SOHR’dan uyarı: Suriye’de mezhepsel gerilim tırmanıyor

Suriye İnsan Hakları Gözlemevi (SOHR), ülkede 2024 yılı boyunca yaşanan hak ihlallerine ilişkin kapsamlı raporunu yayımladı.

Raporda, sahadaki şiddetin yerel ve bölgesel aktörlerin müdahaleleriyle daha da tırmandığı, cezasızlığın ise “neredeyse tamamen yerleşik hale geldiği” uyarısında bulunuldu. Gözlemevi, geçiş dönemi adaletinin işlemesini engelleyen bu koşullarda, sivil kayıpların dramatik biçimde arttığını kaydetti.

SOHR açıklamasında, “Bu ölümler, hesap verebilirliğin tamamen zayıfladığı, adalet kurumlarının neredeyse işlemez hale geldiği bir ortamda meydana geldi” ifadelerine yer verildi. Gözlemevi, hukuki ve insan hakları temelli adalet mekanizmalarının yeniden kurulması için acil bir sürecin başlatılması gerektiğini vurguladı.

Rapora göre yıl içinde 3.071 sivil, saha infazları ve kimlik temelli toplu saldırılar nedeniyle hayatını kaybetti. SOHR’un verileri, sivil ölümlerindeki çeşitliliğin ülkenin nasıl çok aktörlü bir şiddet sarmalına sürüklendiğini ortaya koyuyor.

Buna göre ölümlerin dağılımı şöyle kaydedildi:

Rastgele ateş ve çatışmalar: 440

Suriye Milli Ordusu (SMO) tarafından öldürülenler: 22

Bilinmeyen koşullarda yaşamını yitirenler: 1.846

Bombalı araç saldırıları: 55

HTŞ öncülüğündeki Askerî Operasyonlar İdaresi tarafından öldürülenler: 904

Askerî Operasyonlar İdaresi cezaevlerinde işkenceyle ölenler: 62

SMO cezaevlerinde işkenceyle ölenler: 2

IŞİD saldırıları: 39

İsrail bombardımanı: 40

Türkiye bombardımanı: 129

Türkiye jandarması tarafından öldürülenler: 8

Ürdün sınır muhafızları tarafından öldürülenler: 7

Mayın ve patlayıcı infilakları: 75

DSG tarafından öldürülen siviller: 26

DSG cezaevlerinde işkence nedeniyle ölenler: 1

Bireysel cinayetler: 604

Kimliği belirsiz kişilerce öldürülenler: 804

Savaş kalıntıları (mühimmat, patlayıcı vb.) nedeniyle ölümler: 665

ABD öncülüğündeki Koalisyon’un saldırısıyla ölenler: 1

Ulusal Muhafız işkencesiyle ölenler: 2

Diğer nedenler: 31

Silahlı gruplar arasındaki kayıplar 2.600’ü aştı

Raporda, aynı dönemde hayatını kaybeden silahlı unsurların toplam sayısı 2.604 olarak kaydedildi. Bu kategoride:

ŞİD unsurları: 40

Askerî Operasyonlar İdaresi: 1.093

DSG ve bağlı güçler: 307

Silahlı İslami gruplar: 645

Yerel silahlı unsurlar: 383

Eski yönetime bağlı askerler: 83

Diğer/kimliği belirlenemeyen: 24

İran yanlısı yabancı militanlar: 10

Türkiyeli askerler: 8

Diğer cihatçı oluşumlar: 11

Aylık dağılımda ise mart ayı 2.644 ölümle en kanlı dönem olarak öne çıktı. Aralık ayı (8–31) ise 2.354 ölümle ikinci sırada yer aldı.

Mezhepsel gerilim derinleşiyor

SOHR, raporunda mezhepsel ve dini kutuplaşmanın belirgin biçimde arttığını vurguladı. İbadethanelere ve dini sembollere yönelik saldırıların çoğaldığı, iktidara yakın çevrelerin mezhepçi söylemlerinin toplumsal dokuyu daha kırılgan hale getirdiği belirtildi.

Gözlemevi, sosyal medya manipülasyonları ve karalama kampanyalarının hak ihlallerini görünmez kılmayı hedeflediğini, bunun da toplumsal kutuplaşmayı derinleştirdiğini kaydetti.

Raporda, eski subaylar, doktorlar ve sivillerin de aralarında bulunduğu binlerce kişinin herhangi bir yargı süreci olmaksızın cezaevlerinde tutulduğu; çok sayıda kaybın akıbetinin bilinmediği ifade edildi. Bu durum, SOHR’a göre adil yargılanma hakkının ağır ihlali ve geçiş dönemi adaletinin önündeki en büyük engellerden biri.

SOHR’dan uluslararası topluma çağrı

Gözlemevi raporun sonunda beş temel talep sıraladı:

Kaybolan kişilerin akıbetinin netleştirilmesi ve işkence başta olmak üzere tüm kötü muamelelerin son bulması için cezaevlerine uluslararası denetim heyetlerinin gönderilmesi.

Sivillerin bütün bölgelerde korunması ve sistematik hak ihlallerinin engellenmesi.

Faili kim olursa olsun tüm suçların yargı önüne çıkarılması ve cezasızlığın sona erdirilmesi.

Mezhepçi propaganda ve nefret söylemi kampanyalarının durdurulması.

Geçiş dönemi adaleti kurumlarının, insan haklarına dayanan ve tüm Suriyelilere eşitlik sağlayan temellerle yeniden inşa edilmesi.