Zengezur Koridoru: Kafkaslar'da oyun değiştirici mi?

Azerbaycan ve Ermenistan liderlerinin 8 Ağustos'ta Beyaz Saray'da ABD Başkanı Donald Trump'ın ev sahipliğinde imza attıkları barış anlaşması Zengezur Koridoru'nun hayata geçirilmesini öngörüyor. Anlaşma ile Zengezur Koridoru'nun işletmesi 99 yıllığına ABD'ye devredildi.

Bu koridor, gerek iki ülke gerekse Türkiye dahil bölge için büyük önem taşıyor. Projenin önemli bir bileşeni olan Kars-Iğdır-Aralık-Dilucu demiryolu hattının temeli de bugün atılıyor.

Koridorun asli unsurlarından biri olarak görülen demiryolu hattının 2029 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanıyor. Hat yılda 5,5 milyon yolcu ve 15 milyon ton yük taşıma kapasitesine sahip olacak. Projede 5 tünel, 19 aç-kapa tüneli, 3 viyadük, 10 köprü, 144 alt geçit, 27 üst geçit ve 480 menfez yer alacak.

Peki uzun yıllardır konuşulan ve aynı anda pek çok ülkeyi farklı açılardan etkileyecek olan bu koridor neden önemli? Azerbaycan ve Ermenistan arasında kalıcı bir barışta, bölgenin kalkınmasında nasıl bir anlam taşıyor?

Zengezur Koridoru nedir?

Zengezur Koridoru genel anlamda Azerbaycan'ın ana topraklarını Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne ve oradan da Türkiye'ye bağlamayı amaçlayan bir ulaşım koridoru projesi.

Ancak koridor Washington'daki son anlaşma ile artık Zengezur olarak değil "Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP)" yani "Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Yolu" ya da kısaca “Trump Yolu” olarak adlandırılmaya başlandı.

Ermenistan'ın güneyindeki Syunik (Azerbaycan'da Zengezur olarak adlandırılan) bölgesinden geçen bu koridor, kara ve demiryolu bağlantılarıyla Azerbaycan'ın batı bölgelerini Nahçıvan'a ve Türkiye'ye bağlayarak bölgesel ticareti, enerji naklini ve ulaşımı kolaylaştırmayı amaçlıyor.

2020'deki İkinci Karabağ Savaşı sonrası imzalanan ateşkes anlaşmasının 9. maddesinde ilk kez yer verilen koridor ile bölgesel ticaretin demiryolu, boru hatları ve fiber optikler gibi altyapılarla entegrasyonu teşvik ediliyor.

Zengezur Koridoru neden önemli?

Zengezur Koridoru, Azerbaycan'ı Nahçıvan'a ve Türkiye'ye bağlayarak Hazar Denizi'nden Akdeniz'e ve Avrupa'ya uzanan "Orta Koridor"un tamamlayıcısı olarak biliniyor.

Çin'in "Kuşak ve Yol" projesinin bir parçası olan Orta Koridor'un (Trans-Hazar Uluslararası Ulaşım Rotası) Hazar sonrası ayağı, Zengezur açıldığında daha kısa ve hızlı hale gelecek.

Dünya Bankası verileri koridorun 2027'ye kadar yıllık 50-100 milyar dolarlık ticaret hacmi yaratabileceğine ve Avrupa-Asya transit sürelerini 12-15 gün kısaltabileceğine işaret ediyor.

Bu kapsamda Çin'den Avrupa'ya uzanan tarihi İpek Yolu'nun canlanması ile transit sürelerini ve maliyetleri azaltmayı hedefleyen Zengezur koridoru her ülke için ayrı anlam taşıyor.

Türkiye için koridorun anlamı ne?

Koridordan yararlanmayı hedefleyen ülkelerin başında ise Türkiye geliyor.

Zengezur ile "Orta Koridor"un kilit bir parçası haline gelen Türkiye'nin küresel tedarik zincirlerinde stratejik bir lojistik merkezi haline gelmesi mümkün.

Türkiye, Zengezur Koridoru ile Orta Asya'ya doğrudan kara ve demiryolu bağlantısı kurarak lojistik maliyetlerini düşürmeyi ve doğu illerinde ekonomik canlanma sağlamayı hedefliyor. Koridor aynı zamanda Türkiye'nin küresel tedarik zincirlerinde bölgesel lojistik üssü olma hedefini destekliyor.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu bu hat sayesinde Türkiye ile Azerbaycan arasında kesintisiz yeni bir demir yolu bağlantısı daha sağlanacağını duyurdu. Aynı zamanda Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun üretim potansiyeli dış pazarlara daha hızlı ulaşacağını ifade eden projenin Türkiye'ye sağlayacak diğer avantajları şöyle anlattı:

"Akdeniz'in turizm potansiyeli artacak. Ayrıca bu hat, Trans-Hazar ve kuzey-güney koridorlarını güçlendirerek Avrasya'nın tedarik ve lojistik ağlarını kuvvetlendirecek, Türkiye'yi bölgesel iş birliğinin merkezine yerleştirecek. Güney Kafkasya'daki ekonomik iş birliğini artıracak Zengezur Koridoru'nun işlerlik kazanmasıyla birlikte Pekin'den Londra'ya kadar uzanan doğu-batı hattı daha verimli işleyecek. Orta Koridor'un demir yolu ve kara yolu yük taşıma kapasitesi artacak."

Türkiye çok uzun yıllardır koridorun bölgesel iş birliği ve refah için bir "mutabakat simgesi" olduğunu; Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye arasında ekonomik iş birliğini artırarak çatışma riskini azaltacağını savunuyor.

Bu çerçevede koridor Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin iyileştirilmesi için de bir fırsat olarak görülüyor ve Ermenistan'ın da ekonomik fayda sağlaması amaçlanıyor.

Zengezur'un Azerbaycan ve Orta Asya'daki Türk cumhuriyetlerinin enerji kaynaklarının dünya pazarlarına ulaşımını kolaylaştırması da bekleniyor.

Jeopolitik açıdan Zengezur ve bölgesel rekabet

ABD'nin Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki anlaşmaya ev sahipliği yapması ve koridorda kendini kilit bir konuma oturtmasıyla bunun hem Türkiye açısından hem de genel olarak jeopolitik sonuçları da tartışmaya açıldı.

Anlaşma ile ABD'nin Rusya ve İran'ın bölgedeki etkisini azaltarak Kafkaslar'daki nüfuzunu artırdığında birleşilirken bu kapsamda İran ve Rusya'nın endişelerine dikkat çekiliyor.

Anlaşmaya dair çekincelerini farklı yetkililerin yaptığı açıklamalarla duyuran İran koridorun kendi transit rolünü zayıflatacağından endişeli. Uzmanlar, koridor nedeniyle İran'ın Ermenistan'a doğrudan erişimi kaybetmekten endişe ettiği, ayrıca Nahçıvan-Azerbaycan arasında mevcut durumda İran sınırları içinden geçen bağlantıya ihtiyacın ortadan kalkmasının Tahran için ekonomik kayıp anlamına geldiği yorumunu yapıyor.

Bu çerçevede İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın 18 Ağustos'ta Erivan'a yaptığı iki günlük ziyaret ve imzalanan anlaşmaların Washington anlaşmasının hemen ardından gelmesi dikkat çekti. İki ülke ilişkilerini bu ziyaretle "stratejik ortaklık" seviyesine taşıdı.

Rusya ise enerji piyasalarındaki gelir kaybı ve Avrupa üzerindeki etkisinin azalması riskiyle karşı karşıya.

Rusya merkezli The Moscow Times'ın haberine göre Rusya Zengezur Koridoru'nu destekleyerek bölgedeki refahı ve transit yollarını kontrol etmeyi amaçlamıştı. Ancak şimdi ABD'nin girişimiyle bu rolü kaybetme riskiyle karşı karşıya ve diğer yandan İran'ın tepkisini dengelemeye çalışıyor.

ABD Türkiye'den rol mü çaldı?

Koridorun 99 yıllığına ABD'ye kiralanması Türkiye'de bazı tartışmalara ve tedirginliklere de yol açmış durumda.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı anlaşmayı "tarihi fırsat" ve "güney Kafkasya'da barış ve istikrar için çok önemli bir adım" olarak değerlendirdi.

Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan koridorun "Türkiye üzerinden Avrupa ile Asya'nın derinliklerini birleştireceğini" ve bölge için "çok faydalı bir gelişme” olduğunu vurguladı.

Ancak bazı dış politika yorumcuları ABD'nin koridorun işletim hakkını üzerine almasının Türkiye'nin stratejik özerkliğini kısıtladığına işaret ederek Türkiye'nin bu tür önemli bir projedeki öncü rolünü ABD'ye kaptırdığını ve ABD'nin bölgedeki nüfuzunun arttığını ileri sürüyor.

Zengezur koridorunu Türk dünyası ile daha yakın ilişki kurmak için önemli gören bazı yorumcular da eleştirel yaklaşım içinde oldu. Bu isimlerden Emekli Tuğgeneral Naim Babüroğlu "Türkiye'nin Türk dünyasına açılan boğazın/kapının anahtarı ABD'ye geçmiştir. Türkiye'nin Türk dünyası ile bağlantısı ABD kontrolüne geçmiştir. Güney Kafkasya'ya ABD pençesini atmıştır" ifadelerini kullandı.(DW)