İnsan Hakları Derneği (İHD) Diyarbakır Şubesi, “Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı İnsan Hakları İhlalleri” raporunu şube binasında açıkladı.
Raporun değerlendirme kısmını İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rumeysa Deniz Kaya okudu. Öne çıkanlar şöyle:
'Kürt Meselesi' odaklı sürdürülen otoriter devlet-hükümet politikaları sonucunda 2023 yılında da fiili OHAL rejimiyle hak ihlallerinin artarak devam ettiğine işaret eden Kaya, “Şiddete dayalı bu politikalar ile ırkçı yaklaşımlar, ayrımcı uygulamalar ve cinsiyetçi politikalar derinleşmiş; bölgede özellikle kolluk görevlilerinin faili olduğu binlerce insan hakkı ihlali vakası yaşanmıştır. Kürt meselesinin demokratik yol ve yöntemlerle çözülemeyişi nedeniyle süren çatışma ortamı, Türkiye’nin iç ve dış politikadaki istikrarsızlığının devam etmesine neden olmaktadır” dedi.
Bölgede devam eden çatışmalı sürecin hak ihlallerine dönüştüğünü ifade eden Kaya, örgüt militanlarına ait cenazelerin usule aykırı bir şekilde ailelerine verilmesi, örgüt militanlarına ait mezarlıkların tahrip edilmesi; mezarlık ziyaretlerinin engellenmesi ve mezarlık ziyaretleri sırasında yurttaşlara yönelik hakaret ile kötü muamele fiillerinin işlenmesinin rutin hale geldiğini söyledi.
'Çatışmaları ortam bir an önce sonlanmalı'
'Kürt meselesi'nin Türkiye’nin demokratikleşme sorunu olarak varlığını koruduğunu dile getiren Kaya, şunları söyledi:
"Hak savunucuları olarak bizler, Kürt meselesinin her zaman demokratik, barışçıl ve adil çözümünü savunduk. Toplumsal barışın inşası için hazırladığımız barış deklarasyonu ile tutumuzu sürdürdük; gerçekleştirdiğimiz barış nöbetleri ile de barış hakkının tartışılmasına katkı sunmaya çalıştık. Devlet erkinin, yüzyıl boyunca faili olduğu ağır hak ihlalleriyle yüzleşmesi, özür ve tazmin yoluna başvurması gerekmektedir. Bu doğrultuda da öncelikle insan hakları ihlallerinin oluşumuna yol açan politikalardan vazgeçilmesi, çatışmalı ortamın bir an önce son bulması ve çatışma çözüm araçlarıyla sürecin demokratik çözümünün yeniden müzakere edilmesi talebinde bulunuyoruz.”
Ardından 2023 Bölge hak ihlali bilançosunu İHD Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi Temsilcisi Mehmet Tahir Saçaklı okudu.
Hak ihlallerine dair kaydedilen veriler şöyle:
Yaşam hakkı ihlalleri: 220 kişi öldü
Bölge kentlerinde dört çocuk, 14 kadın, 10 erkek olmak üzere; en az 28 kişi intihar ettiği iddiasıyla öldü. Yine sekiz çocuk, 24 kadın, 16 erkek, en az 48 kişi ise şüpheli bir şekilde öldü. En az iki çocuk intihar girişiminde bulunduğu ileri sürülerek yaralandı.
Bölge kentlerinde ‘keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama” Yargısız infaz’ sonucu kolluk güçleri tarafından açılan ateşle beş kişi öldü, yedi kişi çeşitli şekillerde yaralandı. Köy korucuları tarafından açılan ateş sonucu bir kişi öldü, bir kişi yaralandı.
Bölge hapishanelerinde beşi çeşitli hastalıklar, biri ise nefes darlığı nedeniyle altı mahpus öldü. Dokuz mahpus çeşitli şekillerde yaralandı. Gözaltında bulanan iki kişiintihar ettiği ileri sürülerek öldü.
Faili meçhul adli saldırılar sonucu en az altı kişi öldü, iki kişi ağır şekilde yaralandı.
Faili meçhul siyasi saldırılar sonucu bir kişi öldü.
Resmi hata ve ihmaller sonucu altı kişi öldü, en az 241 kişi çeşitli şekillerde yaralandı.
Bölge kentlerinde en az 9 kolluk görevlisi intihar iddiasıyla ve şüpheli şekilde öldü.
Bölge kentlerinde faaliyet yürüten en az 12 siyasi parti yönetici ve üyesi, mesleki faaliyetlerini icra eden en az yedi gazeteci, bir öğretmen, iki işçi, bir avukat, beş doktor uğradıkları saldırılar sonucu yaralandı.
Bölge kentlerinde ve sınır ötesi yaşanan çatışmalarda en az 66 kolluk görevlisi öldü, 16 kolluk görevlisi de yaralandı. Aynı çatışmalar sonucu en az 116 silahlı militan öldü, beş silahlı militan yaralandı.
Bir kişi silahlı örgüt militanlarının saldırısı sonucu öldü, iki kişi yaralandı.
Sınır hatlarında bir kişi vuruldu.
Mayın patlaması sonucu bir kişi yaralandı.
Çatışmalı ortamda meydan gelen ihlaller
Bölgede çatışmalar sırasında en az altı ormanlık alanda yangın çıktı.
Bölgede dört kent ve bağlı ilçe sınırlarında bulunan yüzlerce alanı kapsamına alacak şekilde 30 defa özel güvenlik bölgesi ilan edildi.
Üç kente bağlı 22 köyü kapsamına alacak şekilde dört defa sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Örgüt militanlarına ait üç cenaze ailelerine teslim edilmedi. En az 15 militanın cenazesi çeşitli girişimlere rağmen ailelere geç teslim edildi. En az bir mezarlığa saldırı gerçekleşti.
Bir kentte toplu mezar iddiası ile insana ait kemikler bulundu.
Aile içi şiddet sonucu 36 kadın öldü, 10 kadın yaralandı, iki kadın cinsel saldırıya maruz kaldı.
Toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu 10 kadın öldü, 14 kadın yaralandı. En az sekiz kadına yönelik cinsel saldırı gerçekleşti.
583 çocuk cinsel istismara maruz bırakıldı
Aile içi şiddet sonucu üç çocuk öldü, üç çocuk yaralandı, sekiz çocuk cinsel istismara maruz bırakıldı.
Toplumsal alanda şiddet sonucu dört çocuk öldü, 16 çocuk yaralandı. Toplumsal alanda en az 583 çocuk cinsel istismara maruz kaldı, dört çocuk ise alıkonuldu.
Bölgede en az yedi kişi gözaltında, 182 kişi gözaltı yerleri dışında (sokak, ev baskını) işkence ve kötü muameleye maruz kalırken, en az 77 mahpus hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
En az 15 kişi kolluk görevlilerinin ajanlık dayatmalarına maruz kalırken, yedi kişi tehdit edildi.
Bölge kentlerinde en az 64’ü çocuk 1809 kişi gözaltına alındı.
Dördü çocuk en az 304 kişi tutuklandı. En az bir kişi hakkında ev hapsi kararı verildi.
Bölgede en az 951 ev/iş yeri baskına uğradı.
Bölgede en az yedi kitap hakkında toplatma ve yasaklama kararı alındı.
Üç basın yayın kurumu baskına uğradı.
157 soruşturma dosyasında en az 1284 kişi hakkında soruşturma başlatıldı.
12 dava dosyasında 53 kişi hakkında dava açıldı.
Aralarında siyasetçi, gazetecilerin bulunduğu 19 dosyada 29 kişi hakkında değişik hapis ve para cezaları verildi.
Üç siyasi parti binası, bir dernek saldırı veya baskına uğradı.
Kolluk görevlileri tarafından en az 45 toplantı ve gösteriye müdahale edildi.
Valilik ve kaymakamlıklarca en az altı toplantı ve gösteri iptal edildi.
Bölge valileri, 83 defa toplantı ve gösteri yürüyüşlerine dair yasaklama kararı verdi.
Cezaevleri
Hapishanelerde 542 mahpus gerekçe gösterilmeden veya çeşitli gerekçelerle başkaca hapishanelere sevk edildi.
En az 23 mahpusun sağlık hakkı, iki mahpusun aile görüşü hakkı ihlal edildi.
En az 14 mahpusa disiplin cezası verildi.
En az 31 mahpusun infazı çeşitli gerekçelerle (kurula çıkmadığı, disiplin cezası, pişman olmadığı, dini ve milli günlerde törene katılmadığı) ertelendi.
Ekonomik ve sosyal haklara yönelik ihlaller
İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 114 işçi öldü, 13 işçi yaralandı. En az iki kişi görevinden alındı, en az üç kişi hakkında idari soruşturma başlatıldı.
Eğitim, engelli, sağlık, çevre ihlalleri
En az 40 üniversite öğrencisi hakkında disiplin soruşturması açıldı.
En az 1 engelli kamu hizmetlerinden yararlanamadı. En az bir kişi inancı, dört kişi ise etnik kimliği, bir kişi ise cinsel yönelimi nedeniyle ayrımcılığa uğradı. Bir mahalle muhtarı yerine kayyım atandı. 1 ilçede sağlık hizmetleri yetersizliği nedeniyle en az bir kişi tedavi edilemedi. Bölgede en az 15 olayda çevre kirliliği ve orman yangınları gerçekleşti.”
İHD raporunun sonunda 2023 yılında Kurdistan’da en az 7 bin 229 hak ihlali yaşandığı verisi de yer aldı. (MA)
