Abdurrahim Rahmi Zapsu

İsmail Beşikci

03.04.2025, Per | 14:28

Abdurrahim Rahmi Zapsu
Makaleyi Paylaş

Abdurrahim Zapsu’yla ilgili bir kitap yayımlandı. Kitabın tam ismi şöyle: Necat Zanyar, ( 1982, Zivingî/Batman) Abdurrahim Rahmi Zapsu, Çok Yönlü Bir Tanıklığın Öyküsü, Doğan Solibri, Mayıs 2023, 416 s.

Abdurrahim Rahmi Zapsu (1892-1958), Hakkari Hanedanı’ndan ifadesiyle şiirler yazmaktadır. Üçü Kürdçe, biri Türkçe olmak üzere dört kitabı vardır. M. Xalid Sadînî,  Mîrnameya Hekarîyan kitabında (Cild I, Peywend Yayınları, Van 2022) Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun soyunun, sözü edilen kitabın yazarı, Temerxanê Yazîcî’ya kadar uzandığını söylemektedir.

Ayrıca, M. Halid Sadînî’, bana gönderdiği  bir mesajda, Abdurrahim Rahmi Zapsu’yu ‘ilk öğretmenlerimizden biri’ diye tanımlamaktadır.

                                                    ***

Prof. Ferhad Pirbal, 19. Yüzyılın son çeyreğinde başlayan Kürd modernleşmesinden söz etmektedir.  Süleymaniyeli Tevfik, Premerd, (1867-1950), Revanduzlu Hüseyin Hüzni Mukriyani (1883-1947), Muhammed Mihri (1849-1915), Mustafa Şevki Kazizade (1881-1946), İshak Sukuti (1868-1902) gibi bazı Kürdlerin bu akım içinde yer aldıkları belirtilmektedir.  Abdurrahim Rahmi Zapsu da bu modernleşe akımının içindedir. Prof. Celile Celil, bu akıma Kürd Rönesansı demektedir. (s. 47) Bu kişiler daha çok, 1919’da yayına başlayan Jîn Dergisi’nde yazmaktadır. Bu dergi etrafında  toplanmaktadır.

                                                         ***

Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun, Gazîya Welat (Vatan Feryadı) isimli dört broşürden oluşan bir çalışması var. Bunların ilk üçü 1919- 1921 yılları arasında yayımlanmış. Bu çalışmalarda Osmanlı’nın, daha sonra İttihat ve Terakki’nin Kürdlere bakışından, Kürdlere karşı geliştirilen devlet politikalarından söz ediliyor. Son broşürde ise, Cibranlı Halid Bey’in, Yusuf Ziya öldürülmesinden, Gelîya Zilan’dan, Dersim’den vs. söz ediliyor. Bu dördüncü broşür 1930’larda yazılmış yayımlanmış olmalı.

Kitapta, 19. Yüzyılın son çeyreği ile yirminci yüzyılın ilk yarısında yaşayan Kürd kanaat önderleri ile ilgili değerlendirme dikkati çekiyor. Kürd kanaat önderleri dört grup altında değerlendiriliyor.  Birinci grup, siyasetle uğraşanlar ifadesi altında ele alınıyor. Bu grup içinde Seyid Abdülkadir, Cibranlı Halid, Yusuf Ziya, Seyid Rıza gibi kanaat önderleri yer alıyor.  Bunları isyan suçlamasıyla asıldıkları, öldürüldükleri vurgulanıyor.

İkinci grupta, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde çalışma olanakları bulamadıklarından, bu mücadeleyi yurt dışında sürdürenler anlatılıyor. Bu grup içinde Çemilpaşazadeler, Bedirxaniler, Müküslü Hamza, İhsan Nuri Bey ele alınıyor.

Üçüncü grup, Cumhuriyet’ten önce  Kürd aydınlanması içinde yer aldıkları halde, Cumhuriyet’ten sonra karşı cepheye geçenler kategorisi altında değerlendiriliyor.

Dördüncü grup sessizliğe çekilenler  kavramı altıda toplanıyor. Bunlar, Türkiye’de yaşamaya devam ettikleri halde, Cumhuriyet’ten sonra, siyasal ve toplumsal konularda sessizliğe bürünenler olarak değerlendiriliyor.  Said Nursi, Seyyid Şefik Arvasi,  Mutkili Halil Hayali, Abdurrahim Rahmi Zapsu, bu grup içinde değerlendiriliyor. Bu grup içinde yer alanlar, din, maneviyat, ahlak gibi konular üzerinde yazmaya başlıyorlar. (s. 55)

Bir, iki ve dördüncü kategoride yer alanlar, başka isimlerle zenginleştirilebilir. Ama üçüncü grupta kimlere yer verilebilir, konusunda belirli bir düşünceye sahip değilim. Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun  da bu konuda bir örnek vermemiş olması dikkat çekmektedir.

Yazar Necat Zanyar’da, Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun hayatının, Cumhuriyet’ten önce ve Cumhuriyet’ten sonra diye iki bölüm altında değerlendirilmesinin gerektiği görüşündedir.

Abdurahim Rahmi Zapsu, Cumhuriyet’in Türkçülük temelinde kurulması, Türk olmayanların benliklerinin yok sayılması, maddi ve manevi çatışmalara yol açmıştır, demektedir. (s. 54-55)

                                                    ***

19. yüzyılın son çeyreği ile yirminci yüzyılın  ilk yarısında yaşayan kanaat önderlerinin,  çalışmalarının değerlendirilmesi şu bakımdan da gereklidir, kanısındayım. 1920’lerde, Milletler Cemiyeti döneminde, dönemin iki emperyal gücü, Büyük Britanya   ve Fransa’nın ve Yakındoğu’nun, Ortadoğu’nun iki köklü devletinin, işbirliği ve güç birliği ile Kürdlerin, Kürdistan’ın bölünmesi, parçalanması ve paylaşılması gerçekleşmiştir. Dönemin kanaat önderlerinin, aydınlarının, yazarların … bu sürece nasıl tepki verdiklerinin irdelenmesi önemli olmalıdır.

Yirminci Yüzyıl Başlarında Kürd Aydınları ve Cumhuriyet başlıklı yazıda (nerinaazad, 20.1 2025) dönemin Kürd aydınlarından, kanaat önderlerinden, yazarlarından … söz edilmişti. Kişi olarak, sözü edilen aydınların, kanaat önderlerinin, yazarların … bu sürece tepki gösterip göstermedikleri konusunda  ciddi bilgilere sahip değilim.  Said’i Nursi, Mutkili Halil Hayali, Mihemed Mihri Hilav gibi yazarların, kanaat önderlerinin bu süreci hiç irdelemedikleri yakından bilinmektedir. Cemilpaşazadeler’in Bedirxaniler’in, Memduh Selim, Müküslü Hamza, Osman Sabri, Nurettin Zaza gibi aydınların, kanaat önderlerinin bu sürece tepki verip vermedikleri irdelenmelidir. Bu sürecin, irdelenmesi gereken önemli bir süreç olduğu kanısındayım.

                                             ***

Yukarıda, dört Kürd aydının, kanaat önderi, yazarı sınıflamasında, Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun, kendisini ‘sessizliğe çekilenler’ arasında değerlendirdiğinden söz edilmişti.

Ama şiirlerinden, yaşamından, çocuklarıyla ilişkilerinden sessizliğe çekilen bir kişi olmadığı da görülmektedir. Şiirlerinden alınan şu bölümler önemlidir.

Hileyle, kahpelikle Abdurrezzak’ı getirip zehirlediler o zaman/Onlar sandı ki yok oldu, ne Kürd kaldı, ne Kürdistan

Kapattılar Hêvî Derneğini kilit vurdular Rojî Kürd’un kapısına/Başladılar, herkes Türktür, Dünyada Kürd yoktur, dayatmasına  (s.163)

Jîn Degisi’nin üçüncü sayısında yayımlanan İttifak başlıklı yazısında, ‘Biz ki tüm milletlerden gerideyiz, amacımız odur ki ip, örgü dokuma ve halatlardan ibret alalım, toplanalım, bir olalım …’ demektedir. (s. 166-167)

Abdurrahim Rahmi Zapsu, Jîn’in altıncı Şimdiki halimiz’ başlıklı yazısında, ‘Bizler de Amerika Başkanı Wilson’un prensipleri doğrultusunda, barış istedik, mütareke istedik. Bizden dolayı Bulgarlar ateşkes anlaşması yapmıştı,  sonra Avusturya ve Almanlar da  ateşkes anlaşması yaptı’ şeklinde yazmaktadır (s. 173)

Abdurrahim Rahmi Zapsu, Cudi Dağı ve Çıkmal köyü hakkında şunları söylemektedir:

Cudi Dağı halen Cizre- Botan bölgesinde/Kürdlerden başka ulus yok onun havalisinde

Cudi’nin aşağısında Çıkmal adıyla bir köy var/Nuh’la birlikte kırk hane gemide kurtulanlar (s. 257)

Abdurrahim rahmi Zapsu, Osmanlı’nın yenildiğinde Kürdlerin hakkının teslim ettiğini ve kardeşlik ve samimiyet yaydığını da vurgulamaktadır. (s. 257)

Galib geldiklerindeyse,  ahd u peymanlara kulak vermediler/Kutsal hiçbir şey bırakmadılar, insanlara tecavüz ettiler

Tahammül etmediler Halid Bey’e ve Yusuf Ziya’yı öldürdüler/Akıllı kimseyi bırakmadılar, çıralarımızı söndürdüler.

Palu, Dersim ve Ağrı’da katliam kararı verdiler/Kürdlere milyonlarca kadın ve çocuğa mezbahaya çevirdiler.

O kan içici ve dinsizler haksız ve sebepsiz kıydılar/Kürdlerden tek bir aydın, alim v bilge bırakmadılar

Cibranlı Halid Bey’e yemin ettiler namus üzre/Siz Kürdlerin hakkını vermedikçe haram oldun mertlik bize (s. 275-276)

                                             ***

Abdurrahim Rahmi Zapsu denildiği zaman, ilk hatırlanan olgu Musa Anter’in (1918-1992) bu aileye damat olduğudur. Necat Zanyar’ın, Abdurrahim Zapsu, Çok Yönlü Bir Tanıklığın Öyküsü kitabında bu konuya da  değinilmiştir. (s. 63-65)

                                            ***

Temel Sorunu Her zaman, her yerde akılda tutmak gerekir:

Temel sorunu her zaman, her yerde akılda tutmak gerekir: Bu küçük yazıda bile, Kürdlerle, Kürdçe’yle, Kuzey Mezopotamya ile ilgili çeşitli anlatımlar yer almıştır. Buna rağmen Mustafa Kemal’in, Birinci Dünya Savaşı döneminde ve 1919- 1922 yılları arasındaki Türk Milli Mücadelesi döneminde kabul ettiği, yardımlarını aradığı Kürdleri, Kürdçe’yi, Cumhuriyet’ten sonra inkar etmesi, reddetmesi irdelenmesi gereken bir süreçtir: Şöyle denmektedir: Herkes Türktür, Kürd diye bir halk Kürdçe diye bir dil yoktur. Bunlar da Orta Asya’dan gelmişlerdir. Mustafa Kemal bu kadar zengin bir bilgiye rağmen böyle dayatmaya nasıl cesaret edebilmiştir?  Bu anlayışın çok katı bir şekilde uygulandığı, bu anlayışı eleştirenlerin çok ağır idari ve cezai yaptırımlarla karşılaştığı da yakından bilinmektedir. Türk basınının, Türk üniversitesinin, yargı organlarının, yazarların, sivil toplum kurumlarının, bu dayatmaya boyun eğmesi, elbette irdelenmesi gereken başka bir konudur.

Bu durumu şu şekilde açıklamak mümkündür: Bu tür bir dayatmaya itiraz edecek, bu dayatmayı eleştirecek Kürdler elbette vardır. Ama mücadele sürecinde bunların bir kısmı şehid olmuştur veya idam edilmişlerdir. Bir kısmı cezaevlerindedir. Bunların aileleriyle, dışarıyla iletişimleri kısıtlıdır. Bir kısmı yurt dışına çıkmak zorunda kalmışladır. Bunların da yurt dışında sesleri kısıtlıdır, bastırılmaktadır. Bu ifadeler bu inkar sürecini biraz açıklayabilmektedir. Ama yine  de Mustafa Kemal’in bu inkar, red sürecine nasıl cesaret edebildiği irdelenmesi gereken önemli bir süreç olarak ortada durmaktadır.

 

 

 

 

 

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
10002 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:13:28:53

İsmail Beşikci

Yazarın Önceki Yazıları

Müslüman Kürdlerde Milliyetçiliğin Gelişimi Japonlar, Japonya Kürdistan Demokrat Partisi - Sorular Üçüncü Erbil Forumu Ağrı Direnişi Hakkında … Abdurrezzak Bedirxan Hıner Saleem: Ortadoğu’nun Esas Suçluları Yirminci Yüzyıl Başlarında Kürd Aydınları ve Cumhuriyet Vakfedilmiş Bir Hayat Ortadoğu Barış ve Güvenlik Forumu (x) Son Gelişmeler Üzerine Türkiye’de Üniversite İbrahim Kaypakkaya Anması Değinmeler 3 Kürdistan'a Sor Malazgirt ve Kürtler Kurdiana Düğümü Kemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu IV Köklere Yolculuk Toprak Temelli Milliyetçilik Kürdlerin Geleceği Konusunda Birkaç Söz Antik Kürdistan Din Ve Bilim Karakoçan (Dep) ve Yayladere (Holhol) İle İlgili İki Kitap Uludere (x) Newroz 2024 Akre Üç Kitap Hazro Beyleri Simurglar Mehmet Bayrak’ın Kürt Kimliği Mücadelesi Şeyh Said Direnişi İle İlgili İki Kitap Diyarbakır Kitap Fuarı 2023 Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi Ehmedê Xanî’nin Hatırası Üzerine Abdurrahman Önen-Erdnîgarîya Kurdistanê Kürtler ve Güller Cilt 3 ‘49’lar’, ‘55’ler’, ‘23’ler’ … 'Yaşamın Kıyısında' Behdinan, Barzan, Milli Lider Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler(II) Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler Yüzüncü Yılında Lozan Antlaşması Son Kız ‘Deniz’in Ütopyası’ Üzerine Rudaw TV Stockholm Kürd Sürgün Müzesi Üzerine Düşünceler Lozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan II Lozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan Diaspora Kürdleri Mele Mıstefa Barzani Ulusal Müzesi Rovîyê Xasûk Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi III Kendi Kendini Yönetme Hakkı ‘Ayrılıkçı Yazılar’ Peywend Yayınları Duhok Üniversitesi’nin 30. Yılı Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne II Kürtçülük Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne Kürd Aydınları II Bedirhan Epözdemir’in Anıları Seyidlik-Şeriflik Kürdizade Ahmed Ramiz Medreseler-Üniversiteler Medya Kitabevi Birleşmiş Milletler ve Kürdler Mülteci Yaşamlar Öncü Bir Kürt Aydını 59 Yıl Sonra Şemdinli Kemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu III Ortadoğu Bir Ailenin Son 200 Yıllık Tarihi Tarih Okumaları, Kürdlerin Hikayesi Hewler’de, Soran’da ve Cambridge Koleji’nde Konferans Theodor Herzl Bize Ne Anlatıyor? Aforizmalar Son Yolcu Irkçılık Hakkında … Aydınlar Hakkında… Latife Fegan’ın Anıları Adil Yargılama/Yargılanma Mümkün mü? Kürd Aydınları İlim-Bilim Kürdçe Derslerinin Önemi Yaş 83…* Mezopotamya Uygarlığında Hakkari Kemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu - II Bediüzzaman’ın Hançeri Doğu-Güneydoğu Dernekleri Platformu* Destar Kitap-Kafe Kürdistan’ın Güney'ine Seyahat Kürd Tarihinin Yazılı Ana Kaynakları Bingöl-Van Gezi İzlenimleri Göbekli Tepe Hakkında… Güvenlik Munzur Çem’in Anıları Derve Cendere II Saatin İçindeki Sır Mehmet Öncü Kitapları Zarema, Yahudi Devleti Juli’nin Sesi ‘Ateşte Doğanlar’ Kadri Hoca… Kürt Hâkim Alevilik Üzerine II ‘Aleviler ve Sosyalistler’ Kitabı Üzerine Uygur Türkleri Başkanlık Seçimleri, ABD Üniversite Raporu OFra Bengio’nun Kürd Liderlere Eleştirisi Dr. Said Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Maaş Sorunu… Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde PKK-Haşdi Şabi İşbirliği Ama Onlar Kardeştiler… Mustafa Suphi ‘Kürdistan Ortadoğu’nun Polonya’sıdır’ İSkan Tolun II Kürt Dil Hareketi (Harekata Zımanê Kurdî) II ‘Doğumun Ölümü’ Kürt Dil Hareketi (Hereketa Zimanê Kurdî) Kürdistan Bayrağı’nın ve KDP Binasının Yakılması Üzerine… Ermeniler, Kürdler, Azeriler Devrimci Doğu Kültür Ocakları Eylül 2020 Kürdler-Kürdistan Bir AİHM Başkanı Halepçe arşivlerinin yakılması ve KDP’ye saldırı Devran İskan Tolun Woodrow Wilson Harf Devrimi’nin Kürdler İçin Anlamı Mehmet Elbistan Kürtler, Şehir Şehirlileşme ‘Kürt Çalışmaları…’ Zini Gediği Katliamı Kürd Tarihini Kürdlerin Yazması… ‘Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ II ’Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ Değinmeler-2 Irkçılık Üzerine Seyid Ahmed Cebari Şengal, Afrin Mustafa Selîmî Kemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu Orhan Kotan’ın Şiiri Leylan - II Kürt Meselesiyle İlgili Bir Projen Var mı? Leylan Xwebûn Orta Karadeniz’de Etnisite İlişkileri Alevilik Üzerine… Güvenli Bölge Duvarımızı Yapamadık… Doktor Said Alevilik ve Tarihi Bitlis ve Ahalisi 1916 Kürd Tehciri Bir Diplomatın Anıları Xızır Nasıl Ali Oldu? Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler Adıyla Çağırmak Kürdistan’ın Güneyinde Soykırım Kürdlerin Tarihi Milliyetçilik Üzerine Hong Kong, Kürdistan ‘Kürtlerle Türkler’ Ortadoğu’da Devletlerin Kurulması Abdurrahman Qassemlu’nun Katledilmesinin 30. Yıldönümü Üniversitenin Bilim Anlayışında Temel Sorunlar Cumhuriyet, 19 Mayıs 2019 'Özgürlük İçin Sanat' Helsinki’de Sosyal Forum Teknoloji, Bilim, Eğitim Milletler Cemiyeti Döneminde Kürdler/Kürdistan Hewler - Duhok - Zaho Bir Tartışma Üzerine… Dönemin Romanları Eleştirilerin İzinde Rêya Heqîyê (Alevilik) ABD Ziyareti - IV ABD Ziyareti - III ABD Ziyareti - II ABD Ziyareti - I Berlin’de Dersim 37-38 Paneli Başur’da Siyaset Duhok-Hewlêr Gezisi Kürdçe Yasaklarının İşlevi ‘Aleviliğin Doğuşu’ II ‘Kimliksiz Çığlıklar’ Türkiye’de Adalet Arayışları 'Aleviliğin Doğuşu' Kürdlere Soykırım… Moskova’da Kürd Konferansı Cevat Geray’a Sevgi… Bilim Ahlakı Mahallenin Arkadaşları Selahattin Demirtaş’ın Şarkısı Canip Yıldırım Kütüphanesi Devşirmeler ve Devletsizler Dağ Kavmi - II Adaylar… Dağ Kavmi -I Geleceğini Belirleme Hakkı ve Kürdler Farhad Daftary, Şiilik Alevilik Şiizm ‘Türklük Sözleşmesi’ Timure Halil Hakkında … Düşmanlarını Sevindiren Bir Halk… Celal Talabani... Kürdler Zoru Başardı… Bağımsızlık... Güvenlik... Domino Etkisi Referandum-Bağımsızlık Tartışmaları Danimarka Seyahati Sekesûr’da Kürd-Alevi Soykırımı İnsanlık Araştırmaları Merkezi Fahriye Adsay’ın Eleştirileri Üzerine… Bir Kürd... İki Kürd... Üç Kürd Yezda... Ermeniler, Kürdler… Yeni Bir KDP Kurma Çalışmaları Hasta Adam Avustralya Gezisi Hayatımdan Kesitler Birey Toplum İlişkileri Peşmergelik Yüce Bir Değerdir Kaderine Küsmek Kürd Halkının, Kürdistan’ın Başı Sağolsun… Kürdistan’ın Hayırlı Evladı Doktor Said Suriyeli Mülteciler Parlamento Milli Düşünce Sempozyumu Desmond Fernandes Kürtlerin Bulunduğu Ülkeler Bölünemez!... Kürtler Ne İstiyor? Eşkiya 28 Devlet Bağımsız Kürdistan’ı Tanımayacak... Devlet, İslam, Kürdler ve Darbe Pencinarîler II Pencinarîler I Azim... 'Afrika Edebiyatı' Üzerine… Yaresan (Ehl-i Hak) Rêya Heqîyê, Ezdan Zağros’un Ötesine… Süleymaniye Merkez Güvenlik Karargahı 'Peçar Tenkil Harekatı/1927' Üzerine Birkaç Söz İttifaklar Mahmut Yeşil’e Sevgi… Tunceli Kanunu, Getirdiği Esaslar ve Devletin Asimilasyon Planları Yakındoğu’nun İmhası ve Pontus Sorunu Keşiş’in Torunları Dersimli Ermeniler Anlıyorum Ama Konuşamıyorum 1128 Akademisyen Yaşar Kaya Alevilik... Elveda Güzel Vatanım Alevilerin Kitabı Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan III Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan II Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan (I) Komkurd-An Nelson Mandela - Aziz Sancar Barış, Yüzleşme, Müzakere İBV Hewler Temsilciliği 558. Oturma Şengal’i Ziyaret Şengal TBMM Kürdlerde/Kürdistan’da Ana Sorun Özyönetim Üzerine... Norveç Seyahati Alaine Tuoraine’e Eleştiri Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Yönetim Zaafları Güneşin Krallığı Keyakisar Barzani bir dönem daha görevde kalmalıdır Temel şart Kürdistan Ordusu! Girê Spî'nin Kurtarılması... Üniversitenin Ana Sorunu Mardin: Hüzünlü Kent Alevilik-Müslümanlık Osmanlılar ve Acemler Arasında Kürdler İslam’ın barış, huzur, adalet ve eşitlik anlayışı Kerbela’da son buldu Kürd Kültürü Neden Yağmalanıyor? Kürd Êzidîlerin Azizesi 'Begê' İki Olay Üzerine Düşünceler Barış ve Çözüm Süreci - III Eleştiriler Ev Jin û Mêrê bi Maskê Barış ve Çözüm Süreci - II Murat Bozlak’a sevgiler... Barış ve Çözüm Süreci… Rejim, İslamileşme, Kürdler/Kürdistan Alman Şarkiyatçı Dr. Friç Soykırımlar ve Devletsiz Halklar IŞİD’in Zuhuru Şeyh Ahmet, IŞİD Saldırıları ve Osman Baliç'in Katili Ulusların Kendi Geleceklerini Tayin Hakkı ve Kürdler/Kürdistan Bitlis Anıları, 1960’lı Yıllarda Bitlis’de Yaşam Uluslararası Bitlis Sempozyumu Barzaniler Değinmeler İfade Özgürlüğü ve ABD Türk Siyasal Kültürü Üzerine… Birleşik Krallık, Fransa, Kürdler/Kürdistan Anti-Kürd Uluslar arası Nizam Kürd/Kürdistan incelemelerinde temel soru... Ulus İnşa Sürecinde Dilin Rolü Mustafa Barzani'yi sevgiyle anıyoruz Düşün Hayatında ve Edebiyatta Kurumlaşmalar Yakındoğu’nun İmhası,1915 Ermeni Soykırımı ve Hrant Dink’in Katledilmesi Resmi İdeolojinin Temel Özelliği Roboski – Goyiler Türk-İslam Sentezi ve Kürd Sorunu Kürdistan sorunu her şeyden önce duruş sorunudur Barış
x