Suriye'deki Golan Tepeleri neden önemli ve kontrolü kimde?

İsrail, Suriye'nin güneyine silahların konuşlanmasına izin vermeyeceğini ve Dürzileri, Süveyda şehri ve çevresinde hükümet yanlısı güçlerin saldırılarından korumaya çalıştığını söyledi.

Dürziler, Suriye ve Lübnan'da Arapça konuşan etnik-dini bir azınlık; ancak bazıları İsrail ordusunda görev yapıyor.

Süveyda'ya yaklaşık 70 km uzaklıktaki ve İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nde yaklaşık 25 bin Dürzi yaşıyor.

Aralık 2024'te, eski Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın devrilmesinden sonra İsrail, Golan Tepeleri'ndeki silahlardan arındırılmış tampon bölgeye asker gönderdi ve ardından bölgenin en yüksek tepesi olan Hermon Dağı'nın veya Cebel-i Şeyh'in Suriye tarafı da dahil olmak üzere, bölgede askeri karakollar kurdu.

O dönemde İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, bunun Esad rejiminin çöküşünün ardından Suriye'deki isyancı güçlerin saldırılarından İsrail'i korumak için geçici bir önlem olduğunu söylemişti.

Daha yakın zamanda, İsrail Savunma Bakanı Israel Katz, güçlerinin Suriye'de "belirsiz bir süre için" kalmaya hazırlandığını söyledi ve İsrail hükümeti, Golan Tepeleri'nde daha fazla yerleşim yeri kurulmasını teşvik eden bir planı onayladı.

İsrail'in bölgeyi ele geçirmesi birçok Arap devleti tarafından kınandı.

Golan Tepeleri nerede ve kimin kontrolünde?

Golan Tepeleri, Suriye'nin güneybatısında, kuzeydoğu İsrail'e uzanan kayalık bir plato. İsrail'in askeri işgali altında.

1967'deki Altı Gün Savaşı'nda, Suriye Golan Tepeleri'nden İsrail'e saldırmış, İsrail de karşılık verip, bölgenin 1200 kilometrekaresini ele geçirmişti.

Suriye 1973'teki Yom Kippur Savaşı'nda Golan Tepeleri'ni geri almaya çalışsa da, başaramadı.

İki ülke 1974'te her iki tarafın 80 kilometre uzunluğundaki bir tampon bölgenin dışında kalmasını öngören bir ateşkes anlaşması yaptı. O günden bu yana bölgede tarafların anlaşmaya uyup uymadığını gözlemleyen bir BM gücü bulunuyor.

1981'de İsrail Golan Tepeleri'ni işgal etti ve burada yerleşimler inşa edilmeye başlandı.

İsrail'in bölgedeki egemenliği uluslararası alanda tanınmıyor. Ancak 2019'da dönemin ABD Başkanı Donald Trump, on yıllarca süren ABD politikasından vazgeçmiş ve işgali tanımıştı.

Suriye, İsrail Golan Tepeleri'nin tümünden çekilmedikçe, İsrail ile herhangi bir barış anlaşması yapmayacağını söylemişti.

Golan Tepeleri neden önemli?

Suriye, 1948-1967 arasında Golan Tepeleri'ni elinde tuttuğunda buradan tüm kuzey İsrail'i düzenli olarak top ateşine tutmuştu.

İsrail içinse, 60 kilometre kuzeydeki Suriye'nin başkenti Şam ve Suriye'nin güneyinin büyük kısmı Golan Tepeleri'nden açıkça görülebiliyor. Bölgeyi kontrol etmek Suriye'nin askeri hareketlerini izlemek için mükemmel bir hakim gözlem noktası sunuyor.

Tepelerin üzerindeki yamaç da, Suriye'den gelebilecek saldırılara (1973 Savaşı'nda olduğu gibi) İsrail'e doğal bir tampon sağlıyor.

Golan Tepeleri, genelde kurak olan bölgede önemli bir su kaynağı aynı zamanda.

Tepelerden gelen yağmur suları Ürdün Nehri'ni besliyor ve etrafındaki toprakları üzüm bağları ve meyve bahçelerine uygun hale getiriyor, ayrıca hayvanlara otlak sunuyor.

Kaynak,Getty Images

Fotoğraf altı yazısı,İsrail, Golan Tepeleri'nden Suriye topraklarını görebiliyor.

Esad döneminde Suriye ve İsrail arasında muhtemel bir barış anlaşmasının önündeki en büyük engellerden biri, Suriye'nin İsrail'in 1967 Savaşı öncesindeki sınırlara çekilmesi talebi olmuştu.

Bu şekilde Suriye, İsrail'in Kinneret Gölü, Arapların da Taberiye Gölü adını verdiği suyun doğu kıyısının kontrolünü elinde tutabilecekti. Böylece İsrail önemli tatlı su kaynaklarının birinden olacaktı. İsrail bu nedenle sınırın daha doğudan çizilmesi gerektiğini söyledi.

İsrail'deki kamuoyu bölgenin geri vermek için stratejik açıdan fazla önemli olduğunu düşündüğünden genelde Golen Tepeleri'nin elde tutulmasından yana.

Golan Tepeleri'nde kimler yaşıyor?

Golan Tepeleri'nin Suriyeli Arap sakinlerinin çoğu, 1967 Savaşı sırasında bölgeden kaçtı.

Golan bölgesinde şu anda 30'dan fazla Yahudi yerleşimi var ve buralarda tahminen 30 bin kişi yaşıyor. İsrail 1967 savaşı biter bitmez burada yerleşim inşasına başladı.

Yerleşimler uluslararası hukuka aykırı ama İsrail buna karşı çıkıyor.

İsrail'in Golan Tepeleri'ndeki tampon bölgeyi Aralık 2024'te ele geçirmesinden sonra Başbakan Netanyahu buranın nüfusunu iki katına çıkarmak istediğini söylemişti.

İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Saar Haziran 2025'te İsrail'in Suriye ile ilişkileri normalleştirmek istediğini, ancak Golan Tepeleri'nin "İsrail'in parçası" olarak kalacağını söyledi.

Suriye buranın daima kendisine ait olduğunu ve geri alınacağını söylüyor.

Yerleşimcilerin yanı başında çoğu Golan Tepeleri'ni İsrail ele geçirdiğinde kaçmayan 25 bin Suriyeli Dürzi yaşıyor.

İsrail'in Golan Tepeleri'ndeki son hamleleri neler?

İsrail Ordusu birlikleri Aralık 2024'te, Suriye ordusu muhaliflerin ilerlemesi üzerine bölgedeki mevzilerini terk edince askerden arındırılmış tampon bölgenin denetimini ele geçirdi.

İsrailli komutanlar daha sonra, birliklerinin Golan Tepeleri'ndeki askerden arındırılmış tampon bölgenin de ötesinde faaliyet gösterdiğini kabul etti.

Netanyahu askerlerin uygun bir düzenleme yapılana kadar "geçici savunma mevzileri" kurduğunu belirtti.

İsrail Başbakanı "Suriye'de ortaya çıkan yeni güçlerle barış içinde komşuluk ilişkileri kurmak istiyoruz. Ancak kuramazsak, İsrail devletini ve sınırını korumak için elimizden geleni yapacağız" dedi.

Suriye'den gelen haberlerde, İsraillilerin başkent Şam'ın 25 kilometre yakınına kadar geldiği belirtildi, ancak İsrail askeri kaynakları bu kadar ilerlendiğini reddetti.

İsrail'in hamlesi bazı Arap ülkelerince kınandı. Mısır Dışişleri Bakanlığı durumu "Suriye topraklarının işgali ve 1974 ateşkes anlaşmasının açık ihlali" diye tanımladı.

Netanyahu ise, isyancı güçlerin Suriye'de yönetimi ele geçirmesiyle 1974 anlaşmasının "çöktüğünü", bu nedenle de İsrail'in sınırlarını güvenlik altına almak için harekete geçildiğini belirtti.

Londra merkezli uluslararası ilişkiler düşünce kuruluşu Chatham House'dan Prof. Yossi Mekelberg "Suriye anlaşmaya uymayacağını söylemedi. Bu, İsrail'in güvenliğini sağlamak için attığı önleyici bir adım. Ancak askeri hamle için meşruiyet yok" diyor.

Mekelberg ayrıca, İsrail'in Suriye topraklarına girmesinin gelecekteki Suriye yönetimiyle ilişkileri zehirleyeceğini söylemişti:

"İsrail en kötü durum senaryosuyla başa çıkmak üzere faaliyet gösteriyor ama bu ters tepebilir. Yeni rejimle dost olmanın yolu bu değil."