Nisan ayıda Erbil ile Bağdat arasında gümrük prosedürlerinin geçici olarak askıya alınmasına ilişkin anlaşmanın süresi sona erdi. Taraflar; ithal malların 72 saatlik bekleme süresi, yüklerin mühürlenmesi ve yerel ürünlerin Orta ile Güney Irak’a ihracatı gibi konularda hâlâ uzlaşma sağlayabilmiş değil.
“72 saatlik süre iki aya uzatılmalı”
Ark Star Uluslararası Taşımacılık Şirketi sahibi Hami Salih, ithal ettiği ürünleri depolayabilmek için Kerkük’te depo kurmak zorunda kaldığını anlattı. Federal hükümetin koyduğu kurallar gereği, Kürdistan Bölgesi üzerinden ithal edilen ürünlerin 72 saatten fazla bölgede kalmasına izin verilmiyor. Bu süre içinde Orta ve Güney Irak’a sevkiyatın tamamlanması gerekiyor.
Salih, bu süreçte ciddi sıkıntılar yaşadıklarını belirtti:
"Bazen Ninova kontrol noktasına ulaşmadan bu 72 saatlik süre doluyor. Yetişemiyoruz. Bu prosedürler yüzünden yurt dışından ithalatımız %20, iç ürünlerin Orta ve Güney'e ihracatı ise %40 oranında azaldı."
Federal hükümetin 2024’te devreye aldığı bu kurallarla ilgili olarak Bağdat ve Erbil defalarca görüşmeler yaptı, ancak henüz somut bir çözüme ulaşılamadı.
Şirketler depolarını 140. maddeyle belirlenen Kürt bölgelerine taşıyor
Kürdistan Bölgesi İthalat ve İhracat Birliği Başkanı Mustafa Şeyh Abdurrahman, Rudaw ajansına yaptığı açıklamada 72 saatlik sürenin hâlâ geçerli olduğunu söyledi. Bu nedenle şirketlerin depolarını Anayasa'da '140.madde ile belirlenen' Kürdistan Bölgesi İdaresi Dışındaki Kürt Bölgeleri Kerkük, Kifri ve Ninova gibi sınır bölgelerine taşıdığını, yüklerin bu alanlara götürüldükten sonra Kürdistan Bölgesi’ne geri getirildiğini belirtti.
Edinilen bilgilere göre, Kürdistan Bölgesi yönetimi 72 saatlik sınırlamanın kaldırılması için federal hükümete yeni bir öneri sundu. Buna göre süre iki aya çıkarılacak; ithal mallar daha uzun süre bölgede depolanabilecek ve ardından Orta ile Güney Irak’a gönderilebilecek.
QR Kod ve manifesto zorunluluğu
Yeni öneri kapsamında, Orta ve Güney Irak’a ithal ürün götüren her tüccar, yükle birlikte manifestoyu ve ürünlerin QR kodunu da ibraz etmek zorunda olacak. Bu QR kodlar, ürünlerin miktarı, türü ve menşei gibi bilgileri içeriyor ve federal Maliye Bakanlığı ile Merkez Bankası sistemine kayıtlı olacak.
Ark Star şirketinin sahibi bu konuda şunları aktardı:
"Federal hükümete bağlı kontrol noktaları, barkodları kontrol ediyor. Eğer Kürdistan Bölgesi'ndeki gümrük miktarıyla Irak’ın resmi sistemindeki miktar arasında fark varsa, bu fark tahsil ediliyor."
Mühür sorunu ve çözüm arayışı
Tüccarların karşılaştığı bir diğer sorun ise yüklerin üzerine takılan ve "seal" olarak bilinen 50 santimetrelik mühür. Bu mühür, yük Orta ve Güney Irak’taki kontrol noktalarına ulaşana kadar açılmamalı. Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nden bir kaynak, bu sorunun çözümünün diğerlerine kıyasla daha kolay olduğunu ve tarafların uzlaşabileceğini ifade etti.
Lisans engeli ve çifte vergilendirme
Kürdistan Bölgesi’nin yerel ürünlerinin Irak’ın Orta ve Güney bölgelerine ihracatında karşılaşılan bir diğer engel ise lisans zorunluluğu. Şirketlerin, Federal Ticaret Bakanlığı’na bağlı Şirket Kayıt Müdürlüğü’ne kayıt yaptırmaları gerekiyor.
İthalat ve İhracat Birliği Başkanı bu konuda şöyle konuştu:
"Şirketlerin şu ana kadar yalnızca %25’i Bağdat’ta lisans aldı ve bu nedenle ürünlerini rahatlıkla ihraç edebiliyor. Diğer şirketler kayıt süreciyle uğraşıyor. Bu da onları hem Kürdistan Bölgesi Hükümeti’ne hem de Federal Hükümet’e yıllık vergi ödemek zorunda bırakıyor."
Federal hükümet kontrol noktaları, lisansı olmayan Kürdistan Bölgesi ürünlerinin geçişine izin vermiyor.
Ark Star'ın sahibi ise bu durumu şöyle özetledi:
"Yerel ürünleri koruma bahanesiyle, bazı Kürdistan ürünlerinin Orta ve Güney’e geçişi engelleniyor. Üstelik Bağdat’tan lisans almak aylar sürebiliyor."
Ne olmuştu?
2019’da dönemin Erbil ile Bağdat hükümetleri arasında varılan anlaşma gereği, Kerkük-Erbil, Kerkük-Süleymaniye, Musul-Duhok, Musul-Erbil arasındaki iç gümrük noktaları kaldırılmıştı.
2024 yılında Bağdat, Kürdistan Bölgesi'nden geçen malların gümrüksüz olarak Irak'ın diğer bölgelerine taşınmasına izin verme kararını askıya aldı. Bu durum, tüccarları depolarını Kerkük ve Ninova'ya taşımak zorunda bırakıyor.
Malların geçişine ilişkin mühürleme işlemi, Irak Federal Hükümeti tarafından, ithal edilen malların ülkenin farklı bölgelerine dağıtımı sürecinde uygulanması zorunlu kılınan bir diğer prosedür.
11 Mart 2025’ten itibaren Merkez Bankası, resmi bir yazıyla sınır kapılarında QR kod kullanımını Kürdistan Bölgesi için de zorunlu kıldığını duyurdu.
Bu kod, malların gümrüklerden geçmesi için bir şart ve malların içeri girme tarihinden itibaren 72 saati aşmaması gerekiyor.
Erbil ve Bağdat arasında QR koduna ilişkin sorunlar büyük ölçüde çözüldü.
Ancak, mühürleme konusundaki anlaşmazlık hala devam ediyor.(Rudaw)
