Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler

Bugün, İran’da Ehl-i hak, Yaresan, Irak’ta Kakailer, Ezidiler ve Alevi olarak nitelendirilen Rêya Heqîyê, bir ulu ağacın üç dalı gibidir. Her üçünün kökünde de Mitraizm vardır. Munzur Çem, Mitra inancının, Rojhilat’ın güneyinde, Loristan’da doğup geliştiğini söylemektedir.

İsmail Beşikci

01.09.2019, Paz | 16:04

Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler
Makaleyi Paylaş

Bahoz Şavata, Kürdlerin Tarihi kitabının ikinci cildinde, Manizm’den, Mazdeklerden, Sabilikten söz ediyor. Mazdek Komünizmi’nden, İran Komünizmi’nden söz ediyor. (s. 623 -639)

Munzur Çem, Kermê Dare Dere Ya Reno, başlıklı yazısında, (Deng, Sayı 113, Mart 2019, s.64-78) Mitraizm, Zerdüştlük, Manizm, Mazdek, Hürremiye süreğinden söz etmektedir. (s. 73) Mazdek, Hürremiye Komünizmi’ni, bu yazısında, Munzur Çem de dile getirmektedir. Mazdek-Hürremiye tüketimde eşitliği ve üretim araçlarında kolektif mülkiyeti savunan bir düşünce ve hareket olarak ortaya çıkmış, gelişmiş.

Dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Mazek-Hürremiye İsyanları Abbasileri çok meşgul eden bir konu olmuş. Kuzeyde, karargahını göçebe Kürd aşiretlerinin yanında kuran Babek, Güneyde Kürd Narseh, Abbasi ordularıyla çok yoğun çatışmalar sürdürmüş. Bu isyanlar, M.S. 833’de, Abbasi Halifesi Mutasım (796-842) (hüküm süresi 833-842) döneminde bastırılabilmiş. Babek (798-838) yakalanarak idam edilmiş, Kürd Nasseh ise, taraftarlarıyla birlikte Bizans topraklarına kaçmış.

Bundan birkaç yazı önceki, Kürdlerin Tarihi yazısında, Alanlarla ilgili küçük bir bölüm vardı. Memê Alan destanındaki Alan ile Alanların ne gibi bir ilişkisi olabileceği sorgulanıyordu. Kanımca, Memê Alan Destanı’ndaki Alan, Ardelan’daki Alan, Alanlardan, Kürdistan’a kalmış bir mirastır, bir hatıradır Mitraizm, Zerdüşlük, Manizm, Mazdek, Hürremiye süreğindeki Hürremiye’nin ise, Hurrilerle ilgili olduğu kanısındayım. Kürtlerin Tarihi kitaplarında, Hurri soylu, Guti, Kassit, Subaru, Lulubi halkları şeklinde ifadeler vardı.

***

Kürd Tarihi Üzerindeki Gözlemler’e, Mehrdad R. İzady’in, Kürtler, Bir El Kitabı ( çev. Cemal Atila, Doz Yayınları, ikinci baskı, Ocak 2007) kitabında yer alan bazı konulara işaret ederek devam etmek istiyorum. Üzerinde durmaya çalışacağımız başlıca üç konu şunlardır. Alevilik-Şiilik sorunu, Hristiyan Kürdler sorunu, Kürd Yahudisi, sorunu.

Alevilik-Şiilik

Mehrdad İzady, Şah İsmail’i (1489-1524) (yönetimi 1501-1524) Alevi Kralı olarak değerlendirmektedir. (s.111) Daha sonra bir tabloda Sünni-Şii-Alevi ayrımı yapmakta ( s. 246) ama daha sonraki bir sayfada da yine, ‘Safevilerin Alevi Peryodu’ndan söz etmektedir. (s.260) Bunu takip eden bir sayfada da, ilk Şii İmamı Ali’nin hem Alevilikte hem Yaresanilikte üstün bir statüye sahip olduğundan söz etmektedir. (s. 262) Bütün bunlar, bu konularda, yazarın kafasının epey karışık olduğunu göstermektedir.

Bu konularla ilgili olarak kısaca şunlar söylenebilir. Alevilik kavramının 140-150 yıl kadar bir geçmişi vardır. Alevilik, bu inanca sahip olanları İslam’a asimile edebilmek için yaratılmış bir kavramdır.

Kızılbaşlık kavramı ise 16. yüzyılın ortalarında, Şii İslamla birlikte ortaya çıkmıştır. Şah İsmail’in dedesi Şeyh Cüneyd’in (1429-1450) ve babası Şeyh Haydar’ın, (1460-1488), askerlerinin, düşman askerlerinden ayırmak için başlarına giydirdikleri 12 dilimli kızıl fes.

Bu fesin neden kızıl renkli olduğu çok önemli bir konu. Bu Şah İsmail’in ailesinin kökleriyle ilgili çok önemli bilgiler veriyor. Mehrdad R. İzady’ni kitabında bu konuyla ilgili şu söyleniyor. : ‘Mazdekiler ve Hürremiler, giysi ve bayraklarında, sembol olarak kırmızı renk kullanmışlardır. Bu yüzden Surhalamαn (kızıl bayraklı insanlar) Surhjamagan (kızıl giysili insanlar) olarak adlandırılmışlardır. ‘ (s. 257)

Mazdekiler-Hürremiler MS dokuzuncu yüzyılda yaşamaktadırlar. Halbuki, Kürdler için kızıl, çok eski tarihlerden beri kutsal bir renktir. Örneğin, Zedüşti din adamlarının başlıkları kırmızı, elbiseleri beyaz, bellerine bağladıkları kuşak yine kırmızıdır. Bu renkller, bugün, Barzanilerin giydikleri başlıkta veya poşuda yaşatılmaktadır. Munzur Çem sözü edilen yazısında, buna ‘camedan’ denildiğini de dile getirmektedir. Şeyh Cüneyd’in, Şeyh Haydar’ın askerlerin başlılarında kızıl renkli bir fes kullanmaları, ailenin kökleri ile ilgili bilgiler vermektedir.

Murad Ciwan, Çaldıran Savaşı’nda, Osmanlılar, Safeviler ve Kürtler İlk Kürt-Osmanlı İttifakı (1514) ( Avesta, 2015) isimli kitabında, Şah İsmail’in ailesiyle ilgili önemli bilgiler veriyor. Murad Ciwan ailenin, Musul’un Sincar bölgesinde yaşayan sünni bir aile olduğunu belirtmektedir. 10-11. yüzyılda, ailenin Sincar’dan kalkıp Hazar’ın güneyine göç ettiği vurgulanmaktadır. (s.63) Burada, Şiiliğe kaydığı da belirtilmektedir. Kırmızı rengin, bu ailenin, daha doğrusu Kürdlerin geçmişiyle ilgili olduğu anlaşılmaktadır.

Saffetu’s Safa, İran Şiiliğinin ve bu ailenin tarihidir. 1357’de, Şeyh Safiyeddin’in oğlu İbn Bezzaz Tevekküli tarafından tamamlanan bu kitap daha sonra Şahların isteklerine göre birçok değişikliğe uğramıştır. Bu değişiklikler sırasında, kitaptan bazı bölümler çıkarılmış, yeni ihtiyaca karşılık vermek üzere, yeni bölümler eklenmiştir. Ama, ailenin Kürd kökeniyle ilgili anlatımlarda bir değişikliğe gidilmemiştir. Hazar’ın kıyısına yerleşen ailenin, orada tarımla ve hayvancılıkla ilgili işler yaptığı vurgulanmaktadır.

Murad Ciwan bunun ikisini şu şekilde anlatmaktadır. ‘Saffetü’s Safa’da, adım adım öyle değişiklikler yapılmıştır ki, önceleri, Safevi şeyhlerinin bilinen en eski ataları Firuz şah Zerinkulah’ın şeceresi, yedinci İmam Musa Kazım’a dek uzatılarak, Hz. Ali’ye bağlanmak istenmiş, böylece Seyidlik iddialarına temel yaratılmaya çalışılmıştır.’ (s. 63)

Murada Ciwan, bu kitaptaki ikinci değişikliği de şöyle anlatmaktadır. ‘İsmail Şah olmasından sonra yazılan, 1508 nüshasında, seyidlik şeceresinin Hz.Hüseyin üzerinden Hz. Ali’ye uzatılmıştır. Bunun nedeni, Safevilerin kendilerinin, İran’ın köklü efsanevi krallık ailesine bağlama gereksiniminden gelir.’ (s.67)

İslamiyet ise, 1400 yıl kadar bir geçmişe sahiptir. Bugün Alevi olarak ifade edilen inancın tarihi ise, çok çok eskilere uzanmaktadır. Bu Kuzey Mezopotamya kökenli bir inançtır ve Zerdüşlükten de önceki bir inançtır.

Bu inancın esas adı Rêya Heqîyê’dir. MÖ 2000’lere, Mitraizm’e kadar gitmektedir. Mitraizm, Zerdüştlük, Manizm, Mazdek, Hürremiye süreğini izlemek bu bakımdan önemlidir. Ahmet Önal’ın, Rêya Heqîyê, Alevilik, İslam (nerinaazad.org, 13.12. 2018) yazısı bu bakımdan önemlidir. Ayrıca bk. Selahattin Ali Arik, Aryan İnaçlar ve Rêya/Raa Heqîye Mihtra, Zervan, Zerdüşt, Mani, Mazda, Yarasan, £zdaîyatî ve Kürt Aleviliği, İBV Yayınları, Nisan 2015, Ayrıca bk. Bahoz Şavata, Alevi Görünümler, Kürtler Nasıl Müslüman oldu? Bahoz Şavata, facebook sayfası

Bugün, İran’da Ehl-i hak, Yaresan, Irak’ta Kakailer, Ezidiler ve Alevi olarak nitelendirilen Rêya Heqîyê, bir ulu ağacın üç dalı gibidir. Her üçünün kökünde de Mitraizm vardır. Munzur Çem, Mitra inancının, Rojhilat’ın güneyinde, Loristan’da doğup geliştiğini söylemektedir.

‘Hristiyan Kürtler…’ ifadesi

Mehrdad R. İzady, Kürtler kitabında Hristiyan Kürtlerden söz ediyor. (s.290-293) Recep Maraşlı, Hristiyan Kürtler Var mı?’ başlıklı yazısında bu sorunu tartışıyor. (Dilop, Sayı 9, Temmuz-Ağustos 2019 s.45-48) ‘Hristiyan Kürt Varsa, Kürt Kilisesi Nerede? diye soruyor. Kürt Hristiyanlar olarak gösterilen toplulukların esasında, Süryani, Keldani, Nasturi gibi, Asuri-Arami topluluklar olduğunu söylüyor.

‘Kürt Yahudisi’ ifadesi

Mehrdad R.İzady, araştırmasında, ‘Kürt Yahudisi’ şeklinde bir ifadeden de söz ediyor. (s. 286-290)

Aslında, Kürt Yahudisi, ifadesi yerine, Kürdistanlı Yahudiler demek daha doğrudur. Kürdlerin ve Yahudilerini birbirleriyle tanışmaları MÖ. sekizinci yüzyıla kadar inmektedir. Mısırdan kovulan Yahudiler MÖ 1200 yıllarında, Peygamber Musa’nın öncülüğünde bugün Filistin olarak adlandırılan Kenan Diyarı’na geldiler. Orada, Salomon (Süleyman) zamanında bir krallık kurdular. Bu krallık, Salomon’dan’dan sonra, krallıktaki iç kavgalar yüzünden, Kuzey İsrail Krallığı, Güney, Judea Kralllığı adlarıyla MÖ 953’de ikiye bölündü.

Asur İmparatoru 2. Sargon, MÖ 722’de, Kenan Diyarına saldırdı. Bu saldırı sonunda, Kuzey İsrail Krallığı yıkıldı. Bundan sonra, Yahudilerin büyük bir kısmı, Babil taraflarına ve bugünkü Kürdistan topraklarına sürgün edildiler.

MÖ 586 yılında da, Babil İmparatoru Nabukadnezar, Kenan Diyarı’na saldırdı. Güney Judea Krallığı’nı yıktı. Yahudilerin büyük bir kısmını, Babil taraflarına ve bugünkü Kürdistan topraklarına sürgün etti. Dr. A. Medyalı, Kürdistanlı Yahudiler (Berhem Yayınları, birinci baskı, 1992) kitabında bu ilişkileri ayrıntılı bir şekilde anlatıyor.

Bu Yahudiler, o yıllardan beri Kürdler arasında yaşamışlar.. Kürdler arasında, Kürdler gibi giyinip kuşanıyorlar, Kürdler gibi yiyip içiyorlar. Ama kendi dinlerini ve etnik kimliklerinin korumuşlar. Barzan, Şaklava gibi alanlarda yaşayanlar çok daha Yahudi kalmış

Bu Yahudilerin büyük bir kısmı, 1948’de İsrail devleti kurulunca İsrail’e göç etmiş.

Kürd tarihi Üzerine Gözlemler’e ileriki dönemlerde de fırsat buldukça değinilecek.

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
11605 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:01:28:48

İsmail Beşikci

İsmail Beşikci

Yazarın Önceki Yazıları

Japonlar, JaponyaKürdistan Demokrat Partisi - SorularÜçüncü Erbil ForumuAğrı Direnişi Hakkında …Abdurrezzak BedirxanHıner Saleem: Ortadoğu’nun Esas SuçlularıYirminci Yüzyıl Başlarında Kürd Aydınları ve CumhuriyetVakfedilmiş Bir HayatOrtadoğu Barış ve Güvenlik Forumu (x)Son Gelişmeler ÜzerineTürkiye’de Üniversiteİbrahim Kaypakkaya AnmasıDeğinmeler 3Kürdistan'a SorMalazgirt ve KürtlerKurdiana DüğümüKemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu IVKöklere YolculukToprak Temelli MilliyetçilikKürdlerin Geleceği Konusunda Birkaç SözAntik KürdistanDin Ve BilimKarakoçan (Dep) ve Yayladere (Holhol) İle İlgili İki KitapUludere (x)Newroz 2024 AkreÜç KitapHazro BeyleriSimurglarMehmet Bayrak’ın Kürt Kimliği MücadelesiŞeyh Said Direnişi İle İlgili İki KitapDiyarbakır Kitap Fuarı 2023Ermeni ve Rum Mallarının TürkleştirilmesiEhmedê Xanî’nin Hatırası ÜzerineAbdurrahman Önen-Erdnîgarîya KurdistanêKürtler ve Güller Cilt 3‘49’lar’, ‘55’ler’, ‘23’ler’ …'Yaşamın Kıyısında'Behdinan, Barzan, Milli LiderSuyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler(II)Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru KürtlerYüzüncü Yılında Lozan AntlaşmasıSon Kız‘Deniz’in Ütopyası’ ÜzerineRudaw TVStockholm Kürd Sürgün Müzesi Üzerine DüşüncelerLozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan IILozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan Diaspora KürdleriMele Mıstefa Barzani Ulusal MüzesiRovîyê XasûkBarzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi IIIKendi Kendini Yönetme Hakkı ‘Ayrılıkçı Yazılar’Peywend YayınlarıDuhok Üniversitesi’nin 30. YılıAhamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne IIKürtçülük Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’neKürd Aydınları IIBedirhan Epözdemir’in AnılarıSeyidlik-ŞeriflikKürdizade Ahmed RamizMedreseler-ÜniversitelerMedya Kitabevi Birleşmiş Milletler ve KürdlerMülteci YaşamlarÖncü Bir Kürt Aydını59 Yıl Sonra ŞemdinliKemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu IIIOrtadoğuBir Ailenin Son 200 Yıllık TarihiTarih Okumaları, Kürdlerin HikayesiHewler’de, Soran’da ve Cambridge Koleji’nde KonferansTheodor Herzl Bize Ne Anlatıyor?AforizmalarSon YolcuIrkçılık Hakkında …Aydınlar Hakkında… Latife Fegan’ın AnılarıAdil Yargılama/Yargılanma Mümkün mü?Kürd Aydınlarıİlim-BilimKürdçe Derslerinin ÖnemiYaş 83…*Mezopotamya Uygarlığında HakkariKemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu - IIBediüzzaman’ın HançeriDoğu-Güneydoğu Dernekleri Platformu*Destar Kitap-KafeKürdistan’ın Güney'ine Seyahat Kürd Tarihinin Yazılı Ana KaynaklarıBingöl-Van Gezi İzlenimleriGöbekli Tepe Hakkında…Güvenlik Munzur Çem’in Anıları DerveCendere II Saatin İçindeki SırMehmet Öncü KitaplarıZarema, Yahudi DevletiJuli’nin Sesi‘Ateşte Doğanlar’Kadri Hoca…Kürt HâkimAlevilik Üzerine II‘Aleviler ve Sosyalistler’ Kitabı ÜzerineUygur TürkleriBaşkanlık Seçimleri, ABDÜniversite RaporuOFra Bengio’nun Kürd Liderlere EleştirisiDr. SaidKürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Maaş Sorunu…Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde PKK-Haşdi Şabi İşbirliğiAma Onlar Kardeştiler…Mustafa Suphi ‘Kürdistan Ortadoğu’nun Polonya’sıdır’İSkan Tolun IIKürt Dil Hareketi (Harekata Zımanê Kurdî) II‘Doğumun Ölümü’Kürt Dil Hareketi (Hereketa Zimanê Kurdî)Kürdistan Bayrağı’nın ve KDP Binasının Yakılması Üzerine…Ermeniler, Kürdler, AzerilerDevrimci Doğu Kültür OcaklarıEylül 2020 Kürdler-KürdistanBir AİHM BaşkanıHalepçe arşivlerinin yakılması ve KDP’ye saldırıDevranİskan TolunWoodrow WilsonHarf Devrimi’nin Kürdler İçin AnlamıMehmet ElbistanKürtler, Şehir Şehirlileşme‘Kürt Çalışmaları…’Zini Gediği KatliamıKürd Tarihini Kürdlerin Yazması…‘Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ II’Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’Değinmeler-2Irkçılık ÜzerineSeyid Ahmed CebariŞengal, AfrinMustafa SelîmîKemalizm ve Kürd Ulusal SorunuOrhan Kotan’ın ŞiiriLeylan - IIKürt Meselesiyle İlgili Bir Projen Var mı?LeylanXwebûnOrta Karadeniz’de Etnisite İlişkileriAlevilik Üzerine…Güvenli BölgeDuvarımızı Yapamadık…Doktor SaidAlevilik ve TarihiBitlis ve Ahalisi1916 Kürd TehciriBir Diplomatın Anıları Xızır Nasıl Ali Oldu?Adıyla ÇağırmakKürdistan’ın Güneyinde SoykırımKürdlerin TarihiMilliyetçilik ÜzerineHong Kong, Kürdistan‘Kürtlerle Türkler’Ortadoğu’da Devletlerin KurulmasıAbdurrahman Qassemlu’nun Katledilmesinin 30. YıldönümüÜniversitenin Bilim Anlayışında Temel SorunlarCumhuriyet, 19 Mayıs 2019'Özgürlük İçin Sanat'Helsinki’de Sosyal ForumTeknoloji, Bilim, EğitimMilletler Cemiyeti Döneminde Kürdler/KürdistanHewler - Duhok - ZahoBir Tartışma Üzerine…Dönemin RomanlarıEleştirilerin İzindeRêya Heqîyê (Alevilik)ABD Ziyareti - IVABD Ziyareti - IIIABD Ziyareti - IIABD Ziyareti - IBerlin’de Dersim 37-38 PaneliBaşur’da SiyasetDuhok-Hewlêr GezisiKürdçe Yasaklarının İşlevi‘Aleviliğin Doğuşu’ II‘Kimliksiz Çığlıklar’Türkiye’de Adalet Arayışları'Aleviliğin Doğuşu'Kürdlere Soykırım…Moskova’da Kürd KonferansıCevat Geray’a Sevgi…Bilim AhlakıMahallenin ArkadaşlarıSelahattin Demirtaş’ın ŞarkısıCanip Yıldırım KütüphanesiDevşirmeler ve DevletsizlerDağ Kavmi - IIAdaylar…Dağ Kavmi -IGeleceğini Belirleme Hakkı ve KürdlerFarhad Daftary, Şiilik AlevilikŞiizm‘Türklük Sözleşmesi’Timure Halil Hakkında …Düşmanlarını Sevindiren Bir Halk…Celal Talabani...Kürdler Zoru Başardı… Bağımsızlık...Güvenlik...Domino EtkisiReferandum-Bağımsızlık TartışmalarıDanimarka SeyahatiSekesûr’da Kürd-Alevi Soykırımıİnsanlık Araştırmaları MerkeziFahriye Adsay’ın Eleştirileri Üzerine…Bir Kürd...İki Kürd...Üç KürdYezda...Ermeniler, Kürdler…Yeni Bir KDP Kurma ÇalışmalarıHasta AdamAvustralya GezisiHayatımdan KesitlerBirey Toplum İlişkileriPeşmergelik Yüce Bir DeğerdirKaderine KüsmekKürd Halkının, Kürdistan’ın Başı Sağolsun…Kürdistan’ın Hayırlı Evladı Doktor SaidSuriyeli MültecilerParlamentoMilli Düşünce SempozyumuDesmond FernandesKürtlerin Bulunduğu Ülkeler Bölünemez!...Kürtler Ne İstiyor?Eşkiya28 Devlet Bağımsız Kürdistan’ı Tanımayacak...Devlet, İslam, Kürdler ve DarbePencinarîler IIPencinarîler IAzim...'Afrika Edebiyatı' Üzerine…Yaresan (Ehl-i Hak) Rêya Heqîyê, EzdanZağros’un Ötesine…Süleymaniye Merkez Güvenlik Karargahı'Peçar Tenkil Harekatı/1927' Üzerine Birkaç Sözİttifaklar Mahmut Yeşil’e Sevgi…Tunceli Kanunu, Getirdiği Esaslar ve Devletin Asimilasyon PlanlarıYakındoğu’nun İmhası ve Pontus SorunuKeşiş’in Torunları Dersimli ErmenilerAnlıyorum Ama Konuşamıyorum1128 AkademisyenYaşar KayaAlevilik...Elveda Güzel VatanımAlevilerin KitabıUluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan IIIUluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan IIUluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan (I)Komkurd-AnNelson Mandela - Aziz SancarBarış, Yüzleşme, MüzakereİBV Hewler Temsilciliği558. OturmaŞengal’i ZiyaretŞengalTBMMKürdlerde/Kürdistan’da Ana SorunÖzyönetim Üzerine...Norveç SeyahatiAlaine Tuoraine’e EleştiriKürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Yönetim ZaaflarıGüneşin KrallığıKeyakisarBarzani bir dönem daha görevde kalmalıdırTemel şart Kürdistan Ordusu! Girê Spî'nin Kurtarılması...Üniversitenin Ana SorunuMardin: Hüzünlü KentAlevilik-MüslümanlıkOsmanlılar ve Acemler Arasında Kürdlerİslam’ın barış, huzur, adalet ve eşitlik anlayışı Kerbela’da son bulduKürd Kültürü Neden Yağmalanıyor?Kürd Êzidîlerin Azizesi 'Begê'İki Olay Üzerine DüşüncelerBarış ve Çözüm Süreci - IIIEleştirilerEv Jin û Mêrê bi MaskêBarış ve Çözüm Süreci - II Murat Bozlak’a sevgiler...Barış ve Çözüm Süreci…Rejim, İslamileşme, Kürdler/Kürdistan Alman Şarkiyatçı Dr. FriçSoykırımlar ve Devletsiz HalklarIŞİD’in ZuhuruŞeyh Ahmet, IŞİD Saldırıları ve Osman Baliç'in KatiliUlusların Kendi Geleceklerini Tayin Hakkı ve Kürdler/KürdistanBitlis Anıları, 1960’lı Yıllarda Bitlis’de YaşamUluslararası Bitlis SempozyumuBarzaniler Değinmelerİfade Özgürlüğü ve ABDTürk Siyasal Kültürü Üzerine… Birleşik Krallık, Fransa, Kürdler/Kürdistan Anti-Kürd Uluslar arası NizamKürd/Kürdistan incelemelerinde temel soru... Ulus İnşa Sürecinde Dilin RolüMustafa Barzani'yi sevgiyle anıyoruzDüşün Hayatında ve Edebiyatta KurumlaşmalarYakındoğu’nun İmhası,1915 Ermeni Soykırımı ve Hrant Dink’in Katledilmesi Resmi İdeolojinin Temel ÖzelliğiRoboski – GoyilerTürk-İslam Sentezi ve Kürd SorunuKürdistan sorunu her şeyden önce duruş sorunudurBarış
x