Bağdat’ın Kürdistan’a Yönelik İki Cepheli Stratejisi

Yaklaşık üç aydır, Kürdistan Bölgesi’nde 1.2 milyon memur, emekli ve sosyal yardım alan kişi maaşlarını alamıyor. Bu durum, Bağdat’ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (KBY) ABD’li enerji şirketleriyle yaptığı 110 milyar dolarlık gaz anlaşmalarına tepki olarak ulusal bütçeden payını kesmesinden kaynaklanıyor.

Bağdat’ın bu toplu cezalandırma yaklaşımı, Kürt halkına bakışını sorgulatıyor. 2014–2017 arasında IŞİD kontrolündeki Sünni vilayetlerde bile maaşlar ödenirken, Kürtlere ekonomik zarar verilmesi affedilemez. Bu, Bağdat’ın KBY’yi IŞİD’den bile daha kötü gördüğü izlenimini yaratıyor.

Bu baskı 2014’te başladı; dönemin Başbakanı Nuri el-Maliki, Erbil’in bağımsız petrol ihracatına tepki olarak bütçe payını kesti. 2022’den itibaren Şii ağırlıklı hükümet, Irak Federal Yüksek Mahkemesi’nin (FYM) 2006 tarihli KBY petrol yasasını anayasaya aykırı ilan eden kararına dayanarak Kürdistan’ın enerji sektörünü kontrol etmeye çalışıyor. Ancak bu karar, zayıf hukuki temellere ve tartışmalı anayasa yorumlarına dayanıyor.

Amerikalı hukukçu Stephen Schwebel, FYM kararını eleştirerek, anayasanın 112. maddesinin yalnızca mevcut petrol sahalarını kapsadığını, 110. maddenin ise devletler arası anlaşmaları düzenlediğini, özel şirketlerle yapılan sözleşmeleri kapsamadığını belirtiyor. Ayrıca 115. maddeye göre, federal ve bölgesel yetkiler çatıştığında bölgesel yasa geçerlidir. 112. madde ise petrol gelirlerinin adil dağıtımını zorunlu kılar—ki Bağdat bu yükümlülüğü yerine getirmemektedir.

Yargı kararları “kesin ve bağlayıcı” olsa da, Bağdat’taki diğer yargı ve yürütme organları bu kararları göz ardı edebiliyor. Örneğin, Başbakan Sudani ve Cumhurbaşkanı Reşid, FYM’nin 2013 Irak-Kuveyt anlaşmasını iptal eden kararını geri alması için başvuruda bulundu. FYM Başkanı Jassim el-Omairi’nin Haziran sonunda istifası da bu krizle ilişkilendiriliyor. Ayrıca, FYM’nin onayladığı sahtecilik suçlamalarıyla görevden alınan eski Meclis Başkanı Halbusi hakkındaki karar, Nisan 2024’te temyiz mahkemesi tarafından bozuldu.

Yasal tartışmaların ötesinde, Kürdistan fiziksel saldırılara da maruz kalıyor. İran destekli milisler, Kürdistan’a insansız hava araçlarıyla saldırılar düzenliyor. KBY İçişleri Bakanlığı, bu saldırıların Bağdat tarafından finanse edilen Haşdi Şabi güçleri tarafından yapıldığını açıkladı; ancak federal hükümet bunu reddetti.

Erbil ve Süleymaniye’den bakıldığında, bu durum Kürdistan’ın özerkliğini ve istikrarını hedef alan iki yönlü bir baskı kampanyası gibi görünüyor. Bağdat, altı milyon Kürt vatandaşın maaşını kesebiliyorsa, neden sürekli kriz çıkaran milislere maaş ve silah sağlamaya devam ediyor?

Bu kriz, Erbil–Washington ilişkilerinin gücünü de test ediyor. Mayıs ayındaki gaz anlaşmaları, ABD tarafından ekonomik diplomasi örneği olarak memnuniyetle karşılandı. Kürdistan, ABD yatırımı ve stratejik desteği için büyük bir risk aldı. Bu desteğin somut hale gelmesi gerekiyorsa, zaman şimdi.

ABD’nin Bağdat üzerinde büyük ekonomik etkisi var ve bu etki, Bağdat’ın Kürdistan’a karşı anayasal yükümlülüklerini yerine getirmesi için kullanılmalı. Bağdat’taki elitler, İran eksenine derinlemesine bağlı. Bu, ABD’nin anlamlı bir fark yaratabileceği bir an.

Çözüm net: Bağdat ya KBY’nin enerji sektöründeki anayasal yetkisini tanımalı ya da ABD, tarafları fiili bir konfederal yapıya yönlendirmeli. Bu yapı, Kürdistan’ın enerji kaynaklarını bağımsızca geliştirmesine ve ihraç etmesine olanak tanırken, Irak devletiyle resmi bağları ve ortak çıkarları koruyabilir. Orta Doğu’nun kavşağında yer alan küçük ama kaynak zengini Kürdistan, Washington ile ticari ve jeopolitik uyuma dayalı kalıcı bir ortaklık kurabilir.

Mohammed A. Salih-The New Region