Son gerilim Türkiye’nin Yunanistan’ı Girit Adası’nda konuşlu bulunan Rus yapımı S-300 füze sistemlerini Türk savaş uçaklarına kilitlemekle suçlamasıyla patlak verdi.
Ankara geçen ay Doğu Akdeniz’de yapılan NATO misyonu uçuşları sırasında Yunan pilotların Türk savaş uçaklarına radar kilidi atarak tacizde bulunduğunu iddia etti. Atina ise bu iddialarını reddederek Ankara’yı hava sahasını ihlal etmekle suçladı.
Her iki ülke yaşanan olaylarla ilgili NATO’ya bildirimde bulunurken, NATO Müttefik Kara Komutanlığı’nın (LANDCOM) Twitter’dan paylaştığı 30 Ağustos Zafer Bayramı kutlama mesajını Yunanistan’ın şikayeti üzerine silmesi Türkiye’de tepkilere yol açtı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 3 Eylül’de Teknofest’te yaptığı konuşmada Yunanistan’a karşı söylemini daha da sertleştirerek, “Ey Yunan, tarihe bak. Çok daha fazla ileriye gidersen, bunun bedeli ağır olur. Yunanistan’a tek cümlemiz var: İzmir’i unutma” dedi. Hafta içinde yaptığı bir başka açıklamada, genellikle de Suriye’nin kuzeyine yönelik olası askeri operasyon bağlamında kullandığı, “bir gece ansızın gelebiliriz” ifadeleriyle Atina’ya sert çıktı.
Erdoğan’ın sözleri Yunan yetkililer tarafından Türkiye’nin Ege Denizi’ndeki adalara karşı askeri bir adım atabileceğine yönelik bir tehdit olarak algılandı. Atina “egemenliğimizi savunmaya hazırız” dedi.
Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Çarşamba günü NATO, Avrupa Birliği ülkelerinin yanı sıra Birleşmiş Milletler’e yazdığı mektupta bu üç uluslararası kuruluştan Türk yetkililerin ölçüyü aşan ve saldırgan sözleriyle nitelediği açıklamalarını resmi olarak kınamalarını istedi.
ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan bir sözcü VOA Türkçe’ye Çarşamba günü gönderdiği açıklamada, Türkiye ve Yunanistan’a görüş ayrılıklarını diplomatik yollarla çözmeleri çağrısında bulundu.
Ukrayna’daki Rusya işgaline dikkat çeken sözcü, NATO müttefikleri arasında gerilimi artırabilecek açıklamaların yardımcı olmadığını kaydetti. Açıklamada “Yunanistan’ın adalar üzerindeki egemenliğinin sorgulanması söz konusu değil” denildi.
İki ülke arasında yükselen gerilim ABD Savunma Bakanlığı’nın Çarşamba günkü basın toplantısında da gündeme geldi. Pentagon sözcüsü bir gazetecinin sorusu üzerine, Yunanistan’ın S-300 füze sistemini Türk savaş uçaklarına kilitlediği iddialarına ilişkin bir yorum yapmadı; ancak ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin’ın daha önce iki ülkenin savunma bakanlarıyla yaptığı telefon görüşmelerinde Ege’de tansiyonun yapıcı diyalogla düşürülmesi gerektiğini vurguladığını hatırlattı.
Savaş olasılığı
Türkiye ve Yunanistan son elli yıl içinde üç kez savaşın eşiğine geldi. VOA Türkçe’ye konuşan uzmanlar, ikili ilişkilerin sorunlu tarihine ve her iki ülkenin iç siyaset dinamiklerine işaret ederek, yakın bir zamanda çözüm beklemediklerini ifade ediyor.
Eski Başkan Barack Obama döneminde Avrupa ve NATO politikasından sorumlu ABD Savunma Bakanı Yardımcısı Vekilliği görevinde bulunan Jim Townsend, “İki ülkenin üzerinde anlaşabileceği bir çözüm bulunması beceriye ve etki gücüne sahip bir arabulucu gerektiriyor. Ancak şu anda ufukta öyle bir şey görmüyorum” diyor.
2013 ile 2016 arasında Eski NATO Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanı olan emekli General Philip Breedlove, Türkiye ve Yunanistan arasında uzun süredir var olan sorunların zaman içinde iniş-çıkış yaşadığını belirtti.
VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ortadoğu Enstitüsü uzmanlarından Breedlove, Türkiye’deki yönetimin ülkeyi bu gerilimlerin, önceki yıllarda da olduğu gibi, bir kez daha yükselmesine yol açan bir yöne ittiği görüşünü dile getirdi.
Breedlove, NATO ve ABD’nin geçmişte benzer gerilimleri yönetebildiğini ve ittifakın hala bunu yapabilecek güçte olduğunu söyledi.
NATO’daki birliğin bozulabileceği endişeleri
Türkiye ve Yunanistan arasında yaşanan son gerilim, NATO’nun Rusya’nın Ukrayna işgali karşısında birleşik bir cephe sergilemeye odaklandığı bir döneme rastladı.
Uzmanlar gerilimin tırmanması halinde, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in bundan faydalanabileceği ve krizin müttefikler arasında mutabakata dayalı olarak işleyen NATO’ya da sıçrayabileceği uyarısında bulundu.
Washington’daki Yeni Amerikan Güvenlik Merkezi (CNAS) Transatlantik Güvenlik Programı uzmanı Jim Townsend, “Avrupa’nın birliğinde olabilecek en ufak bir çatlağı Putin büyütebilir ve hatta kayayı bölebilir. O nedenle ülkelerden birinin diğerine zarar vermek için NATO’yu bir silah olarak kullanması halinde, bu durum Avrupa’nın birliğine zarar vermekle kalmayıp NATO konseylerine de taşınabilir” ifadelerini kullandı.
Eski Pentagon yetkilisi Townsend bu çatlakların, kış yaklaşırken Avrupa’ya doğalgazı şimdiden kesen Moskova tarafından suistimal edilebileceği uyarısında bulundu.
Seçim dinamikleri
Gelecek yıl hem Türkiye hem de Yunanistan seçime gidiyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bir yanda ekonomik sorunlar diğer yanda da göçmen sorunları sebebiyle 20 yıllık iktidarına yönelik önemli bir meydan okumayla karşı karşıya olduğu yorumu yapılıyor.
2019’da göreve gelen Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis’in de anketlerde önde olsa da artan enerji fiyatları sebebiyle popülaritesinde bir azalma yaşadığı belirtiliyor. Yunanistan’ın gelecek yıl Haziran ayında seçime gitmesi bekleniyor.
Jim Townsend, “Her iki tarafta da söylem sorunun hep bir parçasıydı ve bu da çözüme pek yardımcı olmuyor” diyor.
Eski NATO komutanı Philip Breedlove da iki ülke arasında yaşanan gerilimde, kısmen hedef kitlenin seçmen olduğu görüşünde.
Denge politikası
ABD’nin önemli NATO müttefikleri olarak tanımladığı bölgede birbirine rakip Türkiye ve Yunanistan arasında bir denge gözettiği biliniyor.
Atina ve Washington, iki ülke arasındaki askeri anlaşmanın süresini beş yıllığına uzatmış, anlaşma geçen yaz Yunanistan Başbakanı’nın Mayıs ayı ortasındaki Washington ziyaretinden günler önce Yunan Parlamentosu’nda onaylanmıştı. Anlaşma ABD’ye Yunanistan’da daha fazla sayıda askeri üsse erişim imkanı veriyor.
