14 Yıllık Karanlık: 140 Bin Kayıp ve Açılmayı Bekleyen Mezarlıklar

Suriye’de iç savaş boyunca kaybolan on binlerce kişiden haber alamayan aileler, artık her gün Najha Mezarlığı’na akın etmiyor. Eski rejimin Aralık ayında düşmesinin hemen ardından insanlar, sevdiklerinin akıbetini öğrenebilmek için sıklıkla mezarlığa geliyor, hatta kimi zaman kazma ve kürekle kendi çabalarıyla toplu mezarı açmaya çalışıyordu. Ancak çok geçmeden çoğu, çuvallara doldurulmuş kemik yığınlarından kimlik tespiti yapmanın mümkün olmadığını fark ederek umudunu yitirdi.

On binlerce kayıp, onlarca toplu mezar

İnsan hakları örgütlerine göre yaklaşık 14 yıllık iç savaş süresince eski Esad rejimi tarafından muhalif görülen on binlerce kişi gözaltına alındı ve akıbetleri belirsiz kaldı; birçoğunun işkence altında öldürüldüğü ya da infaz edildiği belirtiliyor. Başkent Şam yakınlarındaki Najha Mezarlığı’nın, bu kayıpların yüzlercesine hatta binlercesine mezar olduğu düşünülüyor.

Yeni hükümet yetkilileri, ülke genelinde en az 60 toplu mezarın tespit edildiğini ve yenilerinin ortaya çıkmaya devam ettiğini açıkladı. Ancak bu mezarlarda kimlerin gömülü olduğunu belirlemek, savaş suçlarıyla yüzleşmeyi hedefleyen yeni yönetim için büyük ve karmaşık bir sorunun parçası.

Khaled el-Miştavli, Aralık ayında Esad rejiminin devrilmesinin ardından mezarlığa koşan isimlerden biri. Üç erkek kardeşi, babası, üç kuzeni ve iki halası olmak üzere dokuz yakın akrabası kayıp. Hepsinin Najha’daki toplu mezarda olabileceğini düşünüyor.

“Keşke öldürüp çukurlara atanlar, en azından kimlik kartlarını bedenlerinin yanında bıraksaydı,” diyor. “Aileler hiç değilse onları nereye gömdüklerini bilirdi.”

Yeni yönetim uluslararası yardım istiyor

Suriye Acil Durum ve Afet Yönetimi Bakanı Raed el-Saleh, ülkede yaklaşık 140 bin kişinin hâlâ kayıp olduğunu belirtiyor. Eski rejimin infazlarının boyutu ise bir yıl önce hapishanelerin muhalif gruplarca ele geçirilmesinin ardından daha net ortaya çıktı. Hücreler açıldığında 24 binden fazla mahkûm serbest kaldı; aileler ise çok daha fazla kişiye ulaşmayı bekliyordu. Birçok hapishanede kazılar yapıldı ancak sonuç alınamadı. Bu da gözlerin toplu mezarlara çevrilmesine yol açtı.

Hükümet ve kayıp yakınları, toplu mezarların açılması ve kimliklendirme çalışmalarının başlatılması için uluslararası kuruluşlara çağrı yapıyor. Yetkililer, ülkenin böyle bir süreç için gerekli adli tıp kapasitesine sahip olmadığını kabul ediyor.

Kayıp kişilere ilişkin oluşturulan resmi komisyonun sözcüsü Zeina Şahla, sürecin “uzun yıllar süreceğini” belirterek DNA laboratuvarları ve adli altyapı kurulması için küresel destek aradıklarını söylüyor.

Uzman eğitimi başladı: Guatemala modelinden ilham

Şam’daki bir itfaiye eğitim merkezinde, Guatemala Adli Antropoloji Vakfı uzmanları Suriyeli ekipleri eğitmeye başladı. Guatemala’nın 36 yıllık iç savaşında kaybolanları bulmak için geliştirdiği yöntemler, şimdi Suriye’de uygulanıyor.

Eğitim kapsamında boş bir arazide plastik iskeletler gömülerek olası mezar işaretleri, kazı teknikleri ve delil toplama prosedürleri öğretiliyor.

30 yaşındaki eczacı Dr. Marwa Tatha, toprağın üzerindeki renk değişimlerini incelerken “Burada toplu mezar olabilir,” diyor. Aleppolu 26 yaşındaki Eman Zaaroor ise kayıp iki akrabası için eğitime katıldığını anlatıyor:

“Önce aileme, sonra arkadaşlarıma ve en sonunda tüm Suriye’ye yardım etmek istedim.”

Eğitimde katılımcılar, gömülü kalıntıların nasıl çıkarılacağını ve delillerin olası gelecekteki yargı süreçleri için nasıl korunacağını öğreniyor.

Birleşmiş Milletler Kayıp Kişiler Kurumu Başkanı Karla Quintana, uluslararası toplumun Suriyeli ekipleri eğitmesinin zorunlu olduğunu belirterek şu uyarıyı yapıyor:

“Kayıpları aramak kolay değil, hızlı da değil. Bu uzun soluklu bir süreç.”