Med Federe Yönetimi Temel Yasa İlkeleri Taslağı

Türkiye Cumhuriyeti

Med Federe Yönetimi

--Temel Yasa İlkeleri Taslağı--

Aziz Yağan

30 Mart 2023; Diyarbakır

Türkiye Cumhuriyeti Med Federe Yönetimi Temel Yasa İlkeleri Taslağı

Türkiye Cumhuriyeti devletinin 27 hükümeti dönemi boyunca Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi (Med Bölgesi) diğer bölgelerle eşit gelişmişlik düzeyine ve ivmesine ulaştırılamamıştır. Bölgenin devam eden geri kalmışlığında bölge toplumu da paya sahiptir. Bölge bireyleri yüzlerce yıldır yönetim erkine dahil olmuş ancak özellikle mirlik sisteminin dağıtılmasından sonra yaşanan olumsuz süreçlerdeki eksiklik ve yanlışlarda sorumluluk hissetmemiş ve gereğini yapmamıştır. Oluşan geri kalmışlığın ve kayıpların arkasına saklayıcı bir tarihsel izah ve savunma mekanizmaları, bölgeyi daha da statik bir yaşama sürüklemiştir. Med bölgesinin toplumu bu geriliği aşmak için idari yetkileri tamamen ya da kısmen üstlenebilir.

Türkiye’de ekonomik ve beşeri sermayenin arttığı bölgeler, gelişmemiş yani geri kalmış bölgelerin yükünü taşımak zorunda değildir. Bu yük kendini dışlayıcılıkta göstermektedir. Farklılıklarla ve çeşitliliklerle birlikte yaşamı sürdürmenin yöntemlerinden biri de bölgenin federe yönetimidir.

Federalizm ve demokrasi birbirini tamamlayan, geliştiren özdeşliktir; bu özdeşlik sağlanıncaya dek demokrasinin bu kritik mücadelesi devam edecektir. Türkiye’de demokrasinin güçlendiğine dair çıktılardan biri de Med bölgesinde federe yönetimin başlamasıdır.

Med bölgesi orijinli olup da bölgesinde yaşayanlar ve bölgesi dışında yaşayanların benzeştiği yönler olsa da nihayetinde iki farklı toplumdur. Bölgesi dışında yerleşik bireyler için anayasal eşit vatandaşlık hakkı önemliyken, bölgesinde yaşayan toplum için bölgenin federe yönetimi bir çözüm olacaktır.

Etnik, kültürel, dinsel, ekonomik ve tarihsel nedenlerden kaynaklanan tek taraflı müdahaleleri, çatışmaları bitirmek, bölge dışında iç içe ve bölge ile yan yana yaşamı güçlendirmek gerekiyor. Yan yana yaşam için üniter devletin merkezinde toplanan yasama, yargı ve yürütme organlarının kısmi yasama ve kısmi yürütme yetkisi Med bölgesine devredilebilir; bu iki fonksiyon paylaşılabilir ya da kimi durumlarda tamamen devredilebilir. Kısmi yasama devri nedeniyle bölge parlamentosunun oluşturulması özerklik yönetiminden ayrılmakta ve federal sistemi çağrıştırmaktadır. Amaçlanan birleşik devletler ya da bölgeli devletler oluşturmak değil, bir devlet altında alt-devlet ile yetki paylaşımıdır. Tekli devlet, federal devlet ve bölgeli devlet yapısı kısmi yasama ve kısmi yürütme organlarının yani bazı yetkilerin dikey bölüşümüdür.

Federe yönetim, toplumun kendi sorunlarını çözme kapasitesini anımsatıcı, artırıcı, sorumluluk yükleyici bir öneridir. Bu ilkesel taslak metni; Med Bölgesinde oluşturulacak federe yönetimi “yasama, idari, yürütme ve yargı hizmetlerinde yetkinin tamamen ya da kısmi güvenceli devri ile ya da ortaklaşa yürütüleceği” bir idari proje olarak önermektedir. Med Federe Yönetimi Türkiye’deki ulus devlete ya da toprak bütünlüğüne bir tehdit değildir. Anayasa Mahkemesi’nin de federasyonu savunmanın ve örgütlemenin suç olmadığına dair kararı mevcuttur. Anayasal düzeni değiştirmeksizin, mevcut anayasa ya da yenilenecek anayasa cumhuriyetçi, demokratik ve sosyal hukuk devleti ilkeleriyle uyumlu bir federe yönetime uyumlanabilir.

Federal sistemin özünü, federal devlet ile federe devlet ya da devletler arasında yapılan yetki paylaşımı oluşturur. Bu ilkesel taslak metin, Türkiye’nin federe bölgelerle ya da eyalet sistemi ile yönetilmesini değil, sadece Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin ortak bir federe devlet ile yönetilmesini önermektedir. Dış egemenlikle ilgilenmeyen, kendisine ait asker ve polis içermeyen ancak, iç egemenliği paylaşma amacında olan demokratik, sosyal ve kuvvetler ayrılığı ilkesini benimseyen bir federe yönetime merkezi yönetimin güvenceli yetki paylaşımı, devri yazılı bir anayasayla belgelenmelidir. Böylece, yetki uyuşmazlıklarına yargısal çözüm yolu da sağlanmış olur. Yetkiler merkez ile federe yönetim arasında kısmen siyasi adem-i merkeziyet ve kısmen idari adem-i merkeziyet olacaktır.

Kendini yönetmeyi bilmeyen, kendini yönetmeyi öncelemeyen, yönetim organlarını hangi araçlarla, nasıl devralacağını bilmeyen, tasarlamayan, tasarlayamayan bir toplumun benliği zamanla sembolikleşir. Kendi sorunlarını, kendinden de kaynaklı sorunlarını görmemeye, önemsememeye başlar; geri kalır. Bölgenin geri kalmışlığı bölge, Türkiye ve dünya için sorun üretmektedir. Üretilen sorunlar kaynağında ve sorumluluk alarak çözülebilir.

Modern devletler kendi içinde farklı milliyet ve kültürlere yönetim devri ve paylaşımı ile re-organize olmaya ve bunu güçlendirmeye devam etmektedir. Bölge toplumu da federe bir devlet talebi ile Türkiye’nin re-organize olmasını öncelikle kendi istemeli ve bu amaca uygun sivil demokratik, yasalara uygun, şiddetin herhangi bir türüne izin vermeyecek araç ve yöntemlerle süreç başlatma ve esnek planlamayı ciddiyet ve kararlılıkla sürdürmelidir.

Federalizm ekonomik süreçleri yönetmenin, yükü dengelemenin ve hafifletmenin, sorunu sahibinin de sırtına yüklemenin yollarından biridir. Ulus temelli olmayacak bir federe yönetimle ekonomik, idari ve sosyal alanlarda karar alabilme yeteneği kullanılabilir. Devletin ekonomik ve idari işlevlerinin bölgesel federe yönetim alanına verilmesi, paylaşılması gerekiyor.

Federe Yönetim şu ana başlıklarda çerçevelenecektir:

(1) Yasama, idari, yürütme ve yargı hizmetlerinde kısmen ya da tamamen yetki ve idare devri

(2) Federe yönetim silahlı kuvvetlere sahip olmayacak

(3) Federe yönetim bölgede toplayacağı verginin bir kısmını Federal yönetime aktaracak

(4) Bölgedeki idari personelin maaş ve sosyal hakları Federe devletçe karşılanacak

(5) Bölge trafiğinde araç, yaya, ceza ve personel yönetimi Federe Yönetime ait olacak

(6) Federe bölge kendi içinde coğrafi ve kültürel özerk kısımlar içerecek

Taslak metinde sunulan ilkeler, bölgenin federal yönetimine olanak tanıyan ve güvence altına alan bir maddenin Türkiye Cumhuriyeti anayasasına eklenmesi halinde oluşacak federe bölgenin yönetimine dair ilkeler taslağıdır.

İlkeler taslağı Türkiye Cumhuriyeti, Irak Cumhuriyeti Kürdistan Bölgesel Yönetimi, İspanya, Federal Almanya Cumhuriyeti, Belçika anayasaları ile Derya Bayır’ın çalışmaları harmanlanarak hazırlanmıştır.

Hazırlanan metin, Federe Devlet Temel Yasa (anayasa) taslağı değildir. Taslak, günün birinde Med Bölgesinde uygulanmak üzere Federe Devlet Temel Yasası hazırlanması durumunda dikkate alınması önerilen değiştirilebilir, eksiltilebilir, artırılabilir ilkeleri belirtir.

Aziz Yağan; 1 Mayıs 2023, Diyarbakır

İlke 1 Yöntem [Med Federe Bölgesi Temel Yasasının Yürürlüğe Girişi]

(1) Bölgenin federe yönetilmesine dair kapsamlı, özgün projesini açıkça deklare etmiş ve varoluşlarını bu amaç için sürdüren siyasi parti ya da partiler Türkiye genel seçimlerinde Med bölgesinde ikamet eden seçmenin üçte iki oyunu alarak milletvekili seçilenler TBMM’de ilk bir hafta içinde Med Federe Geçici Meclisini oluşturur. Bölgede federe yönetimin gerçekleşmesi için Federe Geçici Meclis üyeleri ortak imza ile Federe Yönetim Temel Yasası Taslağının açık oturumda kabul edilmesi, imzalanması ve onaylanması için yine ilk hafta TBMM’ye resmen iletir.

(2) Med Federe Yönetimi Temel Yasa Taslağı, TBMM’de onaylandığı günün sonunda yürürlüğe girer ve ilan edilir.

(3) Med Federe Yönetimi Temel Yasa Taslağı, Resmi Gazete’de yayınlanır.

(4) Resmi Gazete yayınlandığında bütün Med bölgesi için geçerli olacak Med Federe Yönetimi Temel Yasası, Med halkının serbest iradesiyle kabul edeceği, TBMM’nin de onay vereceği yeni bir Med Federe Yönetimi Temel Yasanın yürürlüğe girdiği günde geçerliliğini kaybeder.

İlke 2 [Med Federe Bölgesel Yönetimi]

(1) Med Federe Bölgesi cumhuriyetçi, demokratik ve sosyal bir yönetim olacaktır. Halk kendisine ait olacak egemenliği seçimler ve oylamalar aracılığıyla ve yasama, yürütme ve yargı yetkileriyle donanmış özel organlar eliyle kullanır. Federe bölge, merkezi yönetimin yasama, yargı ve yürütme yetkisini kısmen ve tamamen devralacaktır.

(2) Med Bölgesinde faaliyet yürütecek siyasi partiler, halkın siyasi iradesinin oluşumuna katılırlar. Kuruluş bilgisini İçişleri Bakanlığı ile Med İçişleri Bakanlığı’na teslim edecek siyasi partilerin iç düzenlerinin demokratik ilkelere uygun olması şarttır. Maddi kaynakları ve harcamaları ile malvarlıkları hakkında kamu önünde hesap vermek zorundadırlar. Amaçlarına ve taraftarlarının tutumuna göre, özgür ve demokratik temel düzeni zedeleme veya ortadan kaldırma veya Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Med Federe Yönetimi’nin varlığını tehlikeye sokma eğilimini gösteren siyasi partiler, Anayasaya aykırıdırlar ve federe bölge finansmanından muaf tutulur. Federal Anayasa mahkemesi tarafından muafiyet kararı verilmesi halinde; bu partiler, vergi avantajından yararlanamayacakları gibi, bu partilere yardım da yapılamaz. Konunun ayrıntıları federal ve federe yasalarla düzenlenir.

İlke 3 [Federe Başkent – Federe Bayrak]

(1) Med Federe Yönetimi, Türkiye Cumhuriyeti\'nin tek federe bölgesi olarak; çok partili, demokratik, parlamenter ve cumhuriyetçi bir siyasal sisteme sahiptir.

(2) Med Federe Bölgesi Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden oluşur.

(3) Med Federe Yönetiminin başkenti Silvan’dır. Bölgesel devletin tümünün bu başkentte temsil edilmesi federasyonun görevidir. Konunun ayrıntıları federal yasa ile düzenlenir.

(4) Türkiye Cumhuriyeti\'nin bayrağına ek olarak, Federe Med devletinin bayrağının renkleri ve şekli yasa ile düzenlenecektir.

(5) Bölgenin temsiliyeti ve Federasyon ile koordinasyon Federal Konsey’e katılım ile sağlanır.

(6) Kamusal ve resmi alanlarda Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını ve değerlerini yansıtan semboller sergilenmeye devam edilecektir.

(7) Med Bölgesinin halkı Kürd, Türk, Arap, Oset, Çerkes, Azeri, Ermeni, Süryani, Terekeme ve Domlardan oluşur ve her milliyetin sahip olduğu eşit hakları bu anayasa tanır.

(8) Med Bölgesinin resmi dilleri Kürdce (Kırmançki/Zazaca ve Kurmancca), Türkçe/Türkmence, Arapça, Ermenice, Süryanice ve Domca olacaktır.

(9) Merkezi ve bölge içi yetkililerle resmi yazışmalar hem Türkçe hem de Kürdce yapılacaktır.

(10) Med Bölgesinde Türkçe’nin öğretilmesi zorunlu olacaktır.

(11) Ermeni, Oset, Azeri, Çerkes, Arap, Dom ve Süryani dili, Türkçe ve Kürdceye ek olarak, o dili konuşanların eğitim ve kültür dili olarak değerlendirilecektir.

İlke 4 [Temel Haklar]

(1) İnsanın onur ve haysiyeti dokunulmazdır. Tüm federe yönetim erki ona saygı göstermek ve onu korumakla yükümlüdür.

(2) Med Bölgesi toplumu, bu nedenle dokunulmaz ve devredilmez insan haklarını, yeryüzünde her insan topluluğunun, barışın ve adaletin temeli olarak kabul eder.

(3) Bu ilkesel metinde belirlenen her bir temel hak yasama, yürütme ve yargı organlarını doğrudan doğruya bağlar.

(4) Herkes başkalarının haklarını ihlal etmemek, Anayasal düzene veya ahlak kurallarına aykırı düşmemek koşuluyla, kişiliğini serbestçe geliştirme hakkına sahiptir.

(5) Herkes, yaşam ve beden bütünlüğünün korunma hakkına sahiptir. Kişi özgürlüğüne dokunulamaz. Bu haklar, ancak bir yasaya dayanarak sınırlandırılabilir.

(6) Bütün insanlar yasa önünde eşittir.

(7) Erkek ve kadınlar eşit haklara sahiptir. Med Federe Yönetimi, kadın ve erkeklerin eşitliğinin gerçekten sağlanmasını özendirir ve varılan dezavantajların giderilmesi için çaba gösterir.

(8) Cinsiyeti, soyu, ırkı, dili, yurdu ve kökeni, inancı, dini veya siyasi görüşleri dolayısıyla hiç kimse mağdur edilemez ve hiç kimseye imtiyaz tanınamaz. Hiç kimse özür ve sakatlığından dolayı mağdur edilemez.

(9) Din ve vicdan özgürlüğü ile din ve dünyevi inanç özgürlüğüne dokunulamaz.

(10) Dinin rahatsız edilmeden uygulanması güvence altındadır.

(11) Herkesin, düşüncesini söz, yazı ve resimle serbestçe açıklayıp yayma ve herkese açık olan kaynaklardan, hiçbir engele uğramadan, bilgi edinme hakkı vardır. Basın özgürlüğü ile radyo ve film aracılığıyla haber verme özgürlüğü güvence altındadır. Sansür uygulanamaz.

(12) Bu haklar, genel yasaların hükümleri, gençliğin korunması hakkındaki yasa hükümleri ve kişisel şeref hakları ile sınırlıdır.

(13) Sanat ve bilim, araştırma ve öğretim serbesttir. Öğretim özgürlüğü Temel Yasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.

(14) Devlet düzeninin özel koruması altındaki evlilik ve aile, eşler arasındaki eşitliğe dayanır.

(15) Çocukların bakım ve eğitimi, ana ve babanın doğal hakkı ve en önde gelen yükümlülüğüdür. Devlet ve toplum, onların bu görevi yerine getirmelerini gözetir.

(16) Velilerin iradesine aykırı olarak çocukları ailelerinden ayırmak, ancak bir yasaya dayanarak ve velilerin yükümlülüklerini yerine getirmemeleri veya başka nedenlerle çocukların bakımsız kalmaları durumunda olanaklıdır.

(17) Her anne, toplumun koruma ve himayesini isteme hakkına sahiptir.

(18) Evlilik dışı çocuklara, yasa yoluyla bedeni ve manevi gelişmeleri ve toplum içindeki konumları bakımından, evlilik içi çocuklarla eşit koşullar sağlanır.

(19) Bütün okul rejimi Federe devletin denetimi altındadır.

(20) Çocukların din dersine katılıp katılmayacaklarına karar vermek velilerin hakkıdır.

(21) Din dersi, kamu okullarında olağan derslerdendir. Din dersi, federe yönetimin denetim hakkına zarar vermeyecek şekilde, dinsel toplulukların temel ilkeleriyle uygunluk içinde verilir. Hiçbir öğretmen, iradesine aykırı olarak din dersi vermeye zorlanamaz.

(22) Bütün Med birey, topluluk ve toplumu önceden bildirimde bulunmadan ve izin almaksızın sükunet içinde ve silahsız olarak toplanma hakkına sahiptir.

(23) Açık havada yapılan toplantılar için, bu hak yasayla veya bir yasaya dayanarak sınırlandırılabilir.

(24) Bütün Med toplumu dernek kurma hakkına sahiptir.

(25) Amaç ve etkinlikleri ceza yasalarına aykırı olan, Anayasa düzenine veya halkların anlaşması düşüncesine karşı yönelen derneklere izin verilmez.

(26) Çalışma koşullarını ve ekonomik koşulları korumak ve geliştirmek için sendika kurma hakkı herkes ve bütün meslekler için güvence altındadır. Bu hakkı sınırlamayı veya ona engel olmayı amaç edinen anlaşmalar batıldır ve bunlara yönelik önlem ve işlemler hukuka aykırıdır.

(27) Mektup ile posta ve telefon haberleşmelerinin gizliliğine dokunulamaz.

(28) Bu haklar, ancak bir yasaya dayanarak sınırlandırılabilir. Bu hakların sınırlandırılması özgürlükçü demokratik temel düzeni veya Federal bölgenin varlık ve güvenliğini koruma amacını güttüğü takdirde, yasada, sınırlamaların ilgiliye bildirilmemesi ve denetimin hukuk yolu yerine yerel parlamento tarafından tayin edilen organ ve yardımcı organlarca yerine getirilebileceğini belirtilebilir.

(29) Bütün Med toplumu, Türkiye topraklarının tamamında dolaşım özgürlüğüne sahiptir.

(30) Dolaşım özgürlüğü hakkı ancak, yaşam kaynaklarının yetersiz olması ve bundan dolayı topluma olağanüstü yükler gelmesi durumunda, Türkiye’nin varlığını veya özgürlükçü demokratik temel düzenini tehdit eden bir tehlikenin savuşturulması, salgın hastalık tehlikesi, doğal afetler veya olağanüstü kazalar, gençliğin sefaletten veya suç işlemesinden korunması halleri için bir yasayla veya bir yasaya dayanarak sınırlandırılabilir.

(31) Bütün Med bireyleri mesleklerini, iş ve eğitim yerlerini serbestçe seçme hakkına sahiptir. Mesleğin icrası, yasayla veya bir yasaya dayanarak düzenlenebilir.

(32) Hiç kimse, öteden beri genel ve herkes için eşit olan bir kamu hizmet yükümlülüğünün çerçevesi dışında bir iş yapmaya zorlanamaz.

(33) Zorla çalıştırma ancak mahkemece verilmiş özgürlüğü kısıtlayıcı bir ceza dolayısıyla olanaklıdır.

(34) Askerlik ve diğer hizmet yükümlülüklerinde Türkiye Cumhuriyeti yasaları uyarınca hareket edilir.

(35) Konut dokunulmazlığında Türkiye Cumhuriyeti yasaları uyarınca hareket edilir.

(36) Mülkiyet ve miras hakları güvence altındadır. Bu hakların kapsam ve sınırları yasalarla belirlenir.

(37) Mülkiyet yükümlülük doğurur. Mülkiyet hakkının kullanımı aynı zamanda toplumun yararına hizmet etmelidir.

(38) Kamulaştırma, ancak toplumun yararı için olanaklıdır. Kamulaştırma yalnız tazminatın biçim ve ölçüsünü düzenleyen bir yasayla veya bir yasaya dayanarak yapılabilir. Tazminat, toplumun ve ilgililerin yararları adaletli bir biçimde denkleştirilerek belirlenir. Tazminatın miktarı üzerinde anlaşmazlık halinde, adli yargıya kanun yolları açıktır.

(39) Toprak ve arazi, doğal kaynaklar ve üretim araçları, toplumsallaştırma amacıyla, tazminatın biçim ve ölçüsünü belirleyen bir yasayla, kolektif mülkiyet veya kamu ekonomisinin diğer şekillerine dönüştürülebilir.

(40) Vatandaşlıktan çıkarılma, yabancı ülkelere iadede Türkiye Cumhuriyeti yasaları ve kurumları geçerlidir. Sığınma hakkında Türkiye Cumhuriyeti yasaları uyarınca hareket edilir.

(41) Düşünceleri açıklama özgürlüğünü, özellikle basın özgürlüğünü, eğitim özgürlüğünü, toplanma özgürlüğünü, birleşme özgürlüğünü, mektup, posta ve telefon haberleşmelerinin gizliliğini veya mülkiyet hakkını, özgür demokratik temel düzene karşı mücadele amacıyla kötüye kullanan kimsenin, işbu temel hakları kaybettirilir. Hakkın kaybettirilmesine ve bunun kapsamına Türkiye yasaları uyarınca karar verir.

(42) Bu Anayasaya göre, bir temel hakkın bir yasayla veya bir yasaya dayanarak sınırlandırılması halinde, bu yasanın olaya sınırlı olmayıp genel nitelikte olması şarttır.

(43) Bir temel hakkın özüne hiçbir sebeple dokunulamaz.

(44) Yerli tüzel kişiler de, nitelikleri gereği uygulanabildiği ölçüde temel haklardan yararlanırlar.

(45) Bir kamu erki tarafından hakları ihlal edilmiş olan herhangi bir şahsa yargı yolu açıktır. Diğer yargı yolların yetki ve görevleri saklı olmak üzere, adli yargı yolu izlenir.

İlke 5 [Eğitim]

(1) Med Eğitim Bakanlığı örgün ve yaygın eğitim ve öğretimin her alanını demokratik pedagoji, yapılandırmacı yaklaşıma uygun yapılandırır ve denetler. Örgün eğitim, 2 yıllık okul öncesi eğitim de dahil olmak üzere 10 yıl zorunludur. Med Eğitim Bakanlığı her bir çocuğun okul öncesinden başlamak üzere ücretsiz ve nitelikli eğitime erişmesini sağlamakla yükümlüdür.

(2) Mesleğinde küresel ölçekte rekabete hazır, mesleki etikten taviz vermeyen ve liyakate dayalı kariyer basamakları sistemini koruyan öğretmenler yetiştirilecektir.

(3) Özel okul açma hakkı Milli Eğitim Bakanlığı ve Med Eğitim Bakanlığının güvencesi altındadır. Kamu okullarının yerine geçmek üzere özel okullar, merkezin ve bölgesel yönetimin ortak izniyle kurulurlar ve bölge yasasına tabiidirler. Eğitim hedefleri, donatım ve öğretim kadrosunun bilimsel yöntemlerle yetiştirilmesi bakımından kamu okullarından geri kalmadıkça ve öğrencilerin anne ve babalarının varlık durumlarına göre ayıklanmasına yol açmadıkça, özel okullar açılmasına izin verilir. Özel okulların yüksek karlı faaliyet sürdürmesine ya da yüksek gelire neden olacak ücret politikasına izin verilmez. Özel okulların gelirinin yasayla belirlenecek kısmının eğitim yatırımlarında değerlendirilmesi gerekecektir. Öğretmenlerin ekonomik ve yasal durumlarının yeterli derecede güvencesi sağlanmadıkça, özel okul açılmasına ve açık kalmasına izin verilmez.

(4) Özel okullarda her dersin işlenmesi ve müfredata uygun ders anlatımı, sınavların ölçme değerlendirme teknikleriyle değerlendirildiği, okula devam devamsızlık denetlenecektir. Özel okullardaki devlet okullarının rutinine uymayan ders ve programlar izne tabi olacak ve sonuçları belirtilecektir, olumlu sonuçlar devlet okullarına yaygınlaştırılacak ya da olumsuzluk oluşturuyorsa gerekli önlemler alınacaktır.

(5) Özel bir ilkokul açılmasına ancak, eğitim idaresince, bunda özel bir pedagojik yarar bulunduğunun kabul edilmesi veya velilerin başvurusu üzerine, bölge okulu, dini veya dünyevi mezhep okulu olarak kurulmak istenip bu çeşit bir okul o belediye ile köy sınırları içinde bulunmuyorsa, izin verilebilir.

İlke 6 [Federal Konsey]

(1) Federal Konsey TBMM ve Med Federe parlamento üyelerinden ya da atayıp görevden alabildikleri eşit sayıdaki üyelerinden oluşur. Her bir üye her iki meclisin onayıyla Federal Konseye katılabilir. Bunlar, kendi hükümetlerinin diğer üyelerince de temsil olunabilirler.

(2) Federal Konsey makamların memurları, Federal ve Federe bölgeden uygun bir oranda istihdam edilir. Federal Konsey makamlarında görevli diğer memurlar, genel kural olarak çalıştırıldıkları federe bölgeden alınır.

(3) Federe yönetimin oyları ancak tek yönde ve yalnız hazır olan üyeler veya onların temsilcileri aracılığıyla kullanılabilir.

(4) Federal Konsey ve komisyonları, toplantılarında her üyesinin hazır bulunmasını isteyebilir.

(5) Federal Konsey üyeleri veya temsilcileri TBMM ve komisyonlarının tüm oturumlarına serbestçe katılabilirler ve her zaman konuşma hakları vardır.

İlke 7 [Federal Konsey Başkanı, toplantılar]

(1) Federal Konsey, bir yıl için kendi başkanını seçer.

(2) Federal Konseyi başkan toplantıya çağırır; TBMM ya da federe yönetimin üyelerinin tamamı istediğinde, bu çağrıyı yapmakla yükümlüdür.

(3) Federal Konsey, kararlarını oy sayısının salt çoğunluğu ile alır. Kendi iç tüzüğünü yapar. Toplantıları herkese açıktır. Oturumun gizliliğine karar verilebilir.

(4) Federal Konseyin komisyonlarına diğer üyeler veya yerel hükümet görevlileri katılabilir.

İlke 8 [Federal Konseye TBMM ve Federe Meclis üyelerinin katılması]

(1) TBMM ve Federe Meclis üyeleri, Federal Konseyin ve komisyonlarının görüşmelerine katılmak hakkına sahip olup istek üzerine de bunlara katılmak zorundadırlar. Her zaman konuşma hakları vardır.

(2) Federal Konsey işlerinin gidişi hakkında TBMM ve Federe Meclise sürekli bilgi vermekle yükümlüdür.

İlke 9 [Federal hukuk]

Federe hukukunun genel kuralları, federal hukukun ayrılmaz parçasıdır.

İlke 10 [Egemenlik haklarının devri; Kolektif güvenlik sistemine katılma]

(1) Barışın korunması için Federal Yönetimin egemenlik haklarını devletlerarası kuruluşlara yasayla devredeceği durumlarda Federe yönetim de egemenlik haklarını Federal Yönetime yasayla devreder.

(2) Federal Yönetim barışın korunması için, karşılıklı olarak kolektif güvenliği sağlayan bir kuruluşa katıldığında, Federe Yönetim dünya halkları arasında barışçı ve sürekli bir düzeni sağlamak ve güvence altına almaya yönelik egemenlik haklarını sınırlandırmaları kabul eder.

İlke 11 [Saldırı savaşı yasağı]

(1) Halkların bir arada barış içinde yaşamalarını engellemek, özellikle bir saldırı savaşını hazırlamak eğilimindeki eylemler ve bu amaçla yapılan hareketler Anayasaya aykırıdır. Bu eylemlerin cezalandırılması öngörülür.

(2) Savaşmak için kullanılan silahların üretilmesi, nakledilmesi ve pazarlanması TBMM’nin yetki alanındadır.

İlke 12 [Federe Devlet Anayasasının Türkiye Anayasa’sına uygunluğu; yerel idarenin esasları]

(1) Federe bölgedeki anayasal düzen, Türkiye Anayasasında belirlenen cumhuriyetçi, demokratik ve sosyal hukuk devleti ilkelerine uygun olmak zorundadır. Bölgenin il, ilçe ve belediye ile köylerde genel, doğrudan, serbest, eşit ve gizli oylamaya dayanan bir seçimle oluşturulan ve halkı temsil eden kurumlar bulundurulur. Yerel seçimlerde federe bölgenin yurttaşları, Türkiye devleti yasaları uyarınca seçme ve seçilme hakkına sahiptirler.

(2) Belediye ve köylerine, yasaların çerçevesi içerisinde, kendi sorumluklarının temelinde yerel topluluğun tüm işlerini düzenleme hakkı verilir. Belediye ve köyler de, kendi yasal görev ve yetki çerçeveleri içinde, yasalara uygun olarak yerel yönetim hakkına sahiptirler. Yerel yönetimin güvence altına alınması onun mali sorumluluğunun temellerini de kapsar; bu temellere, belediye ile köylerin matrah belirleme hakkı sahip olup ekonomik gücüne bağlı olan bir vergi kaynağı dahildir.

İlke 13 [Yargı Yetkisinin Paylaşımı]

(1) Federe bölgede yargılama ve soruşturma prosedürleri bölgedeki anadillerinde yapılır veya çokdilli karma mahkemeleri ile yürütülür.

(2) Kürdce konuşan yargıçların Anayasa Mahkemesi yanında diğer tüm yüksek ve ilk derece yargı organlarında, denetim, yönetim ve özlük işlerinden sorumlu kurullarda eşit ya da orantılı olarak temsil edilir.

(3) Yapılacak düzenlemeler bölgenin geleneksel hukukunun ve yargılama yöntemlerinin merkezi hukuk ve yargı sistemlerinde içkin olmalıdır.

(4) Cezaevlerinin kurulması, bakımı ve yönetimi, bölgesel hükümetin otoritesine aittir. (5) Ceza hukuku yapma kapasitesi sadece merkezi hükümete aittir. Bölge hükümeti iş hukuku, mülkiyet ve medeni hukuku, medeni usül kanunlarını yapma yetkisi bölge hükümetinin yetki alanındadır. Bölgede yapılacak kanunlar merkezi yönetimin yasalarına aykırı olamaz.

(6) Federe hükümet, bölgede devam eden hukuk geleneği uyarınca, bölgedeki hukuk kültürlerini de tanır ve saygı gösterir.

(7) Bölgesel yönetim yargı mensuplarının bölgeye atanma ve eğitimi süreçlerine katılır ve ayrı bir savcılık kurumuna sahiptir.

İlke 14 [Federe topraklarının düzenlenmesi]

(1) Federe toprakları Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini kapsar. Oluşacak federe bölgenin ilk kez çizilecek sınırları için genel seçim sonuçları halk oylaması olarak kabul edilecek ve bölge kısımlarının her birinde çoğunluk değişikliği onaylarsa kabul edilmiş olacaktır.

(2) Federe bölgenin toprak ve sınırları genişleyemez.

(3) Federe bölgenin toprak ve sınırları, kendi içinde de yeniden düzenlenebilir. Yeni düzenlemelerde hemşerilik bağları, tarihi ve kültürel ilişkiler ile çevre düzeni ve bölge planlamasının gerekleri göz önünde tutulur. Federe toprak ve sınırlarının yeniden düzenlenmesi için önlemler halk oylamasıyla tasdik edilen bir federe yasa ile yapılır.

(4) Federe bölge kendi içinde özerk bölgelerden oluşur. İç özerk bölümler din, anadili, yaşam tarzı gibi kültürel yoğunlukla oluşabilir. Bir milliyet, din ya da kültürel topluluk beraberce yeni iç özerklik aidiyetinin oluşturulmasını halk istemi ile talep ediyorsa, o zaman federe yasa ile iki yıl içinde ya o bölgenin ya da o topluluğun aidiyetinin değiştirilmesi belirlenir veya ilgili iç bölgede referandum düzenlenir. Referandum, yasada önerilen bölge aidiyeti değişiminin onay bulup bulmadığını saptamaya yöneliktir. Referanduma sunulan öneri onay bulursa, referandumun düzenlenmesinden sonra iki sene içerisinde önerilen iç bölgenin kurulması için bir federe yasa çıkarılır; bu yasanın halk oylamasıyla onanması gerekmez.

(5) Konunun ayrıntıları federal ve federe yasalarla düzenlenir.

İlke 15 [Federe bölgenin yetki ve görevleri]

Merkez yetkilerinin kullanılması ve görevlerinin yerine getirilmesi federe bölgeye aittir.

İlke 16 [[Türkiye Birliği – Temel Hakların Korunması – Talilik İlkesi]

(1) Yabancı devletlerle ilişkilerin düzenlenmesi Federe yönetime aittir. İlişkilerin antlaşmalarla güvence altına alınması gerekir ise nihai kararda Federal devlet yetkilidir.

(2) Federe Yönetim Türkiye ile birlikte davet edilen uluslararası kurum toplantılarına gözlemci olarak katılabilir. Federal devlet, ulusal ve uluslararası anlaşmalarda hukuk koyma işlemlerine katılmadan önce, Med bölgesel Meclisinin görüşünü sunması için fırsat tanır. Federal devlet, görüşmelerde Federe Meclisin görüşlerini dikkate alır. Federe yönetim, Türkiye’nin ulusal ve uluslararası anlaşmalarda onayladığı ya da onaylayacağı kararlara uyar ve bu kararları federe bölgede uygular.

(3) Türkiye’nin işlerine Federe Bölgeyi temsilen ilgili bürokratlar katılır. Bu bürokratlar Federe yönetimi en kısa zamanda kapsamlı olarak bilgilendirir.

İlke 17 [Yurttaşlık haklarında eşitlik; memurların durumu]

(1) Her Med bireyi yurttaş olarak, eşit hak ve yükümlülüklere sahiptir.

(2) Her Med bireyi ehliyet ve mesleki yeteneğine göre, eşit olarak kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.

(3) Bölgede görev yapacak bireyleri kamu hizmetine alma Federal devlet yasaları uyarınca federe yönetim tarafından yürütülür ve sonuçlandırılır.

(4) Bölgede görev yapacak her memurun ücreti ve sosyal hakları federe yönetim tarafından sigorta kurumuna aktarılır. Bölgedeki görevi sona eren memura ücret ödenmez.

(5) Medeni ve siyasal haklardan yararlanma, kamu hizmetlerine alınma, kamu hizmetlerinde kazanılan haklar, ilgilinin dini inancına bağlı değildir. Hiç kimse, bir mezhebin üyesi olduğu veya olmadığı için veya felsefi görüşü yüzünden mağdur edilemez.

(6) Egemenlik hak ve yetkilerinin yerine getirilmesi, esas itibariyle, daimî bir görev olarak idari iş ve sadakat ilişkisinde bulunan kamu görevlilerine bırakılır.

(7) Kamu hizmetleri hukuku, memurluğun gelenek ve âdetlerini göz önüne alınarak düzenlenir ve geliştirilir.

İlke 18 [Adli ve idari yardım; olağanüstü hal yardımı]

(1) Federal ve federe yönetimin bütün makamları, karşılıklı olarak birbirlerine adli ve idari yardımda bulunurlar.

(2) Bölgede güvenlik TBMM yönetimine aittir. Olağanüstü tehdit durumlarda, doğal bir afette veya çok ağır bir kazada, federe yönetim bölgeye ilave polis ve asker gibi silahlı kuvvetlerin birliklerini ve araçlarını yardıma çağırabilir. TBMM hükümeti talimatta bulunarak ilave silahlı kuvvetlerinin federe bölgeye gitmesini emredebilir, silahlı kuvvetlerin birliklerini bölgedeki silahlı güçlerini desteklemeye gönderebilir. Bir önceki cümleye göre TBMM’nin aldığı önlemler, TBMM’nin/Konseyin isteğiyle her zaman, diğer hallerde tehlikenin giderilmesinden sonra gecikmeden kaldırılır.

İlke 19 [Federasyonun yaptırım hakkı]

(1) Federe yönetim, kendisine Anayasa veya diğer bir federal yasayla verilmiş olan yükümlülükleri yerine getirmediği takdirde, Federal Hükümet, Federal Konseyin onayıyla federal yaptırım hakkını kullanarak, Federe devletin yükümlülüklerini yerine getirmesi için gerekli önlemleri alır.

(2) Federal yaptırım hakkının kullanmasında, Federal Hükümet federe bölge yönetimine ve makamlarına emir vermek yetkisine sahiptir.

İlke 20 [Seçimler]

TBMM ve Federe meclis milletvekilleri genel, doğrudan, serbest, eşit ve gizli oyla seçilirler. Yüksek Seçim Kuruluna kayıtlı her parti seçimlere dahil olur. Onlar, bütün halkın temsilcisi olup, kendilerine verilen temsil yetkisi ve talimatlarla bağlı olmayıp yalnız vicdanlarına karşı sorumludurlar.

(2) 18 yaşını bitiren seçme ve seçilme hakkına sahiptir. Bu koşulları taşıyan federe bölgede yaşayan ve ailesinin federe bölgeden son yüz yıl içinde ayrıldığını kanıtlayabilen kişiler seçme ve seçilme hakkına sahiptir.

İlke 21 [Med Bölgesinin Devlet Başkanı sorumlulukları]

Konunun ayrıntıları federe yasayla düzenlenir.

İlke 22 [Seçimlerin denetimi]

(1) Seçimlerin denetimi Federe Meclisine aittir. Meclis, bir Milletvekilinin üyelik sıfatını kaybetmesi konusunda da karar verir.

(2) Federe Meclisin kararına karşı Türkiye Anayasa Mahkemesine itiraz edilebilir.

İlke 23 [Federe Meclis Görüşmeleri, çoğunluk ilkesi]

Federe Meclisin görüşmeleri herkese açıktır. Üyelerden onda birinin veya Federe Hükümetin isteğiyle, üçte iki çoğunlukla oturumun gizli yapılmasına karar verilebilir. Bu istek, gizli oturumda karara bağlanır.

İlke 24 [Soruşturma komisyonları]

(1) Federe Meclis kendiliğinden veya üyelerinin dörtte birinin isteği üzerine zorunlu olarak, açık oturumda gerekli delilleri toplamakla görevli bir soruşturma komisyonu kurabilir. Soruşturma komisyonunun toplantılarının gizli yapılmasına karar verilebilir.

(2) Delillerin toplanmasına, ceza muhakemeleri usulü hükümleri kıyasen uygulanır. Mektup, posta ve telefon haberleşmelerinin gizliliği saklıdır.

(3) Mahkemeler ve idari makamlar, adlî ve idari yardımla yükümlüdürler.

(4) Soruşturma komisyonlarının kararları mahkemelerde görüşülmez. Mahkemeler, soruşturmaya konu teşkil eden olayların değerlendirilmesinde ve muhakemesinde serbesttirler.

İlke 25 [Dışişleri ve ulusal savunma komisyonları]

Federe Meclis, dışişleri ve ulusal savunma için herhangi çalışma yapamaz, komisyon kuramaz. Bu alanlarda tek sorumlu Federal devlettir.

İlke 26 [Dokunulmazlık]

(1) Bir milletvekili aleyhine, hiçbir zaman, Federe Meclis veya onun komisyonlarından birinde verdiği oy veya açıkladığı bir düşüncesinden dolayı, adli veya disiplin yönünden kovuşturma yapılamaz ve kendisi Federe Meclis dışında bir başka şekilde hesap vermeye çağrılamaz. Bu hüküm, sövmeli hakaretlere uygulanmaz.

(2) Bir Milletvekili suçüstü halinde veya ertesi gün tutuklanmış olmadıkça, cezayı gerektiren bir eylemden dolayı ancak Federe Meclisin izniyle hesap vermeye çağrılabilir veya tutuklanabilir.

(3) Bunun dışında, bir milletvekilinin kişisel özgürlüğün her türlü sınırlandırılması veya 18. maddeye göre aleyhinde bir işlem yapılabilmesi için de Federe Meclisin izni aranır.

(4) Bir milletvekili hakkındaki her türlü ceza davası, 18. maddeye göre aleyhinde yapılan her çeşit işlem ve her tutuklama ve kişisel özgürlüğünün sınırlandırılması önlemi, Federe Meclisin istemesi üzerine ertelenir.

İlke 27 [Görev]

Federe bölge, Federal Konsey aracılığıyla, TBMM’nin yasama, idaresine ve işlerine katılırlar.

İlke 28 [Federe Başkanı, görev andı]

(1) Federe Başkanı, federe hükümetine veya yasama ile görevli bir organına üye olamaz.

(2) Federe Başkanı, hiçbir ücretli görevi, sanat veya mesleği icra edemez ve kâr gayesi güden bir işletmenin ne yönetimine ne de denetim kuruluna katılamaz.

(3) Federe Yönetim Başkanı, görevine başlarken, Federal Konsey ve Federe Meclis üyelerinin birleşik toplantısı önünde aşağıdaki şekilde and içer: »Gücümü Med Federe bölgesi toplumunun mutluluğuna adayacağıma, onun refahını arttıracağıma, ona gelebilecek zararları önleyeceğime, Anayasaya ve Federe Temel Yasaya saygı gösterip, onları savunacağıma, yükümlülüklerimi titizlikle yerine getireceğime ve herkese karşı adaletli davranacağıma and içerim.«

İlke 29 [Başkana vekalet]

Federe Başkanının bir engeli çıkması veya başkanlığın süresinden önce boş kalması halinde, yetkileri Federal Konsey’de yer alan Federe Meclis üyelerinden biri tarafından kullanılır.

İlke 30 [Uluslararası temsil yetkisi]

Federe yönetimi uluslararası planda Federe Başkanı temsil eder. Elçilerin kendilerini kabul eder. Yabancı devletlerle Federe yönetim adına anlaşmalar aktedemez, akdetme yetkisi TBMM’dedir.

İlke 31 [Federe Başkana karşı dava]

(1) Federe Meclis veya Federal Konsey, Anayasayı veya diğer bir yasayı kasten ihlal ettiği gerekçesiyle, Federe Başkanını Anayasa Mahkemesi önünde dava edebilirler. Davanın açılması talebinde bulunmak için, Federe Meclis üyelerinin en az dörtte biri veya Federal Konseyindeki oyların en az dörtte biri zorunludur. Davanın açılması kararı, Federe Meclis üyelerinin veya Federal Konseyindeki oyların en az üçte ikisiyle verilir. Davada temsil görevini dava eden yasama meclisinin bir temsilcisi yerine getirir.

(2) Anayasa Mahkemesi, Federe Başkanını Anayasayı veya diğer bir yasayı kasten ihlal etmekten suçlu bulduğu takdirde, Federe Başkanının görevini kaybettirebilir. Anayasa Mahkemesi, davanın açılmasından sonra, Federe Cumhurbaşkanının görevini yerine getirmesini durdurabilir.

İlke 32 [Silahlı kuvvet]

Federe Hükümet Savunma Bakanlığı oluşturmayacaktır. Silahlı Kuvvetler üzerinde emir ve kumanda yetkisi yoktur. Savunma Bakanlığı ile iletişimi Savunma Koordinasyon Başkanlığı sağlayacaktır.

Federe Bölgede silahlı ve illegal güçlerin oluşumu durumunda önlemlerin artırılması için Federe Hükümet Federal Hükümeti bilgilendirir.

İlke 33 [Trafik Hizmetleri]

Federe Yönetim bölgenin trafik ile ilgili tüm iş ve işlemlerini kendisi yürütecektir.

İlke 34 [Federasyon ve Federe Yönetimin yasama yetki ve görevleri]

(1) Türkiye Anayasasının Federal yönetime yasama yetkisi tanımadığı alanlar dışında, yasama yetkisine sahiptir.

(2) Federe yönetimin yetki ve görevlerinin sınırlanması, TC Anayasasının inhisarı yasama ve yarışan yasama hakkındaki hükümlerine göre yapılır.

ilke 35 [İnhisari yasama konuları]

(1) Federe Hükümet, aşağıdaki konularda yasama yetkisine sahip değildir: 1. Dışişleri, sivil halkın korunması dahil ulusal savunma işleri; 2. Federasyon vatandaşlığı, 3. Seyahat özgürlüğü, pasaport işleri, mesken bildirme ve hüviyet işleri, iç (Türkiye’ye) ve dış (Türkiye’den) göç, suçluların iadesi; 4. Değişik şekilleriyle para rejimi, ölçü ve tartı rejimi ile zaman biriminin tespiti; 5. Gümrük ve ticaret birliği, ticaret ve deniz taşımacılığı hakkındaki antlaşmalar, malların serbest dolaşımı, gümrük ve sınır muhafazası dahil olmak üzere yabancı devletlerle ticaret ve ödeme trafiği; 5. Türkiye kültür varlıklarının yurtdışına çıkarılmasına karşı korunması; 6. Hava ulaşımı; 6 a. Bütünüyle veya çoğunluğuyla Federasyonun mülkiyetinde olan demir yolları ulaşımı (federal demir yolları); federal demir yollarının altyapısının yapımı, bakımı, işletmesi ile altyapısının kullanım harç ve ücretlerinin toplanması; 7. Posta ve telekomünikasyon işleri; 8. Federasyon ve Federasyona doğrudan doğruya bağlı kamu tüzel kişilerindeki görevlilerin hukuki statüleri; 9. Sinaî hakların korunması, telif ve yayın hakkı; 9. Uluslararası terörizme ilişkin tehlikelere karşı Federal Kriminal Emniyet Dairesi aracılığı ile Türkiye çapında bir tehlikenin mevcudiyeti halinde, hangi Emniyet Müdürlüğünün yetkili olduğu belirlenemiyorsa veya en yüksek yönetim makamının görevi devir için talepte bulunması halinde; 10. Federasyon ve federe devletin işbirliği: a) sivil polis konusunda, b) özgür demokratik düzenin, Federasyonun veya federe bölgenin varlığının veya güvenliğinin korunmasında (Anayasanın korunması) ve c) Türkiye Cumhuriyeti dışişlerindeki çıkarlarının, şiddet uygulayarak veya buna yönelik hazırlık eylemleriyle tehlikeye sokacak Federasyon topraklarındaki hareketlere karşı korunmasında ayrıca federal bir sivil polis örgütünün kurulması ve suçlulukla uluslararası mücadelede; 11. Federal amaçlarla istatistikin yapılması. 12. Silah ve patlayıcı madde rejimi; 13. Savaş malullerine, savaş mağdurlarının ailelerine ve eski savaş esirlerine yardım; 14. Atom enerjisinin barışçı amaçlarla üretilmesi ve kullanılması, bu amaçla tesisler kurma ve işletme, atom enerjisinin dışarıya sızması veya iyonlayan ışınlardan doğacak tehlikelere karşı korunmak veya radyoaktif maddeleri ortadan kaldırmak. 15. Yabancıların ikamet ve yerleşme rejimi; 16. Mülteci ve sürgün sorunları; 17. Savaş zararları ve tazminatı; 10. Askeri mezarlıklar; 18. Banka ve borsa rejimi; 19. Açık deniz ve kıyı gemiciliği, deniz trafik işaretleri; 20. deniz yolları ve 21. federal sayılmayan diğer demiryolları

(2) Federenin inhisari yasama alanına giren konularda bölgenin, ancak merkezi bir yasanın kendilerine açıkça izin vermesi halinde ve o yasanın öngördüğü ölçüde yasama yetkileri vardır.

İlke 36 [Yetki paylaşılan, devralınan yasama konuları]

(1)Yarışan yasama görev ve yetkisi aşağıdaki konuları kapsar. Bu yürütmeler konusunda Merkezi yönetim bilgisi ve onayı ile yürütülür ve merkezi yönetimin ilgili portallarına da her bir işlem ve veri anlık iletilir. 1. Medeni hukuk, ceza hukuku, adliye örgütü, yargılama usulü (tutukluluk hali rejimi hariç olmak üzere), baro, noterlik ve hukuk danışmanlığı; 2. Nüfus sicili işleri; 3. Dernekler hukuku; 4. Kamu sosyal rejimi (bakım evleri rejimi hariç); 5. Savaşın öteki kurbanlarıyla şiddet rejim kurbanlarının mezarları; 6. Ekonominin hukuku (maden, sanayi, enerji, esnaf ve sanatkârların işleri, ticaret, özel hukuk sigorta rejimi); dükkanların kapanış saatleri ile restoranlara, oyun ve kumar yerlerine, kişilerin sergilenmesi, fuarlara, sergilere ve pazar yerlerine ilişkin düzenlemeler hariç 7. İşletme teşkilatı hukuku dahil olmak üzere iş hukuku, iş güvenliği ve iş bulma ve de işsizlik sigortası dahil olmak üzere sosyal sigortalar; 8. Tahsil ve çıraklık burslarının düzenlenmesi ve bilimsel araştırmanın teşviki; 9. Kamulaştırma hukuku; 10. Emlak ve arazinin, doğal kaynaklar ve üretim araçlarının kolektif mülkiyet veya kamu ekonomisinin diğer şekillerine dönüştürülmesi; 11. İktisadi kudretin kötüye kullanılmasının önlenmesi; 12. Tarım ve orman üretiminin geliştirilmesi (parsellerin yeniden düzenlenmesine ilişkin rejim dışında), beslenmeyi sağlayacak önlemler, tarım ve orman ürünlerinin ithal ve ihracı, açık deniz ve kıyı balıkçılığı ve sahillerin korunması; 13. Şehir planlaması kapsamındaki gayrimenkul alım ve satımı, toprak hukuku (belediye ile köy alt şerefiye rejimi dışında), eski borçlara ilişkin yardım rejimi, konut inşasına ait prim/taksit rejimi, maden işçilerine ait konut inşası ve madencilere ait yerleşme yeri rejimleri; 14. İnsan ve hayvanlarda oluşan ve kamu sağlığını tehdit eden veya bulaşıcı hastalıklara karşı önlemler; tıbbi mesleklere ve tedavi alanında, diğer meslek ve faaliyetlerde ruhsat rejimi; eczacılığa ait düzenleme, tıbbi müstahzarat ve ilaçlarla, tedavi araçları, uyuşturucu ve zehirli maddelerin ticareti; 15. Hastanelerin iktisadi durumlarının güvence altına alınması ve hastane tarifelerinin düzenlenmesi; 16. Bunları oluşturan hayvanlar da dahil olmak üzere ilişkin yiyecek maddelerine ilişkin rejim, keyif verici maddelere ilişkin rejim, gereksinme maddeleri, hayvan yemleri ve tarım ve orman bitki ve tohum ticaretinin korunması, ağaç ve bitkilerin hastalık ve parazitlere karşı korunması ile hayvanların korunması; 17. Kıyı gemiciliği, iç sularda gemicilik, meteoroloji hizmeti, genel ulaşıma hizmet eden nehir yolları; 18. Karayolu trafiği, motorlu taşıtlar rejimi, uzak ulaşım kara yollarının yapımı ve bakımı, araçlardan kamu yollarının kullanılmasında alınacak harç ve bedellerin toplanması ve dağılımı; 19. Teleferik ve fürniküler dışında, demiryolları ulaşımı; 20. Artık sanayii, havanın korunması ve gürültüye karşı mücadele (davranışa bağlı sesten koruma hariç); 21. Devlet sorumluluğu; 22. İnsan yaşamının tıbbi olarak istihsali, gen enformasyonlarının araştırılması ve yapay değiştirilmesi ile organ, doku ve hücre aktarımı. 23. Federe bölgeye, belediyelere ve kamu hukukun diğer tüzel kişilerinde çalışan memurların, yine federe bölgedeki hakimlerin statü hakları, meslek kolu, ücreti 24. Av rejimi; 25. Doğanın ve doğal güzelliklerin bakımı ve korunması; 26. Arazi taksimi; 27. Çevre düzeni; 28. Suların idaresi; 29. Yüksek öğretim ve yüksek öğretim diploması.

İlke 37 [Federe yönetimin yarışan yasama yetkisi]

(1) Yarışan yasama alanına giren konularda, Federe yönetimin kendi yasama hakkını yasa ile kullanmadığı hallerde ve ölçüde yasama yetkilerine sahiptir.

(2) Federe yönetim kendi yasama yetkisine dayanarak Kanun aracılığı ile şu konularda aykırı düzenleme yapabilir: 1. Av rejimi (Av ruhsatına ilişkin rejim hariç olmak üzere); 2. Doğanın ve doğal güzelliklerin bakımı ve korunması (doğanın korunmasına ilişkin genel ilkeler ve hayvan türlerinin korunması veya suların doğasının korunmasına ilişkin hak hariç olmak üzere); 3. Arazilerin taksimi; 4. Çevre düzeni; 5. Suların idaresi (kimyasal madde ve tesislere ilişkin düzenlemeler hariç); 6. Yüksek öğretime kabul ve yüksek öğretim diploması; 7. Emlak vergisi.

İlke 38 [Yasa Tasarıları]

Yasa tasarıları Federe Meclise, Federe Hükümet, Federe Meclis üyelerince veya Federal Konsey tarafından sunulur.

İlke 39 [Yasama süreci]

Federe yasalar, Federe Meclis tarafından kabul edilir. Yasalar, kabullerinden sonra Federe Meclis Başkanınca hemen Federal Konseye iletilir.

İlke 40 [Federe Bölge idaresi ve Federasyon nezareti]

(1) Federe Yönetim federal yasaları öz işleri olarak yürüttükleri durumda, idare örgütünün ve idari usullerin düzenlenmesi kendilerine aittir. Federal yasalarda aksine bir hüküm bulunmadıkça, federe yönetim aksi düzenlemeler yapabilir. İstisnai durumlarda Federasyon özel bir ihtiyacın varlığı halinde federasyon çapında, federe bölge bakımından herhangi bir ayrık düzenleme imkanı olmaksızın idari usule ilişkin düzenlemeler getirebilir. Bu tarz yasalar Federal Konseyin onayına sunulur. Federal yasalar yolu ile belediyelere ve köylere görev yüklenemez.

(2) Federal Hükümet, Federal Konseyin onayıyla, genel idari hükümler koyabilir.

(3) Federal Hükümet, federe yönetimin, federal yasaları yürürlükteki hukuka uygun olarak uygulayıp uygulamadıklarını gözetir. Bu amaçla federe devletin en yüksek makamlarına görevli gönderebilir; en yüksek federe devlet makamının izniyle, -bunun verilmemesi halinde ise- Federal Konseyin onayıyla, alt makamlara da görevli gönderebilir.

(4) Federal Yasaların federe bölgede uygulanmasıyla ilgili olarak Federal Hükümetin tespit ettiği eksiklikler giderilmediği takdirde, Federal Konsey, Federal Hükümetin veya federe yönetimin isteği üzerine, o federe devletin hukuku ihlal edip etmediğine karar verir. Federal Konseyin kararına karşı Federal Anayasa Mahkemesine başvurulabilir.

(5) Federal Hükümete, Federal Konseyin onayını gerektiren federal bir yasayla, federal yasaların uygulanması için, özel durumları düzenlemek üzere talimat verme yetkisi tanınabilir. Talimatlar, Federal Hükümetin durumu ivedi nitelendirmedikçe, en yüksek federe devlet makamlarına verilir.

İlke 41 [Vergiler]

Her türlü vergi belirleme ve toplama Federe devlete aittir. Bu vergilerden düşük oranlı kısmı federal devlete aktırılacaktır.

İlke 42 [Su ve su yolları, Hava trafiği, Karayolları, Madenler, Posta ve iletişim rejimi, Bilişim Sistemleri vs]

Konunun ayrıntıları federal ve federe yasalarla düzenlenir.

İlke 43 [Federe Yönetimin varlığını tehdit eden bir tehlikenin savuşturulması]

Federe yönetimin varlığını veya özgürlükçü demokratik temel düzenini tehdit eden bir tehlikenin savuşturulması için federe bölge federasyondan ek güvenlik güçleri ile diğer idarelerin ve federal güvenlik araçlarının ek yardımını isteyebilir.

İlke 44 [Ortak görevler hakkında hükümler]

Bölgesel ekonominin altyapısının ıslahı ve tarımsal altyapının ve suların korunması, ıslahı konularında toplumun tümü için önemli ve Federasyonun katılması yaşam koşullarının iyileştirilmesi için gerekli olduğu takdirde, federe bölgenin bu görevleri yerine getirmelerinde Federasyon, federe bölgeyle işbirliği yapar.

İlke 45 [Federasyonun ve federe yönetimin eğitim planlaması ve araştırma konularında işbirliği]

(1) Federasyon ve federe devlet, aralarında yaptıkları anlaşmalara dayanarak bölge üstü önemde bulunan bilim, araştırma ve eğitim alanlarında işbirliği yapabilirler. Ağırlık noktası yüksekokullar olan anlaşmalar federe devletin onayını gerektirmektedir. Bu, büyük araçları da içine alan araştırma tesislerine ilişkin olarak yapılan anlaşmalar için geçerli değildir.

(2) Federasyon ve federe devlet, uluslararası mikyasta eğitim rejiminin verimliliğini tespite yönelik anlaşmalarla ve bu konulara ilişkin rapor ve tavsiyelerle işbirliği içine girebilirler.

(3) Giderlerin üstlenilmesi anlaşmada düzenlenecektir.

İlke 46 [Ölüm cezası]

Ölüm cezası uygulanmaz.

İlke 47 [Sanığın temel hakları]

(1) Herkes, mahkemede, yasal usule göre dinlenmek hakkına sahiptir.

(2) Bir eylem, ancak işlenmesinden önce cezası yasayla belirlendiği takdirde cezalandırılabilir.

(3) Hiç kimse, genel ceza yasalarına göre, aynı eylemden dolayı, birden fazla cezalandırılamaz.

İlke 48 [Özgürlüklerin kısıtlanmasında hakların güvencesi]

(1) Kişinin özgürlüğü, ancak usulüne uygun olarak çıkarılmış bir yasayla ve o yasada öngörülen şekillere uymak suretiyle kısıtlanabilir. Tutuklanan kişilere ne ruhi ne de bedeni kötü davranışta bulunulamaz.

(2) Özgürlüğün kısıtlanmasına ve bunun süresine ancak mahkeme karar verebilir. Mahkeme kararına dayanmayan her çeşit özgür kısıtlanmasında derhal bir mahkeme kararı alınmalıdır. Polis, kendi yetkisine dayanarak, hiç kimseyi, yakaladığı günün bitiminden sonra göz altında tutamaz. Konunun ayrıntıları yasayla düzenlenir.

(3) Cezalandırılmasını gerektiren bir eylem şüphesiyle geçici olarak yakalanan herkes, en geç yakalanmasını izleyen gün yargıç önüne çıkarılıp yargıç tarafından kendisine yakalanma nedenlerini bildirilir, sorgudan çekilir ve itirazları için kendisine fırsat verilir. Yargıç, ilgiliyi gerekçeli bir tutuklama emriyle tutuklar veya serbest bırakır.

(4) Özgürlüğün kısıtlanması ve süresi konusundaki her mahkeme kararından, tutuklananın ailesi ferdinden birisi veya güvendiği bir kişi derhal haberdar edilir.

İlke 49 [Giderlerin dağılımı, mali yardımlar]

(1) Bu Anayasa aksini kararlaştırmış olmadıkça, Federasyon ve federe yönetiminden her biri, görevlerinin ifa edilmesi için gerekli olan giderleri üzerine alır.

(2) Federe Yönetim Federasyon adına hareket ettiğinde doğan giderleri Federasyon yüklenir.

(5) Federe yönetim kendi idari kuruluşlarının giderlerini kendi üzerlerine alırlar ve idarenin düzenli olarak işlemesinden birbirlerine karşı sorumludurlar. Konunun ayrıntıları Federal Konseyin onayına bağlı federal bir yasayla düzenlenir.

İlke 50 [İnanç]

(1) Medeni ve siyasi hak ve ödevler ne din özgürlüğünün icrasına bağlıdır ne de bu nedenle kısıtlanabilirler.

(2) Medeni ve siyasi haklardan yararlanma ve kamu görevlerine giriş dini inanca bağlı değildir.

(3) Hiç kimse dini inancını açıklamakla yükümlü değildir. Resmi makamlar ancak, kişi için hak ve ödevlerin icrası veya yasayla öngörülen bir istatistikin yapılması gerektirdiği ölçüde, dini bir kuruma üyelik konusunda soru sorma hakkına sahiptir.

(4) Federe yönetimin camisi, kilisesi, sinagogu, cemevi yoktur.

(5) Hiç kimse bir cami, kilise, sinagog, cemevinde ibadete veya törene veya dini bir ibadete katılmaya veya dini bir yemin şeklini kullanmaya zorlanamaz.

(6) Dini topluluklar kurma hakkı güvence altına alınır.

(7) Dini toplulukların federe bölge toprakları içinde birleşmeleri, hiçbir sınırlandırmaya tabi değildir.

(8) Her dini topluluk, kendi işlerini, herkes için geçerli olan yasaların çerçevesinde bağımsız olarak düzenler ve yönetir. Görevlilerini, devlet veya belediyelerin katılımı olmaksızın belirler.

(9) Dini topluluklar, medeni hukukun genel hükümlerine göre hukuki ehliyet kazanırlar.

(10) Halen kamu tüzel kişi niteliğinde olan dini topluluklar, bu hüviyetlerini muhafaza ederler. Kuruluş ve üye sayılarına göre devamlılık gösteren diğer dini topluluklara da istekleri üzerine aynı haklar tanınır. Kamu tüzel kişi niteliğindeki dini toplulukların bir birlik kurmaları halinde, bu birlik de kamu tüzel kişi sayılır.

(11) Belirli bir dünya görüşüne ortaklaşa hizmet etmeyi kendilerine amaç edinmiş birlikler dini topluluklara eşit sayılırlar.

(12) Bu hükümlerin uygulanmasının yeni hükümler konulmasını gerektirmesi halinde, bu yetki Med federe yasama organlarına aittir.

(13) Ordu mensuplarına, dini görevlerinin yerine getirmeleri için yeterli vakit ayrılır.

(14) Orduda, hastanelerde, cezaevlerinde ve diğer kamu kuruluşlarında ibadet ve maneviyat takviyesine gereksinme olduğu ölçüde, dini topluluklara, gerekli dini işlemlerin yapılması hususunda izin verilmelidir. Bu arada her türlü zorlamadan kaçınılmalıdır.

(15) Bölgesel yönetimin yasaya, sözleşmelere veya diğer hukuki tasarruflara dayanarak dini topluluklara yaptığı yardımlar konusu, federe bölge yasama organlarının yetkisindedir. Dini cemaat ve derneklerin mülkiyet ve diğer hakları, onların diyanet, öğretim ve hayırsever amaçlara hizmet eden kuruluş ve vakıfları ve diğer varlıkları güvence altına alınır.

İlke 51 [Tatil günleri]

Pazar ve TBMM ile Federe yönetim tarafından kabul edilmiş diğer tatil günleri, bedeni ve ruhi dinlenme günleri olarak, yasayla korunmaya devam edecektir.

Aziz Yağan

30 Mart 2023; Diyarbakır