İsrail'in suikastları bölgeyi savaşın eşiğine mi getirdi?

Üst düzeyde iki suikast Orta Doğu'yu daha geniş çaplı bir bölgesel savaşın eşiğine getirirken, Gazze'deki savaşla ilgili ateşkes ve rehine görüşmelerini de altüst etti.

Hizbullah'ın üst düzey komutanlarından Fuad Şükür ve Hamas'ın en üst düzey siyasi lideri İsmail Haniye bu hafta sırasıyla Beyrut ve Tahran'da düzenlenen ayrı saldırılarda hayatını kaybetti. Söz konusu suikastlar iki gruba ve İran'daki destekçilerine ciddi bir darbe vurdu. Her iki ismin de öldürülmesinin arkasında İsrail'in olduğu bildirilirken, bu durum İsrail ile İran ve vekil güçleri arasında daha geniş çaplı bir savaş riskini arttırıyor.

ABD'nin Orta Doğu'dan sorumlu eski Savunma Bakan Yardımcısı Michael Mulroy, "Hizbullah'ın ve şimdi de İran'ın misilleme yapmak zorunda kalacağını" söyledi.

"Bu, bölgenin son 10 ayda kapsamlı bir çatışmaya en çok yaklaştığı an" diye ekledi.

Nitekim Çarşamba günü İran lideri Ali Hamaney'in Haniye’nin İran topraklarında öldürülmesine karşılık olarak İran'a İsrail'i doğrudan vurma emri verdiği bildirildi.

ABD'li yetkililer, milletvekilleri ve analistler ne İsrail'in ne de İran'ın, İsrail'in Hamas'a karşı Gazze'de yürüttüğü savaştan çok daha ölümcül olabilecek geniş çaplı bir savaş peşinde olduğunu söylüyor. Ancak bu tek başına bir savaşı engellemeyebilir.

Bir danışmanlık grubu olan Trends Research and Advisory'de ABD-Ortadoğu güvenlik konuları uzmanı olan Bilal Saab, "Eğer bir savaş olursa, bu kasıtlı bir savaş ilanı nedeniyle değil, olayların kontrolden çıkması nedeniyle olacaktır" dedi.

"Her iki taraf da, İsrail ve İran'ın başını çektiği eksen, böyle bir savaş istemiyor, ancak bu nihai bir paradoks çünkü bizi savaşa gittikçe yaklaştıran provokatif eylemleri sürdürmeye devam ediyorlar."

Son tırmanışlar, ABD'nin on yıllardır dış politikasının temel dayanaklarından biri olan İsrail'e yönelik kararlı desteğinin Demokrat Parti içinde erozyona uğradığı bir döneme denk geldi. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İsrail'in Gazze'deki savaşını yürütme şekli nedeniyle Demokrat milletvekillerinin artan hayal kırıklığı ve tepkisiyle karşı karşıya.

İnsan hakları örgütleri İsrail'in Filistinli sivilleri ayrım gözetmeksizin bombaladığını ve zaman zaman Gazze'ye yardım girişini engelleyerek insani krizi körüklediğini söylüyor. Hamas kontrolündeki hükümete bağlı Filistin sağlık otoritesinin verilerine göre İsrail saldırılarında 39,000 Filistinlinin öldüğü tahmin ediliyor. İsrail ise savaş boyunca sivil kayıpları sınırlamaya çalıştığını ve Hamas'ın askeri altyapısını okullar ve hastaneler de dahil olmak üzere sivil altyapının altına inşa ederek sivilleri hedef haline getirdiğini savunuyor.

Haniye’nin ölümü ABD, Mısır ve Katar'dan arabulucuların İsrail ile Hamas arasında bir ateşkes anlaşmasına varmak ve Hamas'ı savaşı başlatan 7 Ekim 2023 İsrail saldırıları sırasında aldığı rehineleri serbest bırakmaya zorlamak için sürdürdüğü ancak henüz sonuç vermeyen çabalara bir darbe vurabilir. Hamas'ın Katar'da bulunan siyasi kanadının lideri Haniye, Filistinli grubun uluslararası yüzü olarak görülüyordu ve ateşkes ile rehine pazarlıklarında en önde yer almıştı.

Senato Dış İlişkiler Komitesi Başkanı ve Kongre'de ABD-İsrail ilişkilerinin etkili bir savunucusu olan Demokrat Senatör Ben Cardin, "Bu durum rehine müzakereleri açısından şu anda durumu çok daha zorlaştırıyor ve sıcak bir durumu daha da sıcak hale getiriyor" dedi.

Ancak analistler Haniye’nin Hamas içindeki etkisinin sınırlı olduğunu ve herhangi bir ateşkes ve rehine anlaşması için nihai kararın grubun Gazze'deki en üst düzey lideri Yahya Sinvar'a ait olduğunu ve Sinvar'ın şu ana kadar İsrail’den kendisini gizlediğini söyledi.

Washington ve diğer muhataplar devam eden görüşmeleri kurtarmak için çabalarken Biden yönetiminin üst düzey yetkilileri tüm tarafları gerilimi düşürmeye çağırdı.

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken Perşembe günü Hint-Pasifik bölgesini kapsayan çok ülkeli bir tur kapsamında bulunduğu Moğolistan'da düzenlediği basın toplantısında "Şu anda bölgenin izlediği yol daha fazla çatışma, daha fazla şiddet, daha fazla acı ve daha fazla güvensizliğe doğru gidiyor" dedi.

"Bu noktaya gelebilmek için de öncelikle tüm tarafların gerilimi tırmandırıcı adımlar atmaktan vazgeçmesi gerekiyor."

Çoğu ABD'li ve bölgesel yetkili, İran'ın güvenlik operasyonlarındaki ciddi kusurları ortaya çıkaran Haniye suikastı nedeniyle Tahran'ın İsrail'e misilleme yapmasını bekliyor.

Haniye’nin yaklaşık iki ay önce, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın yemin törenine katılmak üzere bu hafta ülkeye yapacağı ziyaretten çok önce, İran'a geldiğinde kaldığı bilinen Tahran'daki bir misafirhaneye gizlice sokulan uzaktan kumandalı bir patlayıcıyla hedef alındığı bildirildi.

New York Times'ın haberine göre İran'ın askeri liderleri, belki de Irak, Suriye ve Yemen'deki İran uzantısı grupların saldırılarını da içerebilecek koordineli bir operasyonun parçası olarak Tel Aviv ve Hayfa yakınlarındaki askeri bölgeleri hedef alan birleşik bir insansız hava aracı ve füze saldırısı düzenlemeyi düşünüyor.

Bazı yetkililer ve analistler İran'ın tepkisinin Nisan ayında İsrail'e karşı balistik füzeler ve insansız hava araçlarından oluşan bir yaylım ateşiyle başlattığı geniş çaplı saldırıya benzer olacağını tahmin ediyor. Böyle bir saldırı Tahran'ın daha geniş çaplı bir savaşı tetiklememek için tepkisini dikkatli bir şekilde ayarladığını gösterebilir.

Bu saldırıdaki füze ve insansız hava araçlarının çoğu İsrail'in Demir Kubbe sistemi ve ABD Merkez Komutanlığı tarafından koordine edilen Orta Doğu'daki diğer hava savunma sistemleri tarafından kolayca engellenerek daha geniş bir savaşa dönüşebilecek bir saldırının önlenmesine yardımcı oldu.

ABD Deniz Kuvvetleri'nden emekli bir general olan ve 2022 yılına kadar Merkez Komutanlığı'nın başında bulunan Kenneth McKenzie, "İran bundan sonra ne yapacağı konusunda çok dikkatli düşünmek zorunda kalacak" dedi.

"Gerilimin tırmanması kaçınılmaz mı bilmiyorum."

İran 48 saat içinde karşılık verme sözü vermiş olsa da McKenzie Tahran'ın geçmişteki misilleme sicilinin bu zaman çizelgesine bağlı olduğunu göstermediğini söyledi. İran, İsrail'i doğrudan vurmak yerine, bölge dışındaki İsrail varlıklarına saldırmak gibi daha az tırmandırıcı bir seçeneği tercih edebilir.

İsrail ise Hamas'ın 7 Ekim'de düzenlediği ve yaklaşık 1.200 İsraillinin ölümüne yol açan saldırının ardından grubun tüm liderlerini öldürme sözü vermişti. Şükür ve Haniye’nin öldürülmesine ek olarak İsrail ordusu Perşembe günü, Temmuz ayında Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta düzenlenen bir hava saldırısında Hamas'ın askeri kanadının lideri Muhammed Deyf'in öldürüldüğünün doğrulandığını ileri sürdü.

İsrail, öldürülen Hizbullah komutanı Şükür'ün hafta sonu İsrail kontrolündeki Golan Tepeleri'nde 12 kişinin ölümüne neden olan roket saldırısından sorumlu olduğunu söyledi. Şükür'ün ayrıca 1983 yılında Beyrut'ta bir askeri kışlaya düzenlenen ve 240'tan fazla ABD askerinin ölümüne yol açan bombalı saldırıda da rolü olduğu iddia ediliyor.

İsrail Haniye’nin ölümüyle ilgili herhangi bir yorum yapmayı reddetti ancak Netanyahu Çarşamba günü Tel Aviv'deki ordu karargahında meydan okuyan bir konuşma yaparak Şükür'ü İsrail'in öldürdüğünü söyledi ve "İsrail kendisine karşı yapılacak herhangi bir saldırının bedelini çok ağır ödetecektir." uyarısında bulundu.

Ancak uzmanlar, Gazze'de halen aktif bir şekilde savaşan İsrail ordusunun, savaşın Hizbullah ya da İran'la geniş çaplı bir çatışmaya dönüşmesi halinde altından kalkamayacağı konusunda uyarıyor.

Center for a New American Security'den ABD Orta Doğu politikası uzmanı Jonathan Lord, böyle bir savaşın "tümüyle farklı bir oyun" olacağını söyledi.

Uzmanlar İsrail'in Hamas'tan çok daha fazla savaşçı ve silaha sahip olan ve Lübnan'ın İsrail'le olan güney sınırının altında geniş tünel ağları bulunan Hizbullah'a karşı savaş operasyonlarını sürdürmekte zorlanacağını düşünüyor.

Londra merkezli bir askeri düşünce kuruluşu olan Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'ne göre İsrail'in aktif görevdeki ordusu İran'ın ordusunun üçte birinden biraz daha az. ( Kaynak)