Irak’ın yeni hükümeti ABD–İran rekabetinin yönünü belirleyecek

Irak’ta kurulacak yeni hükümet, yalnızca ülkeyi kimin yöneteceğini değil, aynı zamanda Bağdat’ın ABD ile İran arasında süregelen nüfuz mücadelesinde nasıl bir rota izleyeceğini de belirleyecek.

Geçtiğimiz hafta yapılan seçimlerde Başbakan Muhammed Şiya Sudani’nin koalisyonu 46 sandalye ile birinci çıktı ancak bu sonuç, 329 sandalyeli parlamentoda çoğunluk için yeterli olmadı. Bu durum, Irak’ta yeni hükümetin kurulması için uzun ve karmaşık bir koalisyon pazarlığını kaçınılmaz kılıyor.

Sudani: Denge siyaseti ve ikinci dönem tartışması

2022’de İran yanlısı Şii Koordinasyon Çerçevesi’nin (CF) desteğiyle başbakan olan Sudani, kendisini Washington ile Tahran arasında denge kurabilecek lider olarak sunuyor. Göreve geldiğinden beri yolsuzlukla mücadele adımları ve 7 Ekim sonrası bölgede tırmanan krizin Irak’a sıçramasını engelleyen politikalarıyla öne çıktı.

Ancak Sudani’nin ikinci dönemine CF içinde ciddi itirazlar var.

ABD’nin eski Irak-İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Victoria Taylor, CF’deki birçok ismin “kendi siyasi hırsı olmayan ve çerçevenin direktiflerini uygulayacak” bir başbakan aradığını söylüyor.

Taylor’a göre sonuç ne olursa olsun, Iraklı aktörler hem ABD hem İran ile ilişkileri yönetebilecek bir başbakan üzerinde uzlaşmaya çalışacak.

ABD’nin beklentisi: Silahlı grupların dağıtılması

Trump yönetimi, yeni Irak hükümetinin İran destekli silahlı milisleri silahsızlandırmasını beklediğini açıkça belirtiyor.

ABD’nin yeni Irak özel temsilcisi Mark Savaya, “Devlet otoritesi dışında faaliyet gösteren silahlı grupların Irak’ta yeri yoktur” dedi.

Sudani ise milislerin silahsızlandırılmasının ancak ABD askerlerinin Irak’tan tamamen çekilmesiyle mümkün olabileceğini söylemişti.

Sudani’nin Washington’la vardığı anlaşma sonrası ABD askerleri büyük ölçüde Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Erbil’e konuşlandırıldı; federal Irak’ta ise sınırlı sayıdaki asker “danışman” statüsünde kalacak.

İran’ın Irak stratejisi

İran, Irak’taki etkisini büyük ölçüde Haşdi Şabi üzerinden sürdürüyor. IŞİD’le mücadele için kurulan ve 2016’da resmî güvenlik güçlerine entegre edilen milis yapısı, bugün İran’a en yakın siyasi ve askeri araçlardan biri.

Sudani döneminde Haşdi Şabi’nin mevcudu 122 binden 238 bine çıkarak etkisini daha da pekiştirdi.

Bu genişleme, İran’ın bölgedeki kayıpları —Haziran’daki 12 günlük İsrail-İran savaşı, Suriye’de Esad’ın çöküşü, Hizbullah ve Hamas’ın zayıflaması— sonrası Irak’a daha fazla bel bağladığı bir döneme denk geliyor.

Trump yönetimi ise İran bağlantılı milisleri hedef alan yeni yaptırımlar uyguladı ve Haşdi Şabi’yi kalıcı bir devlet kurumu hâline getirmeyi öngören yasa tasarısını engellemesi için Bağdat’a baskı yaptı.

Ortadoğu Enstitüsü’nden Alex Vatanka’ya göre yeni Irak hükümeti, ABD ile İran arasında “dengeyi gözeten bir dar koridor”dan yürümek zorunda olacak:

“Haşdi Şabi’nin elindeki siyasi ve askerî güç bir şekilde sınırlandırılırsa, bu ABD çıkarları açısından en iyi senaryo olabilir.”

Ekonomi kartı: ABD şirketleri, İran etkisi ve yaptırım riski

Irak son bir yılda Chevron ve Halliburton gibi büyük ABD enerji şirketleriyle anlaşmalar imzaladı.

Chatham House uzmanı Renad Mansour, Bağdat’ın bu ekonomik açılımı hem İran hem ABD baskısını dengeleme aracı olarak gördüğünü söylüyor:

“Mesaj şu: Irak yatırım için açık bir ülke.”

Ancak İran’ın etkisinin artması veya İran petrolünün Irak üzerinden kaçak olarak piyasaya sürüldüğü iddialarının sürmesi hâlinde, Trump yönetimi Irak enerji sektörüne yeni yaptırımlar uygulayabilir.

Uzun bir hükümet pazarlığı kapıda

Irak’ta yeni başbakanın belirlenmesi haftalar, hatta aylar alabilir.

ABD’nin, Sudani’nin ikinci dönemi konusunda bu kez sahaya doğrudan müdahil olma niyetinde olmadığı belirtiliyor.

Taylor’a göre:

“Artık Washington’un hükümet kurma sürecine aktif şekilde yön verdiği dönem geride kaldı.”

Irak siyasetindeki rekabet, ABD ve İran’ın çıkarlarının kesiştiği noktada yeniden şekillenirken, Bağdat’ın kuracağı koalisyon —ve seçilecek başbakan— bölgesel güç dengeleri için hayati önem taşıyor.