Ateş, doğanın dört temel unsurundan biridir. Zerdeştiler ve Kürdistan halkları için ateş kutsaldır ve ona özel bir saygı duyulmalıdır. Bütün bayram merasimlerinde ateş vardır. Özellikle ‘Çarşema Sor’ (Kızıl Çarşamba) ve Newroz kutlamalarında ateş ön plandadır. Zerdeştiler, ateşin kutsal bir değer olduğuna inandıkları için çoğu insan Zerdeştilerin ateşe taptıklarına inanır.
Yezdan’ın kendilerine bahşettiği önemli bir ‘tohum’ olarak ateş, eski çağlardan beri Zerdeştilerin dini ayinlerinde ve kültüründe yer alıyor. Kürdler ve Zerdeştiler ateş olmazsa hayatın duracağına inanırlar. Onlara göre ateş sayesinde insanoğlu ilerleyişini sürekli devam ettirebilmiştir.
Kızıl Çarşamba, Newroz ve Sede Bayramı gibi günler hem Kürdler hem de Zerdeştiler için kutsal kabul edilen önemli günlerden. Ateş de bu günlerin vazgeçilme bir parçası. ‘Ateş Bayramı’ olarak da bilinen Sede Bayramı, Sasani hükümeti ve Erdeşîr Babek’ten bu yana kutsal bir bayram olarak kutlanır.
‘Sede Bayramı’ ve tarihçesi hakkında ‘El-Tefhîm El-Baqiye’ adlı kitapta şöyle yazılmıştır: ’Ateşin yakılmasının sebebi Biyurasp (Bêwer Esp, Zehak) omuzlarındaki yılanlara her gün iki gencin beynini yedirir. Ermayîl adlı akıllı bir çiftçi her gün gençlerden birini serbest bırakır. Dağlarda gizlenen bu gençler zamanla çoğalır ve isyan için herkes evlerinin damında ateşler yakar. Yakılan ateşle başlayan isyan Zehak’ın sonunu getirir. O günden bu yana, gençlerin o isyanına saygı duymak için Kürdistan’da damda ateş yakmak gelenek haline gelmiştir.”
İran’ın önemli bilginlerinden Ebu Reyhan Biruni ise şöyle yazmıştır: “Sede, yüz demektir. Bu bayramın Erdeşîr Babek’ten miras kaldığına inanılır. Ayrı ayrı sayıldığında yılın geceleri ve gündüzlerinden geriye yılbaşı ve sonu arasında yüz gün kalır. Başka bir inanışa göre ise Keyumers’in çocukları ve torunları bu günde çoğalarak yüz kişi olur. Diğer bir inanışa göre ise Meşî ya da Meşiyanelerin çocukları yüz kişi olur. Aynı zamanda Adem’in çocuklarının bu günde yüz kişilik bir nüfusa ulaştıkları da rivayet edilir.”
Newrozname adlı kitabında büyük bilgin, mutasavvıf, şair ve gökbilimci Ömer Hayyam şöyle yazmıştır: “Sede bayramı İran ve Turan paşaları tarafından kutlanmıştır. Ancak daha sonra bu bayram unutulmuş. Şimdi sadece Zerdeştiler ve onların özgün geleneklerini sürdürenler bu bayramı kutluyor.”
Zerdeştilerin bayramı, kışın en çetin kırk günlük ‘çile’sinden sonra, onuncu günde ateşler yakılarak Hewraman bölgesindeki Pîr Şalyar zemavendinde düzenlenen törenlerle kutlanır. Bu bayramda da insanlar evlerinin damına çıkıp ateşler yakar.
Bayram akşamı damlarda yakılan ateşlerle birlikte Zerdeşti dininin önde gelenleri Sede Bayramı kutlamalarında Avesta’dan bazı parçalar okur. Törene katılanlardan geleneklerine ve geçmişteki yaşantılarına saygı duymaları istenir. Ancak bu ateş Newroz Bayramı’nda yakılan ateşten farklı, dini bir ateştir.
Eski çağlardan bu yana Kürdler, ateşin üzerinden atlamanın insanları geçen yılların kötülüğünden arındırdığına inanır. Ateşin üzerinden atlayan kişi aynı zamanda yeni yılını bereket ve bollukla geçirir. Bu gelenek Kürdistan’ın ücra köylerinde yaşamaya devam etmektedir.
