BM yaptırımları yeniden uygulandı: İran yüzünü diplomasiye mi çatışmaya mı dönecek?

Birleşmiş Milletler’in (BM) nükleer programı nedeniyle İran’a yönelik yaptırımları yeniden devreye sokmasının ardından Tahran yönetimi, Pazar günü Batı ile olası bir çatışmaya hazırlanırken, ülke içindeki bazı çevreler ise ekonomik krizi hafifletmek için müzakerelerin sürdürülmesini savunuyor.

Gece yarısından sonra yürürlüğe giren yaptırımlar, İran’ın yurt dışındaki varlıklarını donduruyor, Tahran ile silah anlaşmalarını engelliyor ve balistik füze programına yönelik her türlü gelişimi cezalandırıyor. Yaptırımlar, 2015 nükleer anlaşmasına dâhil edilen “snapback” mekanizması ile geri getirildi.

İran’da Nükleer Antlaşmadan Çekilme Tartışması

İran Parlamentosu yaptırımları kısa süreliğine kınadıktan sonra kapalı oturuma geçti. Tartışılan seçenekler arasında, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’ndan (NPT) çekilme ve nükleer silahlanma sürecini hızlandırma ihtimali de yer aldı. Parlamento üyesi İsmail Kovsari, NPT’den çıkışın gündemde olduğunu doğruladı ancak bunun doğrudan nükleer silah üretimi anlamına gelmediğini belirtti. Böyle bir kararın, nihai olarak 86 yaşındaki İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in onayına bağlı olduğu vurgulandı.

Ekonomide Çöküş, Sokakta Tepki

Yaptırımların yeniden uygulanmasıyla İran para birimi riyal, 1 Amerikan doları karşısında 1,1 milyon riyale kadar düşerek tarihi bir rekor kırdı. Bu durum gıda fiyatlarının daha da yükselmesine yol açtı. Tahranlı 49 yaşındaki Muhsen Rahaei, “Devlet müzakere etmeli. Dünya ticaret dünyasıdır. Herkesle geçinmek zorundayız, yoksa hiçbir şey kazanamayız” sözleriyle diplomasi çağrısında bulundu.

Askeri Gerilim Endişesi

İran ordusu ve Devrim Muhafızları, Pazar günü yaptıkları açıklamalarda olası saldırılara karşı hazırlıklı olduklarını duyurdu. Kamuoyunda özellikle İsrail’in yeni bir saldırı başlatabileceğine dair kaygılar artıyor. İsrail Dışişleri Bakanlığı ise yaptırımların yeniden uygulanmasını memnuniyetle karşıladı: “Hedef açıktır: Nükleer silahlı bir İran’ı engellemek.”

Avrupa ve ABD’nin Tutumu

Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık, İran’ın nükleer programının denetimini kısıtlaması ve ABD ile müzakerelerde çıkmaza girmesi üzerine 30 gün önce snapback mekanizmasını tetiklemişti. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio da üç ülkenin kararını “küresel liderlik” olarak nitelendirerek, “Diplomasi hâlâ bir seçenek, ama bunun için İran’ın doğrudan görüşmeleri kabul etmesi gerekiyor” dedi.

İran’ın Tepkisi: “Abartılıyor”

İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi, yaptırımlardan önce yaptığı açıklamada, BM yaptırımlarının etkisini küçümseyerek, “Bazı zararları olacak ama bunu çok daha büyük bir şeymiş gibi gösteriyorlar. İran halkını korkutmak ve hükümetimizi taviz vermeye zorlamak istiyorlar” ifadelerini kullandı.

Ancak halk arasında öfke büyüyor. Tahranlı Najjari isimli bir vatandaş, “Kuzey Kore gibi dünyadan izole olursak iyi şeyler olmaz. Zaten etkilerini görüyoruz, dolar yükseliyor” diyerek müzakere çağrısında bulundu.