88 milyon nüfuslu İran, Cumhurbaşkanı Reisi, Dışişleri Bakanı Abdullahiyan ve beraberindeki 7 görevlinin helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin şokunu yaşıyor.
Ancak bu en büyük şoklardan olsa da, ilk şok değil. İran'ın 2020 yılından beri gündemi suikastler, ölümler, yaptırımlar, isyanlarla dolu.
2020: Süleymani'nin ölümü
2020, İran için unutulmayacak bir yıl olarak hatırlanıyor. 3 Ocak'ta dönemin ABD Başkanı Donald Trump'ın emriyle Irak'ın başkenti Bağdat'ta bulunan Devrim Muhafızları Generali Kasım Süleymani hava saldırısında öldürüldü.
Süleymani'nin ölümü İran rejimi için büyük bir deprem etkisi yarattı. Cenaze töreninde izdiham nedeniyle 56 kişi hayatını kaybetti.
İran cevap olarak ABD'nin Irak'taki askeri üssüne onlarca füze fırlattı. Can kaybı yaşanmadı.
ABD ve AB cephesi ile İran arasında gerginlik yükselirken, Tahran yönetimi 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüj sayısına getirdiği kısıtlamalara uymayacağını açıkladı. Bu da ABD yaptırımlarını beraberinde getirdi.
Mayıs 2020'de İran'ın Natanz'daki ana nükleer zenginleştirme tesisine büyük ölçüde zarar veren bir patlama yaşandı. Patlama, 2015 nükleer anlaşması kapsamında izin verilen IR-1 modellerinden daha hızlı uranyum zenginleştiren gelişmiş IR-4 ve IR-6 santrifüjlerini üreten bir fabrikaya zarar verdi.
Ekim 2020'de İran'da Covid-19 nedeniyle her dört dakikada bir can kaybı yaşandığı açıklandı. İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'in danışman meclisi üyelerinden olan Seyid Muhammed Mir-Muhammed de Covid-19 nedeniyle yaşamını yitirdi.
2021: Reisi'nin 'yarım' zaferi
2021'in en öne çıkan olayı Cumhurbaşkanı Adayı Reisi'nin yüzde 62'yle seçimi kazanması oldu. Ancak seçime katılım yüzde 48'le İran İslam Cumhuriyeti tarihinin en düşük oranında kaldı.
Reisi iktidara gelmesiyle İran'ın Çin ve Rusya ile devam eden ilişkilerini güçlendirme yoluna gitti. Ayrıca Arap, Güney ve Orta Asya ülkeleriyle ilişkileri de geliştirmeyi ilk sıraya aldı.
2021 Nisan ayında, İran ve Suudi Arabistan diplomatik ilişkilerini kestikten beş yıl sonra yeniden doğrudan görüşmelerde bulundu.
2022: Jina Mahsa Emini protestoları
22 yaşındaki Doğu Kürdistanlı Jina Mahsa Emini, başı açık olduğu gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltına alındı. Emini, gözaltı sırasında hayatını kaybetti.
Bu ölümün ardından ülke karıştı. İran'ın birçok bölgesinde, üniversitelerde, sokaklarda, insan hakları savunucuları ve rejim karşıtları protesto gösterileri düzenledi. 2022'nin son 4 ayı İran'ın 31 eyaletinde de protestolar gerçekleşti. 500'den fazla kişi protestoların ilk 3 ayında öldürüldü.
Reisi yönetimi, protestoları çok sert bastırma yoluna gitti.
2023: 'Örtülü' savaşa devam
İran, 2023 yılına da bir suikastle adım attı. Devrim Muhafızları üyesi ve Basij üssü komutanı Kasım Fathullahi Tahran'daki evinin önünde öldürüldü.
Amini'nin ölümünün ardından başlayan protestolar 2023'te de devam ederken, Reisi yönetimi eski Cumhurbaşkanı Ekber Haşimi Rafsancani'nin kızı Faezeh Haşimi'yi hükümet hakkındaki olumsuz yorumları nedeniyle beş yıl hapis cezasına çarptırdı.
İsrail, Nisan 2023'te Suriye'de İran destekli grupları hedef alan bir saldırı düzenledi. Şam yakınlarındaki saldırıda İran Devrim Muhafızları'nın iki üyesi Milad Haydari ve Meqdad Meqdani öldü.
İran, Mayıs 2023'te 142 vatandaşını idam etti. Bu sayı, 2015'ten beri en yüksek sayı olarak kayıtlara geçti.
2024: İsrail'le sıcak çatışma
2024 yılı İran'a yine 'kan ve ölümle' geldi. 3 Ocak günü Kasım Süleymani'nin anma gününde toplanan kalabalığa bir terör saldırısı düzenlendi. 103 kişi hayatını kaybetti.
İsrail, İran'ın Suriye'deki üslerine hava saldırıları düzenlemeye bu yıl da devam etti. General Amidzade dahil 5 Devrim Muhafızı öldürüldü.
1 Nisan'da İsrail, İran'nın Suriye'nin başkenti Şam'da bulunan konsolosluğuna saldırı gerçekleştirdi. General Zahedi dahil 8 Devrim Muhafızı öldürüldü.
13 Nisan gecesi İran, İsrail topraklarına doğrudan bir saldırı gerçekleştirdi. Yaklaşık 500 drone ve birçok füze ateşlendi. İsrail'de kayda değer bir hasar gerçekleşmedi.
19 Nisan'da İsrail tarafından İran'ın İsfahan kentine bir füze saldırısı gerçekleştirildi.
İran ve İsrail'in yaşadığı doğrudan çatışmaların ardından 19 Mayıs'ta başta İran olmak üzere tüm dünyayı şoke eden bir olay yaşandı. İran Cumhurbaşkanı Reisi'yi, Dışişleri Bakanı Abdullahiyan'ı ve beraberindeki 7 kişiyi taşıyan helikopterler kaza yaptı. Reisi, Abdullahiyan ve geri kalan 7 kişi hayatını kaybetti.
