Orta Karadeniz’de Etnisite İlişkileri

İttihat ve Terakki’nin, Osmanlı İmparatorluğu’nu, Türk milleti odağında yeniden organize etmek gibi bir tasarımı vardı. Adriyatik Denizi’nden Çin’e kadar uzayan topraklarda bir imparatorluk kurulacak, ama, bu imparatorluk sınırları içinde sadece Türkler yaşayacaktı. Bu, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan, Rumları, Pontusları, Ermenileri, Asuri-Kildanileri, Süryanileri, Kürdleri, bugün Alevi olarak dile getirilen Rêya Heqîyê’yi, Ezididler’i vs. çok yakından ilgilendiren bir tasarımdı.

İsmail Beşikci

09.01.2020, Per | 17:22

Orta Karadeniz’de Etnisite İlişkileri
Makaleyi Paylaş

İttihat ve Terakki’nin, Osmanlı İmparatorluğu’nu, Türk milleti odağında yeniden organize etmek gibi bir tasarımı vardı. Adriyatik Denizi’nden Çin’e kadar uzayan topraklarda bir imparatorluk kurulacak, ama, bu imparatorluk sınırları içinde sadece Türkler yaşayacaktı. Bu, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan, Rumları, Pontusları, Ermenileri, Asuri-Kildanileri, Süryanileri, Kürdleri, bugün Alevi olarak dile getirilen Rêya Heqîyê’yi, Ezididler’i vs. çok yakından ilgilendiren bir tasarımdı.

Tasarlanan bu imparatorluk sınırları içinde hep Türkler yaşayacaksa, halen, Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan Rumlar’a, Pontuslar’a, Ermeniler’e, Kürdler’e, Asuri Kildaniler’e, Süryanieler’e, Ezidiler’e vs. ne yapılacaktı. 1908 İkinci Meşrutiyet’ten sonra, İttihat ve Terakki’yi en çok meşgul eden konu kanımca buydu.

İttihat ve Terakki, gerek kamuoyuna açık gerek gizli toplantılarında hep bu konuyu konuşuyordu. Uzun müzakerelerden, tartışmalardan sonra alınan kararlar şudur: Rumlar-Pontuslar, Yunanistan’a, Ege adalarına sürgün edilecek. Ermeniler bir daha dönmemek üzere, tehcir edilecek. Tehcir sırasında nüfusları çürütülecek… Rumlardan, Pontuslardan, Ermenilerden kalan taşınmaz mallara el konulacak, bunlar Müslüman Türk tüccarın denetimine verilecek. Kürdler Türklüğe asimile edilecek. Türklüğün en önemli dayanağı dindir, İslam’dır. Bu bakımdan Aleviler de Müslümanlığa asimile edilecek. Böylece tasarlanan imparatorluk sınırları içinde yaşayan herkes Türk olmuş olacak…

Kürdlerin Türklüğe, Alevilerin Müslümanlığa asimilasyonları elbette çok önemli olmaktadır. 19. Yüzyılda, Yunanlar, Sırplar, Hırvatlar, Bulgarlar, Romenler Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılıp kendi bağımsız devletleri kurmuşlardır. 20. yüzyıl başlarında Arnavutlar da ayrılmışlardır. Araplar da Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılmak için çok yoğun bir çaba içindedir. Sadece, Kürdler ve Ermeniler kalmıştır. Rumların, Pontusların, Ermenilerin sürgünlerle, tehcirlerle bitirileceği vurgulanmaktadır. Kürdler Türklüğe asimile edilerek ülkenin daha da küçülmesi engellenmeye çalışılmaktadır. Alevilerin, Müslümanlığa asimile edilmeleri de bu süreci güçlendirmektedir. Öte yandan, devletin gerek nüfus bakımından gerek toprak bakımından iri durması, uıluslararası ilişkilerde, devlete bir prestij sağlamaktadır…

Orta Karadeniz’de Etnisite İlişkileri

Ali Rıza Çelik ve Rıza Duran tarafından hazırlanan bir kitap var. Kitabın tam adı şöyle:

ABEŞ (Şerefiye) Bölgesi,

Tarih Kültür, Etnisite

Boşnaklar, Ermeniler, Kürdler, Pontus-Rumlar, Türkler

Kalkedon Yayınları, İstanbul (tarihsiz) 372 s.

Bu incelemede, yukarıda anlatmaya çalıştığımız, Türk milletine dayalı devlet projesinin, belirli bir bölgede nasıl hayata geçirildiği belgelere dayanılarak anlatılıyor. ABEŞ bölgesi, bu sürecin nasıl yaşama geçirildiği konusunda bir labaratuvar olarak değerlendirilebilir.

ABEŞ (Şerefiye) Bölgesi, Sivas’ın kuzeyinde, Enderes ( Suşehri), Epsile ( Doğanşar), Musaş ( Koyulhisar)’dan Kösedağ’a, kadar uzanan, Kösedağ’ın güneyini, Zara’nın kuzeyini içine alan bir bölge…(s. 30)

Bu incelemede, ABEŞ Bölgesindeki köyle teker teker incelenmektedir. Köylerle ilgili şu anlatımlar dikkat çekmektedir.

Celep Köyü. Yerleşim yeri ve idari olarak Celep Köyü tehcir öncesinde Pontus Rum köyüydü. (s. 172)

Çamlıkale Köyü. Köy, geçmişiyle bir Pontus-Rum köyüdür. (s. 173)

Dereköy. 1925 yılında, Dereköy, Pontus Rumlardan tamamen boşalır ve tehcirden sonra köye ilk olarak Çerkesler yerleştirilir. (s.196)

Göktepe Köyü. 1920’li yıllara kadar Göktepe Köyü, sonradan yerleşen bir Kürd ailenin dışında önemli bir Pontus-Rum yerleşim yeriymiş. Köyün Pontus-Rum dönemindeki adı Göbtepe. (s. 202-203)

Güllüali Köyü. 1923 mübadeleye kadar köyde Pontus-Rumlar ve Kürdler yaşıyordu. Bu tarihlerden sonra Yugoslaya’dan gelen Boşnaklar yaşıyor. (s. 210)

Kayadibi Köyü. Kayadibi Köyü, Boşnaklarını yerleşmesinden önce Pontus-Rum köyüydü. (s.224)

Keçeyurt Köyü. Ermeni tehciri öncesinde, Ermeni yerleşimi olup ABEŞ bölgesinin en büyük köylerinden birisi (s. 229)

Kızık Köyü. Yunan arşiv belgelerine göre, Kızık Köyü ABEŞ bölgesinin önemli köylerinden birisidir. Pontus Rumlarının bir kısmı Gümüşhane’den, diğer kısmı da Heldiya’dan gelip buraya yerleştiler. (s. 235)

Kurvasi (Kurbağa) Köyü Kurbağa Köyü’nde tolumun büyük bir çoğunluğunu Pontus Rumlar oluşturuyordu. (s. 243)

Pazarbelen Köyü. Köy, Pontus Rum tehcirine kadar Rum ve Kürd yerleşimi olup 1930’lu yıllardan sonra tamamen Kürdlerin yaşadığı bir yerleşim yeridir. (s.248)

Firuz/Mihail (Yeşimli) Köyü. Köyün adı Pontus Rumlar döneminde, Mihail olarak kayıtlara geçmesine rağmen Firuz/FerozFeruz gibi isimlere 15. yüzyılda rastlanmaktadır. (s.267)

Pontuslar-Pontus Rumlar

Araştırmacı yazarlar, Ali Rıza Çelik ve Rıza Duran, incelemelerinde ‘Pontus Rumlar’ ifadesini kullanıyorlar. Pontuslar, ‘Pontus Rumlar’ ifadesine itiraz ediyorlar. Pontusların Karadeniz’deki varlıklarının çok daha eskilere dayandığını, Rumların bölgeye çok daha sonraları geldiğini vurguluyorlar.

Nüfus Hareketleri

Görüldüğü gibi ABEŞ Bölgesi’nde, 20. Yüzyılın ilk çeyreğinde çok yoğun nüfus hareketleri yaşanmıştır. Araştırmacı yazarlar, bölgedeki nüfus hareketlerini, Celali İsyanlarından beri izlemeye çalışmaktadırlar. (s. 273-305)

Pontusların, Rumların, Ermenilerin ABEŞ Bölgesinden tehcir edilmeleri, Pontuslardan, Rumlardan, Ermenilerden boşaltılmış köylere, Boşnakların, Kırım’dan, Kafkasya’dan, Kazan’dan Türkistan’dan göçüp gelen göçmenlerin yerleştirilmesi, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde, bölgede yaşanan çok önemli süreçlerdir. Pontus, Rum, Ermeni tehcirinin devlet terörü eşliğinde yapıldığına da işaret etmek gerekir. Bu süreçlerin çok önemli bir boyutu ise, Pontuslardan, Rumlardan, Ermenilerden kalan taşınmaz mallara. zenginliklere devlet tarafından el konulmuş olmasıdır. Osmanlı ekonomisinin bu şekilde millileştirilmiş olduğu anlayışı vardır. Devlet terörü eşliğinde gelişen tehcirin ve nüfus hareketlerinin çok yoğun bir destekçisinin, Balkanlardan göçle gelen Boşnaklar ve Türk kökenli Osmanlılar olduğu, Evledı Fatihan olduğu açıktır. Çünkü onlar da yaşadıkları alanlarda, yerlerini-yurtlarını kaybetmişler, Osmanlı topraklarına, örneğin Karadeniz yöresine çok öfkeli bir şekilde göçmektedirler. İttihat ve Terakki, daha sonra da Türkiye Cumhuriyeti onları, Rumlardan, Pontuslardan, Ermenilerden boşalan topraklara evlere , köylere vs. yerleştirerek öfkelerinin yatıştırmaya çalışmışlardır.

Bütün bunlar, 11 Kasım 2008’de, Brüksel’de, NATO Milli Savunma Bakanları toplantısının sonunda, Türk gazetecilerinin bir sorusu üzerine, dönemin Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül’ün açıklamasıyla aydınlığa kavuşmaktadır. Vecdi Gönül, şöyle demektedir:

Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül, Türkiye'nin ulus-devlet özelliğine kavuşmasında mübadelenin çok büyük önem taşıdığını vurgulayarak, “Bugün eğer Ege'de Rumlar (yaşamaya) devam etseydi ve Türkiye'nin pek çok yerinde Ermeniler devam etseydi, bugün acaba (Türkiye) aynı milli devlet olabilir miydi?” diye sordu. (s. 277-278)

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
13916 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:23:55:33

İsmail Beşikci

Yazarın Önceki Yazıları

Son Gelişmeler Üzerine Türkiye’de Üniversite İbrahim Kaypakkaya Anması Değinmeler 3 Kürdistan'a Sor Malazgirt ve Kürtler Kurdiana Düğümü Kemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu IV Köklere Yolculuk Toprak Temelli Milliyetçilik Kürdlerin Geleceği Konusunda Birkaç Söz Antik Kürdistan Din Ve Bilim Karakoçan (Dep) ve Yayladere (Holhol) İle İlgili İki Kitap Uludere (x) Newroz 2024 Akre Üç Kitap Hazro Beyleri Simurglar Mehmet Bayrak’ın Kürt Kimliği Mücadelesi Şeyh Said Direnişi İle İlgili İki Kitap Diyarbakır Kitap Fuarı 2023 Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi Ehmedê Xanî’nin Hatırası Üzerine Abdurrahman Önen-Erdnîgarîya Kurdistanê Kürtler ve Güller Cilt 3 ‘49’lar’, ‘55’ler’, ‘23’ler’ … 'Yaşamın Kıyısında' Behdinan, Barzan, Milli Lider Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler(II) Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler Yüzüncü Yılında Lozan Antlaşması Son Kız ‘Deniz’in Ütopyası’ Üzerine Rudaw TV Stockholm Kürd Sürgün Müzesi Üzerine Düşünceler Lozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan II Lozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan Diaspora Kürdleri Mele Mıstefa Barzani Ulusal Müzesi Rovîyê Xasûk Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi III Kendi Kendini Yönetme Hakkı ‘Ayrılıkçı Yazılar’ Peywend Yayınları Duhok Üniversitesi’nin 30. Yılı Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne II Kürtçülük Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne Kürd Aydınları II Bedirhan Epözdemir’in Anıları Seyidlik-Şeriflik Kürdizade Ahmed Ramiz Medreseler-Üniversiteler Medya Kitabevi Birleşmiş Milletler ve Kürdler Mülteci Yaşamlar Öncü Bir Kürt Aydını 59 Yıl Sonra Şemdinli Kemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu III Ortadoğu Bir Ailenin Son 200 Yıllık Tarihi Tarih Okumaları, Kürdlerin Hikayesi Hewler’de, Soran’da ve Cambridge Koleji’nde Konferans Theodor Herzl Bize Ne Anlatıyor? Aforizmalar Son Yolcu Irkçılık Hakkında … Aydınlar Hakkında… Latife Fegan’ın Anıları Adil Yargılama/Yargılanma Mümkün mü? Kürd Aydınları İlim-Bilim Kürdçe Derslerinin Önemi Yaş 83…* Mezopotamya Uygarlığında Hakkari Kemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu - II Bediüzzaman’ın Hançeri Doğu-Güneydoğu Dernekleri Platformu* Destar Kitap-Kafe Kürdistan’ın Güney'ine Seyahat Kürd Tarihinin Yazılı Ana Kaynakları Bingöl-Van Gezi İzlenimleri Göbekli Tepe Hakkında… Güvenlik Munzur Çem’in Anıları Derve Cendere II Saatin İçindeki Sır Mehmet Öncü Kitapları Zarema, Yahudi Devleti Juli’nin Sesi ‘Ateşte Doğanlar’ Kadri Hoca… Kürt Hâkim Alevilik Üzerine II ‘Aleviler ve Sosyalistler’ Kitabı Üzerine Uygur Türkleri Başkanlık Seçimleri, ABD Üniversite Raporu OFra Bengio’nun Kürd Liderlere Eleştirisi Dr. Said Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Maaş Sorunu… Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde PKK-Haşdi Şabi İşbirliği Ama Onlar Kardeştiler… Mustafa Suphi ‘Kürdistan Ortadoğu’nun Polonya’sıdır’ İSkan Tolun II Kürt Dil Hareketi (Harekata Zımanê Kurdî) II ‘Doğumun Ölümü’ Kürt Dil Hareketi (Hereketa Zimanê Kurdî) Kürdistan Bayrağı’nın ve KDP Binasının Yakılması Üzerine… Ermeniler, Kürdler, Azeriler Devrimci Doğu Kültür Ocakları Eylül 2020 Kürdler-Kürdistan Bir AİHM Başkanı Halepçe arşivlerinin yakılması ve KDP’ye saldırı Devran İskan Tolun Woodrow Wilson Harf Devrimi’nin Kürdler İçin Anlamı Mehmet Elbistan Kürtler, Şehir Şehirlileşme ‘Kürt Çalışmaları…’ Zini Gediği Katliamı Kürd Tarihini Kürdlerin Yazması… ‘Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ II ’Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ Değinmeler-2 Irkçılık Üzerine Seyid Ahmed Cebari Şengal, Afrin Mustafa Selîmî Kemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu Orhan Kotan’ın Şiiri Leylan - II Kürt Meselesiyle İlgili Bir Projen Var mı? Leylan Xwebûn Alevilik Üzerine… Güvenli Bölge Duvarımızı Yapamadık… Doktor Said Alevilik ve Tarihi Bitlis ve Ahalisi 1916 Kürd Tehciri Bir Diplomatın Anıları Xızır Nasıl Ali Oldu? Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler Adıyla Çağırmak Kürdistan’ın Güneyinde Soykırım Kürdlerin Tarihi Milliyetçilik Üzerine Hong Kong, Kürdistan ‘Kürtlerle Türkler’ Ortadoğu’da Devletlerin Kurulması Abdurrahman Qassemlu’nun Katledilmesinin 30. Yıldönümü Üniversitenin Bilim Anlayışında Temel Sorunlar Cumhuriyet, 19 Mayıs 2019 'Özgürlük İçin Sanat' Helsinki’de Sosyal Forum Teknoloji, Bilim, Eğitim Milletler Cemiyeti Döneminde Kürdler/Kürdistan Hewler - Duhok - Zaho Bir Tartışma Üzerine… Dönemin Romanları Eleştirilerin İzinde Rêya Heqîyê (Alevilik) ABD Ziyareti - IV ABD Ziyareti - III ABD Ziyareti - II ABD Ziyareti - I Berlin’de Dersim 37-38 Paneli Başur’da Siyaset Duhok-Hewlêr Gezisi Kürdçe Yasaklarının İşlevi ‘Aleviliğin Doğuşu’ II ‘Kimliksiz Çığlıklar’ Türkiye’de Adalet Arayışları 'Aleviliğin Doğuşu' Kürdlere Soykırım… Moskova’da Kürd Konferansı Cevat Geray’a Sevgi… Bilim Ahlakı Mahallenin Arkadaşları Selahattin Demirtaş’ın Şarkısı Canip Yıldırım Kütüphanesi Devşirmeler ve Devletsizler Dağ Kavmi - II Adaylar… Dağ Kavmi -I Geleceğini Belirleme Hakkı ve Kürdler Farhad Daftary, Şiilik Alevilik Şiizm ‘Türklük Sözleşmesi’ Timure Halil Hakkında … Düşmanlarını Sevindiren Bir Halk… Celal Talabani... Kürdler Zoru Başardı… Bağımsızlık... Güvenlik... Domino Etkisi Referandum-Bağımsızlık Tartışmaları Danimarka Seyahati Sekesûr’da Kürd-Alevi Soykırımı İnsanlık Araştırmaları Merkezi Fahriye Adsay’ın Eleştirileri Üzerine… Bir Kürd... İki Kürd... Üç Kürd Yezda... Ermeniler, Kürdler… Yeni Bir KDP Kurma Çalışmaları Hasta Adam Avustralya Gezisi Hayatımdan Kesitler Birey Toplum İlişkileri Peşmergelik Yüce Bir Değerdir Kaderine Küsmek Kürd Halkının, Kürdistan’ın Başı Sağolsun… Kürdistan’ın Hayırlı Evladı Doktor Said Suriyeli Mülteciler Parlamento Milli Düşünce Sempozyumu Desmond Fernandes Kürtlerin Bulunduğu Ülkeler Bölünemez!... Kürtler Ne İstiyor? Eşkiya 28 Devlet Bağımsız Kürdistan’ı Tanımayacak... Devlet, İslam, Kürdler ve Darbe Pencinarîler II Pencinarîler I Azim... 'Afrika Edebiyatı' Üzerine… Yaresan (Ehl-i Hak) Rêya Heqîyê, Ezdan Zağros’un Ötesine… Süleymaniye Merkez Güvenlik Karargahı 'Peçar Tenkil Harekatı/1927' Üzerine Birkaç Söz İttifaklar Mahmut Yeşil’e Sevgi… Tunceli Kanunu, Getirdiği Esaslar ve Devletin Asimilasyon Planları Yakındoğu’nun İmhası ve Pontus Sorunu Keşiş’in Torunları Dersimli Ermeniler Anlıyorum Ama Konuşamıyorum 1128 Akademisyen Yaşar Kaya Alevilik... Elveda Güzel Vatanım Alevilerin Kitabı Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan III Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan II Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan (I) Komkurd-An Nelson Mandela - Aziz Sancar Barış, Yüzleşme, Müzakere İBV Hewler Temsilciliği 558. Oturma Şengal’i Ziyaret Şengal TBMM Kürdlerde/Kürdistan’da Ana Sorun Özyönetim Üzerine... Norveç Seyahati Alaine Tuoraine’e Eleştiri Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Yönetim Zaafları Güneşin Krallığı Keyakisar Barzani bir dönem daha görevde kalmalıdır Temel şart Kürdistan Ordusu! Girê Spî'nin Kurtarılması... Üniversitenin Ana Sorunu Mardin: Hüzünlü Kent Alevilik-Müslümanlık Osmanlılar ve Acemler Arasında Kürdler İslam’ın barış, huzur, adalet ve eşitlik anlayışı Kerbela’da son buldu Kürd Kültürü Neden Yağmalanıyor? Kürd Êzidîlerin Azizesi 'Begê' İki Olay Üzerine Düşünceler Barış ve Çözüm Süreci - III Eleştiriler Ev Jin û Mêrê bi Maskê Barış ve Çözüm Süreci - II Murat Bozlak’a sevgiler... Barış ve Çözüm Süreci… Rejim, İslamileşme, Kürdler/Kürdistan Alman Şarkiyatçı Dr. Friç Soykırımlar ve Devletsiz Halklar IŞİD’in Zuhuru Şeyh Ahmet, IŞİD Saldırıları ve Osman Baliç'in Katili Ulusların Kendi Geleceklerini Tayin Hakkı ve Kürdler/Kürdistan Bitlis Anıları, 1960’lı Yıllarda Bitlis’de Yaşam Uluslararası Bitlis Sempozyumu Barzaniler Değinmeler İfade Özgürlüğü ve ABD Türk Siyasal Kültürü Üzerine… Birleşik Krallık, Fransa, Kürdler/Kürdistan Anti-Kürd Uluslar arası Nizam Kürd/Kürdistan incelemelerinde temel soru... Ulus İnşa Sürecinde Dilin Rolü Mustafa Barzani'yi sevgiyle anıyoruz Düşün Hayatında ve Edebiyatta Kurumlaşmalar Yakındoğu’nun İmhası,1915 Ermeni Soykırımı ve Hrant Dink’in Katledilmesi Resmi İdeolojinin Temel Özelliği Roboski – Goyiler Türk-İslam Sentezi ve Kürd Sorunu Kürdistan sorunu her şeyden önce duruş sorunudur Barış
x