Türkiye ve Irak arasında 'petrol-karşılığı su' anlaşması

Türkiye ile Irak, su ve enerji alanında yeni bir dönemi başlatacak tarihi bir anlaşmaya imza attı. “Su İşbirliği Projeleri için Mali Mekanizma Çerçeve Anlaşması” adı verilen mutabakat, Irak’ın Türkiye’ye yaptığı petrol ihracatından elde edilen gelirlerin, Türk firmaları tarafından Irak’ta inşa edilecek su altyapı projelerine aktarılmasını öngörüyor.

Anlaşma, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın pazar günü Bağdat’a gerçekleştirdiği ziyarette, Iraklı mevkidaşı Fuad Hüseyin ile yaptığı görüşmenin ardından imzalandı. İki bakan, anlaşmayı duyurmak üzere düzenlenen ortak basın toplantısında, adımı “tarihi” olarak nitelendirdi.

Fidan, anlaşmanın “Irak’ın su sistemlerinin kalıcı şekilde iyileştirilmesinin önünü açacağını” belirterek, “Bu, Irak tarihinin en büyük altyapı yatırımı olacak” dedi. Hüseyin ise anlaşmayı “iki komşu ülke arasında su yönetimi konusunda yapılan ilk işbirliği” olarak tanımladı.

Petrol gelirleri su projelerine aktarılacak

Türk diplomatik kaynaklardan Al-Monitor haber ajansına konuşan bir yetkiliye göre, yeni mekanizma kapsamında Türkiye’nin Irak’tan ithal ettiği petrol için yaptığı ödemeler özel bir hesaba yönlendirilecek. Bu hesapta biriken gelirler, Irak’ta Türk firmaları tarafından hayata geçirilecek baraj, arıtma tesisi, sulama ağı ve boru hattı gibi su altyapı projelerinde kullanılacak.

Yetkili, Bağdat hükümetinin Türk firmalarından gelecek teklifleri değerlendirmek üzere özel bir komite kuracağını belirtti. Böylece gelirlerin yeniden Türk ekonomisine döneceği “kapalı döngü finans sistemi” oluşturulacak.

Bu sistemin, Irak’ın yıllardır bakımsız kalan su altyapısını yenilemeyi, su israfını azaltmayı ve iklim değişikliğinin ağırlaştırdığı kuraklığa karşı verimliliği artırmayı amaçladığı kaydedildi.

Su diplomasisinde yeni dönem

Uzun süredir su paylaşımı nedeniyle zaman zaman gerginleşen Türkiye-Irak ilişkilerinde bu anlaşma önemli bir yumuşama sinyali olarak görülüyor. Bağdat, yıllardır Türkiye’yi Fırat ve Dicle nehirlerinden gelen su akışını kısıtlamakla suçlarken, Ankara ise Irak’ın su yönetim sistemlerinin “verimsiz ve eski” olduğunu savunuyordu.

Yeni anlaşma, bu gerilimi işbirliğine dönüştürmeyi hedefliyor. Türk tarafı, su diplomasisini kullanarak Irak’ın altyapı reformlarında kilit rol oynamayı ve iki ülke arasındaki karşılıklı bağımlılığı artırmayı amaçlıyor.

Ayrıca, Ankara açısından bu düzenleme nakit çıkışını azaltacak, Türk müteahhitlerine milyarlarca dolarlık yeni ihaleler kazandıracak ve bölgesel etkisini pekiştirecek.

Irak’ta seçim öncesi siyasi kazanç

Anlaşma, 11 Kasım’da yapılacak Irak genel seçimleri öncesinde Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani için de iç politikada büyük bir kazanım olarak değerlendiriliyor. Ülke genelinde, özellikle Basra’da yaşanan su krizi nedeniyle hükümete yönelik protestolar artarken, bu adım Sudani’nin halk nezdindeki konumunu güçlendirebilir.

Su sıkıntısı, Irak’ın en önemli iç sorunlarından biri olmaya devam ediyor. Dicle ve Fırat’taki düşük su seviyeleri, tarım üretimini azaltırken, milyonlarca insanın içme suyu erişimini de tehdit ediyor.

Ticaret ve enerji ilişkilerinde yeni sayfa

Türkiye’nin Irak’tan yaptığı toplam ithalat, 2024 yılında 1,83 milyar dolar seviyesine ulaştı. Bu rakamın, eylül ayında iki yılı aşkın bir aranın ardından Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nden Türkiye’ye petrol akışının yeniden başlamasıyla birlikte daha da artması bekleniyor.

Söz konusu petrol akışı, Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nin 2023’te Ankara’nın Bağdat’ın onayı olmadan Kürt petrolünü ithal ederek Irak’ın egemenliğini ihlal ettiğine hükmetmesinin ardından durdurulmuştu. Yeni anlaşma, bu anlaşmazlığın ardından tarafların yeniden ortak bir zemin bulduğunu da gösteriyor.

Su, enerji ve diplomasi birleşiyor

Uzmanlara göre, petrol gelirlerinin su altyapısına yönlendirilmesi hem ekonomik hem de diplomatik açıdan “kazan-kazan” formülü sunuyor. Türkiye, bölgedeki etkinliğini ekonomik işbirliğiyle pekiştirirken, Irak su krizine sürdürülebilir bir çözüm bulma fırsatı yakalıyor.

Ankara’nın su diplomasisini “yeni yüzyıl vizyonunun” bir parçası haline getirmesi, Türkiye-Irak ilişkilerinde uzun süredir görülmemiş bir yakınlaşmanın da habercisi olarak değerlendiriliyor.