Kürdistan Bölgesi Yönetimi'nden kapsamlı insan hakları raporu

Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nin hazırladığı rapor, Irak Federal Bakanlar Kurulu’nun 2021–2025 Ulusal Eylem Planı ile uyumlu biçimde yürütülen çalışmaları özetliyor.

OCIA, bu planın Kürdistan Bölgesi’ndeki uygulayıcı kurumu olarak görev yapıyor.

Raporda, KBY’nin “uluslararası insan hakları sözleşmelerine uyum oranını artırmak” için adımlar attığı belirtiliyor. Ancak uluslararası sözleşmelere katılımın Irak merkezi hükümetinin yetkisinde olduğu vurgulanarak şu ifadeye yer veriliyor:

“Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nin insan hakları planı, uluslararası yükümlülüklere uyumun artırılmasına yönelik kapsamlı bir çabadır. Ancak uluslararası sözleşmelere katılım Irak hükümetinin yetkisindedir.”

Irak’ın Roma Statüsü (Uluslararası Ceza Mahkemesi), Ölüm Cezasının Kaldırılmasına İlişkin İkinci Protokol ve CEDAW Ek Protokolü gibi önemli belgeleri hâlâ onaylamadığı hatırlatıldı.

Buna rağmen KBY’nin engelli bireyler, kadınlar ve dezavantajlı gruplar için yasal düzenlemeleri artırdığı vurgulandı.

Yasalar, Parlamento Krizi ve Kurumsal Engeller

Rapora göre, Eylem Planı öncesinde 14, planın kabulünden sonra ise 22 insan hakları yasası yürürlüğe girdi. Ayrıca 8 yeni yasa tasarısı da hazırlık aşamasında.

Ancak en büyük sorun, Kürdistan Parlamentosu’nun işlevsizliği. 2024 Ekim seçimlerinden bu yana yalnızca bir kez toplanan yeni parlamento, hâlâ bir başkanlık seçemedi. Raporda bu durum şu ifadeyle eleştiriliyor:

“Parlamentonun işlevsizliği, insan haklarıyla ilgili yasa tasarılarının ilerlemesini engelleyen temel faktördür.”

Mali kısıtlamalar da bir diğer engel. Rapora göre, yasa tasarılarının hazırlanması ve yürürlüğe girmesi yüksek maliyetler gerektiriyor; bu durum mevcut ekonomik koşullarda büyük zorluk yaratıyor.

Kadın Hakları, İnsan Ticareti ve Uyuşturucuyla Mücadele

Rapor, kadın hakları alanında “ileri yasal adımlar” atıldığını belirtse de, uygulamada ciddi eksiklikler olduğunu vurguluyor.

“Koruma mekanizmaları yetersiz, cinsel saldırı mağdurları için güvenli sığınma evlerinin sayısı az. Psikolojik ve sosyal destek birimlerinde uzman eksikliği yaşanıyor.”

Kadın yargı mensubu sayısı 69, kadın savcı sayısı 58, kadın gazeteci oranı ise yüzde 47.

Yaklaşık 800 kadın Peşmerge görev yaparken, Şengal’de özel bir kadın birliği bulunuyor.

Buna karşın insan ticareti vakaları iki katına çıktı:

2024’te 396 vaka kayda geçti,

Organ ticareti 2024’te 103 vakaya yükseldi.

Bu suçlara karışan 79 kişi tutuklandı, 27 eğitim programı düzenlendi.

Uyuşturucu suçlarında ise 2025’in ilk yarısında 372 kilogramdan fazla madde ele geçirildi.

Kullanıcıların yüzde 10’unu kadınlar oluşturuyor. 278 hükümlü rehabilitasyon programlarından yararlandı.

IŞİD Suçlarının Belgelendirilmesi ve Terörle Mücadele

Raporun önemli bölümlerinden biri, IŞİD tarafından işlenen suçların belgelenmesine ayrıldı.

OCIA, iki aşamada 57.85 GB delili KBY’ye teslim etti; bu belgeler arasında tanık ifadeleri, soruşturma dosyaları ve yargı belgeleri yer alıyor.

Birleşmiş Milletler’in UNITAD misyonunun 2024’te kapanmasının ardından, 52 terabaytlık delil arşivinin korunması KBY’ye devredildi.

Ayrıca, 6.417 kaçırılan Êzidî’den 3.590’ının kurtarıldığı, 2.848 mağdura psikolojik destek sağlandığı bildirildi.

Terörle mücadelede ise:

2024–2025 arasında 290 kişi terör bağlantısı gerekçesiyle tutuklandı,

1.246 dava sonuçlandırıldı,

Reform kurumlarında 659 mahkûm bulunuyor.

Basın Özgürlüğü ve Dijital Güvenlik

Rapor, Kürdistan Bölgesi Gazeteciler Sendikası’na kayıtlı 3.400 üye bulunduğunu, bunların 1.600’ünün kadın olduğunu aktardı.

Ancak kadın genel yayın yönetmeni oranı yalnızca %7.6.

2024’te 733 siber saldırı vakası mahkemelere taşındı.

Kayıtlı haber sitesi sayısı 149, aktif dijital medya üreticileri arasında dijital güvenlik ihlalleri artış gösterdi.

Birleşmiş Milletler Irak Yardım Misyonu (UNAMI) Erbil Ofisi Başkanı Frank Revuelto-Lanao, forumda yaptığı açıklamada, muhalif liderler Şaswar Abdulwahid ve Lahur Talabani’nin davalarının “adil biçimde yürütülmesi gerektiğini” söyledi.