''49’lar'' 49 Kişi miydi?..
'' 49’ların, bugünden baktığımızda çok şey yapmadıkları söylenebilir ama sonraki süreçte çok şeyin yapılmasına etken oldukları görülüyor. Türkiye’de 1938 yılından beri gelen Kürd sessizliğini bozan ses, Kürd uyanışında, adeta bir işaret fişeği oldular. ''
Türkiye’de Demokrat Parti’nin iktidar olduğu bir dönemde, 17 Aralık 1959 tarihinde ve takip eden günlerde, bazı Kürd aydınları ve üniversiteli Kürd gençleri tutuklandılar. Tutuklananlar, daha sonra, “49’lar Davası” adıyla bilinecek bir davada yargılandılar. Bu dava ve davada yargılanan Kürd aydın ve gençleriyle ilgili olarak, Kürd kamuoyu, az veya çok bilgi sahibidir. Davanın adının, neden 49’lar olduğunu, konuyla ilgili herkes biliyor. Ancak bilgilerde çokça eksik ve yanlış ezberler de vardır.
49’ların, bugünden baktığımızda çok şey yapmadıkları söylenebilir ama sonraki süreçte çok şeyin yapılmasına etken oldukları görülüyor. Türkiye’de 1938 yılından beri gelen Kürd sessizliğini bozan ses, Kürd uyanışında, adeta bir işaret fişeği oldular. 1960-1970 yılları arasındaki Kürd uyanışına ve Kürd ulusal mücadelesine etkileri, bilinenden çok fazladır. 49’lar, yeni Kürd uyanışının öncüsü olurken daha sonra, Kürd halkı içinde büyük saygınlık gördüler, birer simge oldular. Önemli bir kısmı, davadan sonra da Kürd ulusal mücadelesi içinde yer almaya devam etti.
27 Mayıs Darbesi sonrasındaki, 55’ler, 23’ler, TİP içindeki Kürd aydınları, TKDP kuruluşu, Doğu Mitingleri, Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO), hatta yetmişlerdeki parçalı örgütler, bu sürecin devamıdır. Bu kişilerin dava öncesinde, dava sırasında ve dava sonrasındaki durumları, yani onların hikâyesiyle ilgili kapsamlı, geniş bir araştırma yaptım. Umarım, bu çalışmayı bir süre sonra kitap olarak yayımlarız.
49’ların ilk tutuklandığı 17 Aralık 1959 tarihinden bu yana 66 yıl geçti. Yıl dönümü dolaysıyla, bazı düzeltmelerle bilinen listeyi ve bilinmeyen bazı isimleri aşağıya aldık.
DAVADA YARGILANAN 51 KİŞİNİN LİSTESİ
Dava duruşması, 3 Ocak 1961 tarihinde, Ankara’daki bir askeri mahkemede başladı. Başlangıçta, 27’si tutuklu 22’si tutuksuz, 49 sanık vardı.[1] Davaya, diğer bir davadan tutuksuz yargılanan 2 kişi eklenince sanık sayısı 51 oldu. İddianamedeki sıra ve tutuklama tarihleri göz önüne alınarak, 51 kişilik liste aşağıdaki gibi sıralanabilir.
I-) 17 ARALIK 1959 GÜNÜ VE SONRASINDAKİ GÜNLERDE TUTUKLANIP, HARBİYE’DEKİ HÜCRELERE KONULAN 33 KİŞİ: [2]
2. Naci Kutlay (1931): Fikret oğlu, Kars-Tuzluca Tendürek köyü. Ankara-Kurtuluş, Misafir Sk. Gürses Apt. daire 5’te oturur. Evli, çocuksuz. Tıp doktoru, Çamlıdere Devlet Hastanesi (2025 yılı Aralık ayı itibariyle Ankara’da yaşıyor.)
3. Ali Karahan (1919-5.9.2003): Şehmus oğlu, Urfa-Siverek Hamidiye mahallesi nüfusuna kayıtlı. Ankara Dikmen Yapı Kooperatifi 60’ıncı sokak. No 7/8’de oturur. Evli, iki çocuklu. Ankara Barosu’nda avukat
4. Koco Elbistan (1930-4.7.2013): Koco oğlu, Kırıkhan İntepe Nahiyesi nüfusuna kayıtlı. Kırıkhan Kurtuluş mahallesi Mareşal Çakmak sokak No: 23’te oturur. Evli, çocuksuz. Kırıkhan Belediyesi tabibi.
5. Yavuz Çamlıbel (1934-28.7.2012): Sabri oğlu, Doğubeyazıt Andügör mahallesi nüfusuna kayıtlı, aynı yerde oturur. Yedek Terhisli Topçu Asteğmeni (163696)
6. Mehmet Ali Dinler (1937-28.2.2012): Hacı oğlu, Cizre nüfusuna kayıtlı. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi öğrencisi
7. Yusuf Kaçar (1935-1975): Abdullah oğlu, Tunceli-Nazimiye-Civarik köyü nüfusuna kayıtlı ve orada oturur. Bekar. Ankara İnşaat Tekniker Okulu öğrencisi
8. Nurettin Yılmaz (1936-22.6.2018): İhsan oğlu, Cizre Tor mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Evli, bir çocuklu. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi.
9. Ziya Şerefhanoglu (1914-16.12.1982): Sabit oğlu, Bitlis doğumlu, Diyarbakır Fatihpaşa mahallesi Hançepek sokak No: 84’te nüfusa kayıtlı. İstanbul-Emirgan Şirketgeçidi Sk. No. 7’de oturur. Evli, beş çocuklu. İstanbul Barosu’na kayıtlı avukat
10. Medet Yöş (Serhat) (1934-12.11.1994): İsa oğlu, Iğdır Karaağaç mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Bekar. İstanbul Ü. Hukuk Fakültesi öğrencisi
11. Hasan Akkuş (1928-1990?): Mehmet Reşit oğlu, Urfa Kamberiya mahallesi nüfusuna kayıtlı. Halen İstanbul-Fatih Yusuf Ziya Paşa sokak No: 29, Akkuş apartmanında oturur. Bekar, tacir.
12. Örfi Akkoyunlu (1916-1972): Ramazan oğlu, Malatya-Pötürge, Güheruşağı köyü nüfusuna kayıtlı. İstanbul-Laleli 18 Sekbanlar sokak No: 23, Kat: 2’de oturur. Bekar. Madeni Eşya Taciri
13. Selim Kılıçoğlu (1923-16.11.2016): Halil oğlu, Muş-Varto Başkent köyü nüfusuna kayıtlı. İstanbul-Kasımpaşa Çaydanlık sokak No: 19’da oturur. Evli, dört çocuklu. Prs. Kd. Üsteğmen (954-B-2). Halen Taksim Askerlik Şube Mülhakı
14. Şahabettin Septioğlu (1933-?): Sait oğlu, Elâzığ-Palu Kasımıye mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Evli, üç çocuklu. Ziraat Mühendisi, Levazım Asteğmeni
15. Sait Elçi (1925-1.6.1971): Züfer oğlu, Bingöl Zeynep köyü nüfusuna kayıtlı. Bingöl Bahçelievler mahallesi No: 6’da oturur. Evli, üç çocuklu. Serbest Muhasebeci
16. Sait Kırmızıtoprak (1935-26.11.1971): Abbas oğlu, Tunceli-Nazımiye Civarik köyü nüfusuna kayıtlı. İstanbul Ü. Tıp Fakültesi son sınıf öğrencisi, İstanbul SSK Hastanesi stajyer doktoru.
17. Yaşar Kaya (1938-17.4.2016): Ferman oğlu, Iğdır Karaağaç mahallesi No: 46’da nüfusa kayıtlı ve oturur. Bekar. İstanbul Ü. İktisat Fakültesi 2. sınıf öğrencisi
18. Faik Savaş (1935-6.5.2018): Abdullah oğlu, Bingöl-Genç Ülya köyü nüfusunda kayıtlı. Elâzığ Akpuna mahallesi Sülsülü sokak No: 7’de oturur. Bekar. İstanbul Ü. Tıp Fakültesi öğrencisi
19. Haydar Aksu (1938-1977): Mahfuz oğlu, Kığı Çerme Nahiyesi 55 noda kayıtlı ve oturur. Bekar. Stajyer Avukat
20. Ziya Acar (1934): Süleyman oğlu, Diyarbakır-Kulp Kaleibla köyü nüfusuna kayıtlı ve oturur. İstanbul Ü. Hukuk Fakültesi öğrencisi (2025 yılı Aralık ayı itibariyle Fransa’da yaşıyor.)
21. Halil Demirel (1932-?): Mennan oğlu, Gaziantep-İslâhiye Ağalarobası köyü nüfusuna kayıtlı. İslâhiye Pınarbaşı mahallesinde oturur. Orman Mühendisi, Terhisli Yd. Topçu Asteğmen (163697)
22. S. Esat Cemiloğlu (1904-2005): Mustafa oğlu, Diyarbakır Hocaahmet mahallesi nüfusuna kayıtlı. Diyarbakır Lise Cad. Işık apartmanında oturur. Evli, iki çocuklu. Yüksek Ziraat Mühendisi
23. Necati Siyahhan (1938-7.1.2006): Sait oğlu, Siverek Dağbaşı Nahiyesi, Aşağı Karahan köyü nüfusuna kayıtlı. Siverek Hasançelebi mahallesi Koçbaba sokakta oturur. Bekar. İstanbul Ü. Hukuk Fakültesi öğrencisi
24. Hasan Ulus (1904-13.10.1962): Halef oğlu, Erzurum-Tekman Çevirme köyü nüfusuna kayıtlı. İstanbul Kasımpaşa Camikebir mahallesi Çaydanlık Sk. No: 8’de oturur. Evli, dört çocuklu. Okuma-yazması yok, tahmil-tahliye işçisi
25. Nazmi Balkaş (1932-2000): Tahir oğlu, Diyarbakır-Lice Muradiye mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. İstanbul Ü. Orman Fakültesi öğrencisi
26. Fevzi Kartal (1933-8.1.2019): Bala oğlu, Van Canik Nahiyesi Anavank köyü nüfusuna kayıtlı. Ankara Bahçelievler Mh. 60.Sk. 16/3’te oturur. Evli, iki çocuklu. Terhisli Yd. Piyade Asteğmen (51/173097)
27. Mehmet Aydemir (1937): Şahin oğlu, Siverek Gülabibay mahallesi İzmir sokak nüfusuna kayıtlı ve oturur. Bekar. İstanbul Ü. Tıp Fakültesi öğrencisi (2025 yılı Aralık ayı itibariyle İzmir Aliağa’da yaşıyor.)
28. Abdurrahman Efem Dolak (1914-1992): Mehmet oğlu, Diyarbakır–Lice Başhan köyü nüfusuna kayıtlı. Diyarbakır Fatihpaşa mahallesi Oduncu sokak No: 8’de oturur. Evli, altı çocuklu. İleri Yurt gazetesi sahibi, sabıkasız.
29. Musa Anter (1918-20.9.1992): Anter oğlu, Mardin-Nusaybin Ziving köyü nüfusuna kayıtlı. İstanbul Suadiye Emin Ali Paşa Cad. No: 10’da oturur. Evli, üç çocuklu. Zürra ve İleri Yurt Gazetesi yazarı.
30. Ökkeş Karadağ (1926-1965): Bektaş oğlu, Maraş-Pazarcık Tilkiler köyü nüfusuna kayıtlı. Pazarcık Ziyaret mahallesinde oturur. Evli, altı çocuklu. Okur-yazar, şoför.
31. Mustafa Ramanlı (1938-17.9.2000): Sait oğlu, Batman Raman mahallesi No: 44’te nüfusa kayıtlı ve oturur. Evli, çocuksuz. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi öğrencisi.
32. Feyzullah Demirtaş (1936-10.11.2019): Şevki oğlu, Elâzığ-Palu Taşlak köyü nüfusuna kayıtlı ve oturur. Bekar. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi öğrencisi
33. Cezmi Balkaş (1934-27.11.2012): Tahir oğlu, Diyarbakır-Lice Muradiye mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Bekar. İstanbul Ü. Orman Fakültesi öğrencisi
II-) 16 OCAK 1960 TARİHİNDE TUTUKLANAN 5 KİŞİ:
35. H. Oğuz Üçok (1937-17.4.2004): Mehmet Reşat oğlu, Diyarbakır Kadı Cami mahallesi Çakmak sokak No. 5’te nüfusa kayıtlı ve oturur. Bekar, İstanbul Ü. Diş Hekimliği Fakültesi öğrencisi
36. Halis Yokuş (1936-?): Beyaz oğlu, Kars Karahaç köyü nüfusuna kayıtlı. Kars Ortakapı mahallesi Gazi Ahmet Muhtar Paşa Cad. No. 58’de oturur. Bekar. İTÜ Makine Fakültesi öğrencisi
37. İsmet Balkaş (1936-22.7.1998): Tahir oğlu, Diyarbakır-Lice, Muradiye mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Bekar. İstanbul Ü. Tıp Fakültesi öğrencisi
38. Sait Bingöl (1934-1.11.2012): Mehmet oğlu, Bingöl Şaban köyü nüfusuna kayıtlı ve oturur. İstanbul Ü. İktisat Fakültesi öğrencisi
III-) 27 MAYIS 1960 DARBESİ SONRASI HAZİRAN’DA TUTUKLANAN 3 KİŞİ:
39. Canip Yıldırım (1925-2.12.2015): Osman Şahap oğlu, Diyarbakır Defterdar mahallesi nüfusuna kayıtlı. Diyarbakır Turistik Palas Oteli arkası, Uluçay Apartmanı Kat: 2’de oturur. Diyarbakır Barosuna kayıtlı Avukat
40. Fadıl Budak (1931-1990?): Behram oğlu, Diyarbakır Azizcami mahallesi Tiğrel sokak No: 1 nüfusuna kayıtlı. Diyarbakır Havacılar Kooperatifi Apartmanı Kat: 2 No: 4’te oturur. Bekar. İstanbul Ü. HukukFakültesi son sınıf öğrencisi
41. Muhsin Şavata (1927-24.3.2003): Ali oğlu, Malatya İzzetiye Mah. Özbek sokak No: 1’de nüfus kayıtlı ve oturur. Evli, dört çocuklu. Canlı hayvan taciri.
IV-) TUTUKLANMADAN YARGILANAN 8 KİŞİ:
42. Ferit Bilen (1904-?): Abdülmecid oğlu, Diyarbakır Çöpyan mahallesi No: 28’de nüfusa kayıtlı. İstanbul Nişantaşı Vali Konağı caddesi No: 107, Kat: 4, Hasan Varol apartmanında oturur. Evli, üç çocuklu. Kundura mağazası sahibi,
43. M. Nuri Direkçigil (1911-?): Eyüp oğlu, Diyarbakır Caminebi mahallesi Suakar sokak No: 135’te nüfusa kayıtlı. İstanbul Atatürk Bulvarı 128/1’de oturur. Evli, iki çocuklu. Doktor, dâhiliye uzmanı, sağlık müfettişi
44. Mehmet Nazım Çiğdem (1899-?): Abdülgaffar oğlu, Ankara Yenidoğan Cemalbey sokak No: 96’da nüfusa kayıtlı ve oturur. Evli, yedi çocuklu. Badana işçisi, okuma-yazması yok. (Erzurum)
45. Emin Kotan (1899-?): Ahmet oğlu, Muş Sufla mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Evli, altı çocuklu. Muş Belediyesi’nde elektrik teknisyeni
46. Turgut Akın (1930-?): Haşim oğlu, Diyarbakır-Ergani Aziziye Mah. nüfusuna kayıtlı ve oturur. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi 3. sınıf öğrencisi
47. Sıtkı Elbistan (1935-17.9.1996): Koco oğlu, Hatay-Hassa Güvenç Nahiyesi nüfusuna kayıtlı. Hassa Aktepe Nahiyesi’nde oturur. Bekar. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi
48. Şerafettin Elçi (1938-25.12.2012): Muhsin oğlu, Cizre Mirali mahallesi nüfusuna kayıtlı ve oturur. Ankara Ü. Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi
49. Mehmet Özer (1931-2024): Şükrü oğlu, Siverek Gülabibay mah. Vanlı sokak No: 4/A’da nüfusa kayıtlı ve oturur. Evli, iki çocuklu. Ankara Ü. Tıp Fakültesi son sınıf öğrencisi
V-) DAVAYA SONRADAN EKLENEN TUTUKSUZ 2 KİŞİ:
50. Mehmet Bilgin (1920-2015): Hüseyin oğlu, Diyarbakır Ablak Mah. Karacami sokak No: 7’de nüfusa kayıtlı. Evli. Hâlen Ankara İçcebesi Yazgan Sk. No: 26/2’de oturur. Emekli Binbaşı, ticaret yapar.
51. Fetullah Kakioğlu (1936-24.06.2016): Mehmet oğlu, Iğdır Söğütlü mahallesi No: 45’te nüfusa kayıtlı. İstanbul Site talebe Yurdu’nda oturur. Hâlen yedek-subay adayı, Adana-Karaisali, Karsantı Nahiyesinde ilkokul öğretmeni.
52. VI-) DAVAYLA İLGİLİ DİĞER BAZI İSİMLER
53. Davanın başladığı 3 Ocak 1961 tarihinde, yargılaması yapılanların sayısı 51’di. Dava sırasında aranan, gözaltına alınan veya tutuklandığı hâlde davaya eklenmeyenler de vardı. Bilmediklerimiz de olabilir. Tespit edebildiğimiz 7 kişi şunlardır:
1-) Cevdet Adabağ: Hukuk Fak. öğrencisi (5 ay tutuklu kaldı), Diyarbakır, (1936-?)
2-) M. Hüsamettin Köran (1935-2020):Hukuk Fak. öğrencisi (bir kaç ay tutuklu kaldı), Siverek, 1965 Urfa Milletvekili
3-) Hıdır Benzer: İstanbul’daki Kürd hamalların kâtibi. Dönemde, İstanbul’da Kürd öğrencilerin destekleyicisiydi.
4-) Necdet Özenkara, Hukuk Fak. öğrencisi
5-) Hüseyin Çok: Tıp Fak. öğrencisi
6-) Sihap Turgut: Ziraat mühendisi
7-) Kenan Akkoç: Öğrenci
Cevdet Adabağ ve M.Hüsamettin Köran[3] birkaç ay tutuklu kalıp tahliye edilmişler.
Sonuç olarak 51 kişiden, 15’nin, 1 yıl 4 ay hapis, 16 ay 10 gün sürgün cezası onandı. 20 kişinin aynı miktar cezası, 1968’de davanın zaman aşımına uğradı. 13 kişi berat etti ve 3 kişinin dosyası ayrıldı.[4]
NOT
1-) Kalan ömürleri sağlıklı geçsin, Naci Kutlay (1931), Ziya Acar (1934) ve Mehmet Aydemir (1937) hâlen yaşıyorlar.
2-) Bu sıralarda, tutuklanan, gözaltına alınan, hakkında soruşturma açılan başka kişiler de var mı, tam bilemiyoruz. Bilgisi olan varsa ve açıklarsa iyi olur.
Anılarına saygıyla…
/CT/
[1]Ankara Ü. Hukuk Fak. öğrencisi Mardin Nusaybinli M. Emin Batu, tutuklamalardan yaklaşık iki ay sonra, davanın açılmasından yaklaşık bir yıl önce, 25 Şubat 1960 tarihinde cezaevinde öldü.
[2]Aslında bu tarihteki tutuklu sayısının 36 olduğu anlaşılıyor. Ölen M. Emin Batu’dan başka, yine bu ilk grupta tutuklanıp Harbiye’ye götürülenlerden, Cevdet Adabağ, ve M. Hüsamettin Köran bir süre tutuklu kaldıktan sonra, 17 Mayıs 1960’te serbest bırakılıp davayı dahil edilmediler.
[3]Av. M. Hüsamettin Köran, 1965 yılı seçimlerinde AP Urfa milletvekili seçildi. 19 Haziran 2020 tarihinde vefat etti.
[4] Ziya Şerefhanoğlu 1964’te senatör, Ali Karahan 1965’te milletvekili ve Hasan Ulus 1962’de öldüğü için dosyaları ayrıldı.
Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Son güncellenme: 16:51:46
