyle değil elbette. Kürt aydın ve yazarlar Avrupa’daki bu Kürdistan imajını değiştirmeli. Kürdistan’da çok iyi romancılar, sanatçılar ve yönetmenler olduğunu onlara göstermeleri gerekiyor.
Bas: Doktora teziniz “Kuzey Kürdistan’da Kürt Kimliği ve Edebiyatı” Lehçe yayınlandı. Tezinizde tam olarak ne üzerine çalıştınız ve neyi incelemek istediniz?
Joanna Bochenska: Genel olarak Kürdistan’ın tamamı ama özelde Kuzey Kürdistan üzerine bir inceleme. Aynı zamanda Kürdistan’ın neden parçalandığından bahsettim. Çünkü önemli bir konu. Kürt dilinin sözlüğü üzerine de çok şey var. Umarım bir gün Kürtçe’ye çevrilir. Ayrıca Hesenê Metê ve Seyid Telet gibi Kuzey Kürdistanlı pek çok yazardan söz ettim. Ama dikkatimi çeken şu oldu: Bu yetenekli ve pek çok eser yazmış olan yazarlar Kuzey Kürdistan’da bile pek tanınmıyorlar.
Bas: Peki sizce Kürdistan neden parçalandı?
Joanna Bochenska: Bence Kürtlerin bilgisizliği ve sorumsuzluğu nedeniyle paçalandı. Siyasi ve ekonomik olarak çok kötü bir durumdayken Avrupa’daki konferans ve toplantılarda Kürtlerin sesi duyulmadı. Yen ibir fikir oluşturulması gerekiyor ve bu da ancak siyasi aydınlanma ile olur.
Bas: Kürtlerin kendi devletini kurması için ne yapmaları gerekiyor?
Joanna Bochenska: Diplomatik ve ekonomik ilişkilerden çok siyasi aydınlanmanın etkili olacağına inanıyorum. Avupa ülkelerine baktığınızda ciddi bir siyasi aydınlanma düzeyi yakaladıklarını görürsünüz. Kürtlerin kendi devletini kurması gerekiyor, çünkü bu onların en doğal hakkı. Kürtler Ortadoğu’da 40 milyona yakın nüfuslarıyla ciddi bir halk topluluğunu oluşturuyor. Şimdi bağımsız Kürdistan’ı kurmak için iyi bir fırsatları var. Özellikle Güney Kürdistan’da. Tabii eğer kendilerine güvenirlerse ve iyi düşünürlerse. Petrol gelirlerinin de arttığı bir dönemde Kürtler devlet kurabilir. Kürt meselesi siyasi bir mesele. Polonya’yı örnek vereyim. Yakın bir zamana kadar parçalanmış durumdaydı ve siyasi olarak bu fırsat yakalandığında birleşti. Kürtlerin aslında birliğe ve özgüvene ihtiyacı var. Şimdi Kürdistan’da iki büyük parti var ve birbirlerine karşılar, bu çok ilginç. Farklı parçalardaki Kürtlerin birbirini tanıması gerekiyor. Ben bağımsız bir Kürdistan’ın kurulacağı umuduyla çalışmalarıma devam ediyorum. Ama bunun için belli bir zaman dilimi söyleyemem, bu siz Kürtlere bağlı. Amaçlarımdan biri Kürtleri Avrupalılara tanıtmak. Sizi sadece silahlı gerillalar olarak tanımamaları gerekiyor. Tekrar vurgulamak isterim ki bağımsız Kürdistan sizin hakkınız ve bunu oluşturacak olan sizsiniz, diğer devletler değil.
