Hemin Hewrami: Irak'ta federalizm başarısız oldu

Atlantik Konseyi'nin Irak Girişimi şubesi, "20 Yıl Sonra Irak Anayasası" başlıklı çevrimiçi bir panel düzenledi. Panele anayasa ve siyaset alanında birçok uzman katıldı.

Konuşmacılardan biri olan Hemin Hewrami, anayasa 2005'te onaylandığında Başkan Barzani'nin Kürtlerin istedikleri her şeyi elde edememiş olsa da anayasanın yeni bir Irak içinde Kürdistan Bölgesi'nin haklarını korumak için bir çerçeve sağladığını söylediğini aktardı.

Ancak yirmi yıl sonra Hemin Hewrami, "Maalesef federalizmin başarılı olmadığını söylemeliyim" dedi.

Anayasal ihlaller ve uygulama eksiklikleri

Hemin Hewrami, anayasanın ihlal edildiği ve uygulanmadığı birçok örnek verdi.

Bunlardan birinin “Federasyon Konseyi'nin kurulmaması” olduğunu belirten Hewrami, bölgelerin haklarını koruması gereken bu konseyin kurulmamasını "federal sistemin en büyük başarısızlıklarından biri" olarak nitelendirdi.

Hewrami, Irak Anayasasında Kerkük ve tartışmalı bölgelerle ilgili olan 140. Madde'nin uygulanmadığını hatırlattı.

Hemin Hewrami ayrıca Anayasanın 4. maddesinde resmi dil olarak tanınan Kürt dilinin görmezden gelindiğini ifade etti.

Gelir dağılımına uyulmaması ve petrol ve gaz yasasının yokluğuna da değinen Hewrami, bu konunun Bağdat ile Kürdistan Bölgesi arasında sürekli sorunlara yol açtığını kaydetti.

Hemin Hewrami, bu başarısızlıkların nedenini Irak'ın hala "geçiş aşamasında" olmasına bağladı ve şunları söyledi:

"Bağdat'ta uzlaşmaya dayalı bir siyasetin olmaması ve merkezileşmenin artması, federal sistemi zayıflattı."

"Bağdat artık kendini güçlü hissediyor"

Hemin Hewrami, sorunların sadece yasal değil, aynı zamanda siyasi olduğunu belirtti.

Hewrami, "Bağdat'taki birçok siyasi güç, 2005 anayasasını mevcut şekliyle kabul ettikleri için şimdi pişman. O zamanlar reddetmek için çok zayıftılar; şimdi tamamen uygulamamak için çok güçlü hissediyorlar" dedi.

Hemin Hewrami, 2010'daki olayı hatırlattı; İyad Allavi'nin partisinin çoğunluğu elde ettiğini, ancak "anayasanın yeni bir siyasi yorumu" nedeniyle hükümet kurmasına izin verilmediğini belirtti.

KDP’li siyasetçi, "Anayasanın ruhu uzlaşma, ortaklık ve dengeye dayanıyordu; sadece çoğunluğun yönetimine değil" dedi. Ancak, "şimdi var olan sadece denge olmadan katılımdır" diye ekledi.

Örneğin, Irak ordusunda etnik dengeyi vurgulayan 9. maddeye atıfta bulunarak şunları söyledi:

"Kürtler nüfusun yaklaşık yüzde 14'ünü oluştururken, Irak ordusunun yüzde 1'inden daha azını oluşturuyorlar."

"Karma bir miras"

Princeton Üniversitesi'nden araştırmacı Zaid Ali de, anayasanın "karma bir miras" bıraktığını söyledi.

Ali, anayasanın, özellikle Nuri Maliki döneminde diktatörlüğün geri dönmesini engellemede "başarılı olduğunu", ancak "yeni bir toplumsal sözleşme" oluşturmada başarısız olduğunu ve anayasanın belirsiz ve çelişkili dilinin Kürdistan Bölgesi ile Bağdat arasındaki anlaşmazlıkları derinleştirdiğini belirtti.

Bağdat Kamu Politikaları Merkezi "Baghdad Riwaq"ın kurucusu ve başkanı Abbas Anbori, asıl sorunun anayasada değil, "etkili ulusal hükümetler üretemeyen Irak seçim sisteminde" yattığını söyledi. Anbori, "gayri resmi siyasi geleneklerin" anayasaya üstün geldiğini ve kurumsal hesap verebilirliği zayıflattığını belirtti.

"Vatandaşların güveni azaldı"

Boston College'da siyaset bilimi profesörü Marcia Şemeri, sıradan Irak vatandaşının anayasaya ve haklarını koruma yeteneğine olan güveninin "önemli ölçüde azaldığını" söyledi.

Şemeri, vatandaşların anayasanın sürekli ihlal edildiğini ve kimsenin sorumlu tutulmadığını gördüğünü belirtti.

Ayrıca, 2017 referandumunun Kürdistan Bölgesi dışındaki tüm Iraklıların federalizmi "birlikte yaşama" yerine "ayrılık" olarak görmesine neden olduğunu ve bunun da algıyı değiştirmeyi zorlaştırdığını sözlerine ekledi.