Suriye Anayasa Hazırlık Komitesi üyesi İsmail el-Halfan, Rûdaw ajansına verdiği röportajda, taslak içerisinde "idari özerklik konusunun masada olduğunu" ancak, "merkezi yönetim sistemi"ne sadık kalınacağını belirtti.
El-Khalfan, eski rejim tarafından vatandaşlıktan çıkarılan binlerce Kürdün, "anayasa taslağının yürürlüğe girmesiyle haklarını geri alacaklarını" ifade etti. Taslağın 10 gün içerisinde açıklanması bekleniyor.
Mart ayının başında Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed el-Şara, aralarında iki kadının da bulunduğu 7 üyeden oluşan bir komiteyi, anayasa taslağını hazırlamakla görevlendirdi.
Komite, Abdulhamid el-Avak, Yasir el-Huviş, İsmail el-Halfan, Reyan Kehilan, Muhammed Rıza Celki, Ahmed Kurbi ve Behiye Mardini'den oluşuyor.
Suriye Anayasa Hazırlık Komitesi üyesi İsmail el-Halfan’ın Rûdaw TV’den Nalin Hasan’ın sorularını yanıtladı. Sorular ve yanıtlar şöyle:
Anayasa taslağını hazırlama komitesinin çalışmaları ne aşamada?
İsmail el-Halfan: Komite üyeleri arasında anayasa maddeleri hakkında tartışmalar devam ediyor ve iyi bir mesafe kat edildi. Çünkü komitenin kurulduğu ilk günden bu yana üyeler arasında yoğun tartışmalar yaşanıyor. Şu anda tartışmalarda iyi bir yol alındı ve çalışmalar devam ediyor. Elbette görüşmeler temel olarak komite üyeleri arasında gerçekleşiyor ve komite üyeleri aynı zamanda hukuki ve anayasal alanlarda uzman ve deneyimli diğer kişilerin tavsiyelerini de dinliyorlar.
Şimdiye kadar kaç madde üzerinde tartıştınız?
Birçok madde üzerinde tartıştık. Sayısını açıklayamayız, ancak önemli sayıda madde üzerinde duruldu.
Peki sayın Halfan, bu komitenin çalışma esasları nelerdir?
Bu komite meşruiyetini devlet başkanının kararından alıyor ve tüm üyeleri hukuk alanında doktora yapmış uzmanlardan oluşuyor, önceki anayasaları inceliyor. Suriye'de daha önce uygulanan anayasaları, ayrıca diğer ülkelerde gerçekleşen anayasa hazırlık deneyimlerini inceleyerek Suriye halkının beklentilerine uygun olarak mümkün olan en iyi formüle ulaşmaya çalışıyor.
Peki bu komitenin görevi tam olarak nedir?
Komitenin görevi, Suriye'deki geçiş dönemi için anayasa taslağını hazırlamaktır. Komite çalışmasını tamamladığında, bu taslağı Cumhurbaşkanı'na sunacak ve o da bu Anayasal Bildirge'yi yayımlayacaktır. Komite üyelerinin yetkileri mutlak olup, çalışmalarına müdahale edilmemesi konusunda garantiler var. Üyeler kendi aralarında tartışıyor, istişare ediyor, fikir ayrılığı olduğunda ise maddeler için mümkün olan en iyi formül üzerinde anlaşıyorlar. Komite çalışmalarını tamamladığında, hazırladığı taslağı Cumhurbaşkanına sunacak ve o da bunu yayımlayacak.
Yani bu taslak Cumhurbaşkanı tarafından onaylanacak mı?
Evet, kesinlikle.
Bu taslak ne zaman açıklanacak?
Gerçekte kesin bir zaman veremeyiz, ancak bunun uzun süreceğini düşünmüyorum. Çünkü komite üyeleri ilk günden itibaren tartışmalara başladı ve bu taslak maddeleri üzerinde uzun zaman harcadılar. Size söylediğim gibi, önemli bir yol kat ettiler. Birkaç gün içinde çalışmalarını tamamlayacaklarını tahmin ediyorum, ardından her maddeyi tek tek tartışmaya devam edecekler çünkü bu konu çok hassas ve Suriye'nin yeni döneminde çok önemli. Sonrasında taslağı Cumhurbaşkanına sunacaklar ve o da onaylayıp yayımlayacak. Bence çok uzun sürmeyecek, önceki bir röportajda bir hafta demiştim, ancak görünüşe göre biraz daha uzun sürecek. Yani çok uzun bir zaman almayacak ama kesin bir süre veremem, belki bir hafta, on gün civarında.
Bu Anayasal Bildirge nasıl olacak? Geçici bir anayasa niteliğinde mi olacak?
Evet, bu Anayasal Bildirge geçiş dönemi boyunca Suriye için geçici bir anayasa niteliğinde olacak.
Bu taslakta geçiş döneminin süresini belirleyecek misiniz?
Evet, geçiş dönemi süresi bu taslakta belirlenecek çünkü bunun belirsiz bırakılması uygun olmayacaktır.
Peki süre ne kadar olacak? Bu konudaki tartışmalar ne yönde?
Açıkçası, tartışmalar üç ile beş yıl arasında dönüyor ama biz, sürenin belirlenmesini tercih ediyoruz, böylece geçiş dönemi süresi belirsiz olmayacak.
Komite üyelerinizin hepsi Arap toplumundan mı?
Komite üyeleri arasında, bildiğim kadarıyla, Kürt bileşeninden Dr. Behiye Mardini adında bir üye var.
Bu bildirgede devlet sistemini nasıl tanımlayacaksınız?
Bu bildirgede devlet sistemi daha öncekinden farklı olmayacak. Suriye devleti birleşik, bağımsız ve toprakları üzerinde tam egemenliğe sahip bir devlettir.
Devlet sistemi olarak federalizm önerildi mi, gündeme geldi mi?
Açıkçası, şu ana kadar hayır, federalizm gündemde değil.
Suriye'de merkezi bir sistemin korunmasından yana mısınız?
Kastettiğiniz başkanlık sistemi mi?
Devlet şekli olarak merkezi sistem?
Devlet şekli olarak merkezi sistem, evet. Şu ana kadar merkezi bir sistemi korumaktan ve Suriye'nin birliğini devam ettirmekten yanayız.
Komite üyelerinin tamamı merkezi sistem konusunda hemfikir mi?
Evet, bu konuda komite üyeleri arasında bir fikir birliği var.
Bildiğiniz gibi, Kürtler Suriye'deki en büyük ikinci millettir ve yüzlerce yıldır kendi topraklarında yaşıyorlar. Kürtlerin ulusal ve idari haklarına nasıl yaklaşacaksınız?
Biz, tüm Suriyelilerin haklarını güvence altına almak için çalışacağız. Kürtler, belirttiğiniz gibi Suriye halkının temel bir bileşenidir. Bu anayasa bildirgesinde, önceki yönetimlerin yaptığı gibi teorik olarak değil, hem teorik hem de pratik olarak, tüm Suriyeliler arasında haklar ve sorumluluklar bakımından eşitliği garanti edeceğiz. Arap ile Kürt arasında veya Müslüman ile gayrimüslim arasında hiçbir ayrım yapılmadan, Suriyeliler arasında tam bir eşitlik sağlanacak. Bu, bizim önceliğimiz ve dikkatle üzerinde durduğumuz bir konu. Bunu Suriyelilere, Allah'ın izniyle, söz ediyoruz.
Ama nasıl, Sayın Dr. İsmail?
Biz bu maddeyi koyacağız ve sonrasında uygulamanın denetimi için mekanizmalar oluşturulacak. Ülke yönetimi tarafından, bu anayasa metninde yazılan her şeyin uygulanacağına dair garantiler sunulacak ve uygulama süreci izlenecek.
Peki yeni anayasa veya Anayasal Bildirge'de Suriye'deki Dürziler, Aleviler, Hıristiyanlar ve Êzidi Kürtlere nasıl bir yaklaşım sergileyeceksiniz?
Bildiğiniz gibi, Suriye gerçekten çok çeşitler barındıran, farklı mezheplerin, farklı ırkların ve farklı dinlerin bulunduğu çok renkli bir ülkedir. Az önce belirttiğim gibi, bu madde uygulandığında tüm Suriyelilerin haklarını güvence altına alacak ve onlara "vatandaş" olarak hitap edeceğiz. Vatandaşlar arasında hiçbir ayrım yapılmadan eşit haklara sahip olacaklardır. Bu maddeyi uyguladığımızda, ırk, din veya mezhep temelli hiçbir ayrımcılığa izin vermeyeceğiz. Onlara isimleriyle hitap etmeyi tercih etmiyoruz.
Neden?
Çünkü onlara isimleriyle hitap etmenin bir tür ayrımcılık olduğunu düşünüyorum. Ben ise "Suriye halkı" veya "Suriye vatandaşları" diyorum, aralarındaki hiçbir fark gözetilmeksizin, tüm vatandaşların eşit haklara sahip olabilmesi için.
Ancak Birleşmiş Milletler ve Avrupa ülkeleri, yeni Suriye yönetiminden sürekli olarak Kürt halkının ulusal ve idari haklarını korumasını talep ediyor. Bu nokta, çalışmalarınızın uluslararası toplum tarafından desteklenmesi için komiteniz tarafından ele alınması gereken bir konu değil mi?
Aslında, biz anayasayı bir bütün olarak Suriyeliler için hazırlıyoruz ve Kürtleri Suriye halkının temel bir bileşeni olarak görüyoruz. Birleşmiş Milletler'in bu konuda kendine göre haklı gerekçeleri olabilir, ancak biz Kürtler için özel bir maddeye gerek görmüyoruz. Biz, Kürtlerin de diğer Araplar ve Suriye'nin diğer bileşenleri gibi, Suriye vatandaşları olarak tüm haklara sahip olduklarını vurguluyoruz.
Peki ya ulusal, idari ve kültürel hakları ne olacak? Kendilerine has bir dilleri, kültürleri var?
Aslında bu konu hala tartışılıyor, ancak aynı zamanda Suriye halkının çeşitli bileşenlerinin kültürel unsurlarını korumaya da çalışıyoruz.
Bildiğiniz gibi, Suriye Kürdistanı'ndaki Cezire bölgesinde "Arap Kemeri" konusu var. Suriye Kürdistanı'nın Araplaştırılması sürecinin ve Arap Kemeri'nin zararları ve etkileri anayasa taslağınız veya anayasal bildirgeniz yoluyla kaldırılacak mı?
Bu konuya şimdiye kadar hiç değinilmedi.
Peki ya vatandaşlık konusu? Anayasa taslağında, eski rejim döneminde vatandaşlıkları elinden alınan Kürtlerin vatandaşlıklarını geri kazanmalarını garanti altına alacak net bir mekanizma var mı?
Aslında eski rejim Kürtleri vatandaşlıktan mahrum bırakırken, bunu belli yasalara dayanarak yaptı. Bu konu anayasanın kapsamına girmez. Anayasa, tüm Suriye vatandaşlarının Suriye vatandaşlığına sahip olmasını güvence altına alır. Bu konu daha sonra çıkarılacak yasalarla düzenlenir. Bildiğimiz kadarıyla, Cezire bölgesinde yaklaşık 300 bin Kürt, eski rejim tarafından vatandaşlıktan çıkarıldı. Bu kişilerin hakları, anayasa ilanına dayalı yasalarla geri verilecek.
Bir açıklamanızda, benzer koşullarla karşılaşan bazı ülkelerin deneyimlerini inceleyeceğinizi belirtmiştiniz, bunlar arasında Irak da var. Irak deneyiminden ne çıkarımlar yapmayı düşünüyorsunuz?
Gerçekte bu ayrıntıyı açıklayamayız. Irak deneyimini, Mısır deneyimini, Tunus deneyimini inceledik, yani devrimler veya değişimler sonucu siyasi sistem şekli değişen farklı ülkeleri. Suriye'deki duruma ve Suriye halkının mevcut çeşitliliğine uygun olanları aldık, ancak maddeleri olduğu gibi alacağımızı söyleyemeyiz. Ancak elbette Irak'taki anayasal deneyim, Tunus ve Mısır deneyimleri gibi bize fayda sağladı.
Peki, Suriye Kürtleriyle ilgili olarak, Irak Kürdistan Bölgesi'ndeki anayasa modelini almayı düşünüyor musunuz?
Bu konu şu anda gündemde değil, çünkü Irak'taki Kürdistan Bölgesi deneyimi, devletin adem-i merkeziyete geçişine yol açıyor. Oysa Suriye'de, şu anda biz hala merkeziyetçi bir yapıyı sürdürüyoruz. Belki idari adem-i merkeziyet olabilir, ancak devletin birliği korunacak ve siyasi merkeziyetçilik devam edecek.
Yani idari idari özerklik seçeneği gündemde mi?
İdari adem-i merkeziyet, idari özerklik masada, evet, ancak siyasi özerklik gündemde değil.
Anayasa taslağında kadın hakları konusunda nasıl bir yaklaşımınız olacak?
Elbette, anayasa taslağında kadın haklarını güvence altına alacak ve bununla ilgili özel maddeler olacak. Kadınların haklarını koruyacak, toplumsal rollerini ve sosyal yerlerini doğru bir şekilde alacakları için gerekli düzenlemeler yapılacaktır. Bu konuyu büyük bir dikkatle ele alacağız.
Eğitim hakkı, çalışma hakkı gibi konular ne olacak?
Bu temel haklar tamamen güvence altına alınacaktır. Haklar ve özgürlüklerle ilgili özel bir bölüm olacak ve bu haklar detaylandırılacaktır.
Peki ya siyasi ve hükümet içerisinde temsil hakkı?
Siyasi ve hükümet temsil hakkı konusunda, seçimle ilgili genel bir çerçeve oluşturulacak. Ancak bu, sonraki seçim yasasında daha ayrıntılı şekilde ele alınacaktır. Anayasa ilanı, genel olarak hakları ve özgürlükleri belirtir, ancak detayları yasalar belirler.
