İran resmi medyasındaki haberlere göre, "Düşman ülkelerin ulusal güvenlik ve çıkarlara karşı eylemleriyle işbirliği yapanlara cezaların güçlendirilmesi" başlıklı tasarıda, "ABD gibi ülkelere casusluk yapanlar" için idama yol açan "fesat çıkarma" suçlaması yer alıyor.
İran'daki anayasanın 286. maddesine göre, kamu düzeninin bozulması, kamu veya özel mülke büyük zarar vermek, geniş çapta yolsuzluk ve fuhuş gibi suçlar "yeryüzünde fesat çıkarma" diye tanımlanıyor.
Tahran'da 22 yaşındaki Doğu Kürdistanlı Jina Emini'nin eylül ortasında örtünme kurallarına uymadığı için gözaltına alındıktan birkaç gün sonra ölümüyle başlayan gösterilerde cep telefonlarıyla çekilen video kayıtları sosyal medyada ve uluslararası haberlerde bolca yer buluyor. Bunun engellenmesini öngören yasa tasarısında şu ifadeye yer verildi:
"Düşman veya yabancı medyaya video veya fotoğraf gönderilmesi durumunda sanık en üst cezaya çarptırılacaktır."
Tasarının yasalaşması için parlamentodaki ceza hukuku komisyonunda ve genel kurulda oylanması, din adamları ve hukukçulardan oluşan Anayasayı Koruyucular Konseyi'nden onay alması ve İran Cumhurbaşkanı'na sunulması gerekiyor. İran'ın dini lideri Ali Hameney bütün bu sürecin yönetiminde mutlak iradeye sahip.
Tasarıyla ilgili haber, Batı Azerbaycan Eyaleti'nin Hoy kentinde, Londra merkezli medya kuruluşu Iran International için çalıştığı iddiasıyla bir kişinin tutuklandığı haberiyle aynı gün duyuruldu. İran hükümeti geçen ay, 2017'de kurulan medya kuruluşunu "terör örgütleri" listesine almıştı.
İslami Şura Meclisi'ndeki milletvekillerinin çoğunun imzasıyla yayımlanan ve göstericilere "merhamet gösterilmemesi" çağrısı yapan bildiri, bazı haberlerde "idam çağrısı" diye yorumlanmıştı. Daha sonra bazı milletvekilleri, imza attıkları metnin sadece cinayet işleyenlerle ilgili olduğunu ve imzalarının habersizce kullanıldığını savunmuştu.
Norveç merkezli İran İnsan Hakları (IHR) örgütüne göre 17 bin kişi gösterilerde gözaltına alınırken, İran resmi medyası şimdiye kadar 6 kişiye idam cezası verildiğini duyurmuştu.
Futbol zaferi sonrası tutuklular salıverildi
İranlı Öğrenciler Haber Ajansı'na (ISNA) göre, erkek milli futbol takımının 2022 FIFA Dünya Kupası'nda Galler takımı karşısındaki galibiyeti nedeniyle 1156 tutuklu serbest bırakıldı. Yargı Erki Başkanı Gulam Hüseyin Muhsini Ejei'nin talimatının gösterilerde gözaltına alınanların bir kısmını kapsadığı belirtilirken, "güvenlik görevlilerine saldıran, cinayet işleyen, yaralama olaylarına karışan, özel mülkü tahrip eden, dini değerlere saldıran ve Kur'an-ı Kerim yakan" kişilerin kapsam dışında tutulduğu kaydedildi.
Başkentte 195 kişi serbest kalırken, eyaletlerden Huzistan'da 236, Fars'ta 204, Merkezi'de 80, Mazenderan'da 78 Batı Azerbaycan'da 20, Kirmanşah'ta 36, Kürdistan'da 18 ve Kuzey Horasan'da 9 kişi salıverildi.
Diğer yandan, İran Öğretmen Meslek Birlikleri Koordinasyon Konseyi'nin açıklamasına göre, Doğu Azerbaycan Eyaleti'ne bağlı Culfa kentinde tutuklanan 16 yaşındaki Arşiya İmamkolizade, 10 gün hapiste tutulmasının ardından kefaletle serbest bırakıldıktan iki gün sonra intihar etti.
Azeri çocuğun, protestolar sırasında bazı gençler arasında yayılan "sokaktaki din adamlarının sarıklarının düşürülmesi eylemi" nedeniyle tutuklandığı ifade edildi.
Sanatçılardan boykot çağrısı
Rejim karşıtı gösterilerde 70 gün geride kalırken, bazı üniversitelerde öğrenciler, görevden uzaklaştırılan akademisyenlerle dayanışma amacıyla eylem düzenledi. Şehit Beheşti Üniversitesi öğrencileri 28 Kasım'daki oturma eyleminde, akademisyenlerin görev dönmemesi halinde dersleri ve dönem sonu sınavlarını boykot edeceklerini duyurdu.
Şehit Beheşti Üniversitesi Fars Dili ve Edebiyatı doktor öğretim üyesi Muhammed Ragıp, Instagram hesabındaki paylaşımında, protestoları desteklediği gerekçesiyle görevden alındığını belirtti.
Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Hüseyin Mezbehyan'ın görevden alınması üzerine de öğrenciler 27 Kasım'da gösteri düzenlemişti.
Tahran Üniversitesi siyaset bilimi profesörü Sadık Zibkelam 28 Kasım'da ifade vermek üzere savcılığa çağrıldı. Reformist ve liberal görüşleriyle tanınan Zibkelam sık sık BBC gibi uluslararası medya kuruluşlarına demeç veriyor.
ABD'deki İnsan Hakları Aktivistleri Haber Ajansı (HRAN), İran'daki 143 üniversitedeki gösteriler nedeniyle en 596 öğrencinin tutuklandığını kaydetti.
Çoğunluğu Batı ülkelerinde yaşayan yaklaşık 6 bin İranlı sanatçı, akademisyen ve sinemacı, ortak metne imza atarak İran rejimiyle bağlantılı kültür ve eğitim kurumlarının boykot edilmesi çağrısı yaptı.
Londra'da yaşayan ünlü İran kökenli küratör Vali Mahlouji, Guardian'a verdiği demeçte şöyle dedi:
Biliyoruz ki bazı İranlı galeriler, İslami Devrim Muhafızları Konseyi dahil, İran devletinin para sistemiyle bağlantılı. Boykot edilmeliler.
Gösterilerde ön planda yer alan İranlı güzel sanatlar ve konservatuar öğrencileri, marşlarla ve kırmızı renkli boyamalarla dikkat çekiyor.
