BBC Rusça Servisi, Wagner grubunun Moskova’ya karşı kısa süreli isyanının ve Prigojin’in bir uçak kazasında ani ölümünün ardından neler olduğunu eski savaşçılarla ve gruba yakın diğer kişilerle konuştu.
Eylül 2023’te, iri yarı, mavi gözlü genç bir adam İstanbul Havalimanı’ndaki check-in kontuarında bekliyordu.
Geleneksel Arap baş örtüsü kefiyesiyle Libya’ya, oradan da yeni bir iş arayışıyla başka bir Afrika ülkesine gitmeye çalışıyordu.
Yevgeni Prigojin tarafından kurulan ve yönetilen Wagner grubunun üyesiydi.
Wagner, milyarlarca dolarlık bir şirket ve projeleri kontrol ediyordu.
Suriye, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti, Sudan ve Libya’da faaliyet göstermiş ve savaşçıları Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinde merkezi rol oynamıştı.
İngiltere Savunma Bakanlığı’nın Ocak ayı tahminlerine göre, Wagner’in Ukrayna’da 50.000 kadar paralı askeri bulunuyordu.
Ancak BBC Rusça’nın elde ettiği bir listeye göre, Rusya’nın Bahmut kasabasını ele geçirmek için verdiği savaşta, çoğu eski mahkum olmak üzere 20.000’e yakın kişi öldü.
Moskova’ya yürüyüş çağrısı
Prigojin kalan savaşçılarını Mayıs 2023’te geri çekti ve mühimmat sıkıntısı nedeniyle Rusya Savunma Bakanlığı’nı suçladı.
Kefiyeli adam bu savaştan yara almadan kurtulmuştu. Haziran 2023’te Telegram uygulaması üzerinden, Moskova’ya “Adalet Yürüyüşü”ne katılma çağrısı içeren bir mesajı aldı.
Rusya’nın güneyindeki Rostov-on-Don kentini ele geçirip Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e karşı bir isyan başlatarak dünyayı şoke eden Wagner savaşçıları arasındaydı.
Ancak Prigojin’i en son bir arabaya binip şehri terk ederken görmüştü.
Wagner grubu, Moskova’ya yürüyüşünden vazgeçti.
Putin’in, Wagner savaşçılarının Rus ordusuna katılabilecekleri ya da Prigojin ile birlikte Belarus’a gidebileceklerini sölediği teklifle bir anlaşmaya varılmıştı.
Kefiyeli adam ilk kez bu noktada Wagner’deki kariyerinin sona erdiğine inandığını söylüyor.
“Sözleşmeler tükendiğinde, Belarus’a mı başka yerlere mi gidileceğine dair kararsızlıklar yaşandığında, benim için yolun sonuna geldiğime karar verdim” diyor.
İki ay sonra, 23 Ağustos 2023’te Prigojin’i taşıyan özel jet Moskova’nın kuzeyinde düştü ve Prigojin diğer birkaç Wagner üyesiyle birlikte hayatını kaybetti.
Kremlin cinayet söylentilerini reddetti. Ancak pek çok kişi buna inanmadı.
Bakanlık devreye girdi
Kefiyeli adam, “[Prigojin’i] öldürdüklerinde Rusya’da benim için hiçbir şey kalmamıştı” diyordu.
Wagner grubunun dünya çapındaki varlıklarının ve operasyonlarının giderek Rus hükümeti ve ordusunun kontrolü altına girdiği bir süreç başladı.
Kefiyeli adamın pasaportu, biraz birikimi ve savaş deneyimi vardı. Geçmişte savaştığı Suriye’ye gitmeye karar verdi.
BBC Rusça’ya konuşan iki kaynağa göre, Wagner’in Suriye’deki paralı askerlerine Rus ordusuyla sözleşme teklif edildi.
Eski savaşçı, “Ya Savunma Bakanlığı’na gidecektim ya da ortadan kaybolacaktım” diyor.
Sözleşme imzalamak istememiş ve iki aya yakın boş oturmuş ama yine de parasını nakit olarak almış. Afrika’da iş aramaya karar verdiğinde kimse itiraz etmemiş.
Aynı dönemde Kuzey Afrika’ya giden bir diğer isim de Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Yevkurov’du.
Yevkurov, Rusya’nın askeri istihbarat servisi GRU’dan üst düzey isimlerle Wagner’in aktif olduğu Libya, Burkina Faso, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali’ye, daha sonra da Nijer’e gitti.
İngiltere merkezli düşünce kuruluşu Royal United Services Institute (RUSI) tarafından hazırlanan bir rapora göre, Yevkurov “Wagner tarafından verilen eski taahhütlerin yerine getirileceği” ancak ilişkilerin artık “doğrudan Rusya Savunma Bakanlığı ile” yürütüleceği mesajını verdi.
Raporda, Afrika’daki bazı eski Wagner güçlerinin, stratejik öneme sahip doğal kaynaklara erişim karşılığında radikal İslamcı ve diğer isyancılara karşı da dahil olmak üzere çeşitli rejimlere askeri destek sunduğu belirtiliyor.
Mali, Nijer ve Burkina Faso’da son yıllarda askeri yönetimler el değiştirdi ve bu ülkeler Fransa ile uzun süredir devam eden bağlarını reddederek Rusya ile yakınlaşıyor.
Bu arada raporda Rusya’nın lityum, altın ve uranyum gibi madenlerle ilgilendiği belirtiliyor.
Rusya Savunma Bakanlığı da 2023’ün sonunda “Afrika Kolordusu” için işe alım ilanlarını yayınladı.
Kefiyeli adam gitmek istediği Afrika ülkesine daha sonra ulaştığını söyledi.
Ona göre paralı askerlik de diğerleri gibi bir işti ve Afrika’da Ukrayna ya da Belarus’tan daha iyi imkanlara sahip olacaktı.
Eski paralı askerlerin çoğunun Rus Savunma Bakanlığı’na alındığını ve yeni kurulan birimlerde hizmet vermeye başladıklarını söyledi.
Daha önce Yevgeni Prigojin ile bağlantılı olan bir kaynak ise BBC’ye yaptığı açıklamada Prigojin’in oğlu Pavel’in Wagner üzerinde belli bir etkiye sahip olduğunu öne sürdü.
Kaynağa göre, “Moskova, Rusya’nın çıkarlarıyla çatışmaması koşuluyla, halefine babasının Afrika’daki çalışmalarını sürdürmesi için yeşil ışık yaktı”.
Halen iş ilanları var
Başlangıçta 20’li yaşlarının sonlarında olan Pavel’in, savunma bakanlığının değil, Ulusal Muhafızlar Rosgvardia’nın himayesi altındaki Wagner özel askeri şirketini (PMC) yöneteceği yönünde spekülasyonlar vardı.
RUSI raporunda bu durumun “GRU ve Rosgvardia arasında komutanlar için bir ihale savaşına” yol açtığı belirtiliyor.
İngiltere Savunma Bakanlığı Şubat ayında üç Wagner saldırı müfrezesinin Rosgvardia’ya dahil edildiğini ve bunların Ukrayna ve Afrika’da konuşlandırılmasının muhtemel olduğunu söyledi.
Ancak Pavel’in rolü hakkında resmi bir açıklama yapılmadı ve kendisi de BBC’nin yorum talebine yanıt vermedi.
Wagner savaşçılarına ne olduğu ve şu anda onları kimin istihdam ettiği hakkında çok az resmi bilgi var, ancak grubun resmi Telegram kanalı hala belirtilmemiş “uzak” yerlerde görevler için işe alım ilanları yayınlıyor.
Rusya için Wagner grubu aracılığıyla uluslararası amaçlarını gerçekleştirmek, yaptırımların etrafından dolaşmasını ve müdahalesini inkar etme seçeneği sağladı.
Bu arada, bazı eski Wagner savaşçıları Rus Savunma Bakanlığı’na şüpheyle yaklaşmaya veya karşı çıkmaya devam ediyor.
Çoğu Afrika’da kaldı
Yani dolaylı ya da tamamen şeffaf olmayan yeniden istihdam yolları her iki taraf için de cazip.
Ukrayna’nın işgalinden sonra Rus askeri istihbaratı, Wagner’i model alan ve toplu olarak Redut olarak adlandırılan paralı asker gruplarından oluşan bir ağ kurdu.
Geçtiğimiz Ekim ayında Özgür Avrupa Radyosu tarafından yapılan bir medya araştırmasında Redut PMC bayrağı altında 20’den fazla farklı birimin istihdam edildiği tespit edildi.
Redut’un Rus askeri istihbarat teşkilatı GRU tarafından yönetilen “sahte bir özel askeri şirket” olduğu sonucuna varıldı.
Redut’un resmi şirketler sicilinde kaydı yok; birkaç kaynak GRU ve savunma bakanlığına bağlı olduğunu söyledi.
Redut da Kremlin de BBC’nin konuyla ilgili sorularına yanıt vermedi.
BBC, 81. Özel Harekat Tugayı adlı birime katılan eski Wagner savaşçılarıyla konuştu.
Nomade Sahélien adlı bir açık kaynak istihbarat araştırmacısı ve Batı Afrika güvenlik uzmanına göre, bunlar Redut ile “yakından ilişkililer” ve “kendilerini bir özel operasyon tugayı olarak görmelerine” rağmen “daha çok özel bir askeri şirket gibiler”.
Ağustos 2023’te Rus sosyal ağı VKontakte’deki sayfalarda bu tugay için çok sayıda işe alım ilanı yer aldı.
“Sosyal haklarla birlikte ayda 220.000 rubleden (2.500 dolar) başlayan makul ücret. Altı aylık sözleşme. 22 ila 50 yaş arası. Kırım’a, Simferopol’e gelin. Kıyafet ve eğitim sağlıyoruz.”
İlanlarda işe alınanların Kırım’a gitmeleri söylense de Nomade Sahelien, grubun Burkina Faso’nun başkenti Ouagadougou’da da bir karargah kurduğunu ve paralı askerlere aylık 2.500 ila 4.000 dolar arasında değişen maaşlarla üç aylık görevler teklif edildiğini söylüyor.
Eski Wagner savaşçılarıyla yaptığımız görüşmeler, birçoğunun Burkina Faso da dahil olmak üzere Afrika’da kalmaya karar verdiğini gösteriyor.
Eski Wagner savaşçılarının bir diğer olası varış noktası ise güney Rusya cumhuriyetlerinden Çeçenistan.
Rus devlet haber ajansı Tass’a göre, Çeçen lider Ramzan Kadirov Nisan ayında 3.000 kişinin Akhmat özel kuvvetler grubuna katılacağını söyledi.
Wagner’in önde gelen isimlerinden biri olan ve “Ratibor” takma adıyla bilinen Alexander Kuznetsov, Kadirov’un yanında yer aldığı bir videoda eski savaşçılara seslenerek “Her şey Wagner’deki gibi olacak. Evrak işi ya da başka bir şey yok. İş yapma şeklimiz aynı kalacak, hiçbir şey değişmeyecek” diyordu.
BBC 3.000 kişiden kaçının geldiğini teyit edemedi.
Ülkedeki askeri faaliyetleri izleyen bir açık kaynak araştırma projesi olan Belaruski Hajun, Wagner paralı askerlerinin Belarus’a gitmesi için yapılan ilk teklifle ilgili olarak, şu anda 100’e yakınının orada Devlet Başkanı Alexander Lukaşenko’nun güçlerini eğittiğini söylüyor.
28 Temmuz’da, Mali’deki eski Wagner savaşçılarının varlığı, Tuareg ayrılıkçı isyancıları ve radikal İslamcı savaşçılar tarafından Rus paralı askerlerine ve Malili askerlere pusu kurulduğu haberleriyle manşetlere çıktı.
Wagner PMC’nin resmi Telegram kanalı, aralarında bir komutanın da bulunduğu bazı savaşçılarının öldürüldüğünü söyledi ancak sayı vermedi.
Rusya’nın ordu yanlısı Telegram kanalları, onlarca eski Wagner savaşçısının öldüğünü ve bunun grubun Afrika’daki en büyük kaybı olduğunu bildirdi.
Paralı askerlerin Afrika Kolordusu’nun bir parçası olduğu anlaşılıyor, ancak ne kolordu ne de Rus Savunma Bakanlığı resmi bir yorumda bulunmadı.
Kefiyeli adam o tarihten bu yana mesajlarımıza yanıt vermedi. Annesinin sosyal medya sayfasında bir mum yer alıyordu. (BBC)
