Suudi Arabistan beklemede, Trump İbrahim Anlaşmaları çevresini genişletmeye bakıyor

Veliaht Prens Muhammed bin Selman gelecek hafta Washington’a giderken, ziyaretin en önemli gündemi Başkan Donald Trump’ın krallığı Abraham(İbrahim) Anlaşmalarına dahil etme çabası olacak.

Trump, Mayıs ayında Riyad’da konuşurken Suudi Arabistan’ın bu normalleşme paktına katılmasının “hayali” olduğunu söylemiş, ancak krallığın bunu “kendi zamanlaması” içinde yapacağını da kabul etmişti. Altı ay sonra ise bir Suudi-İsrail anlaşmasının “çok yakında” olacağını öngördü.

Buna rağmen, Arap dünyasının en etkili ülkesi olan Suudi Arabistan’ın İsrail’i resmen tanımaya yakın olduğuna dair bir işaret bulunmuyor.

Trump ekibi: “Abraham Anlaşmaları 2.0” üzerinde çalışıyoruz

Trump yönetimi, bir yetkilinin Al-Monitor’a anlattığı üzere, çabalarını “Abraham Anlaşmaları 2.0” olarak tanımlanan yeni bir aşamaya yöneltiyor. Amaç sadece İsrail’le normalleşmeyen ülkeleri anlaşmaya dahil etmek değil, halihazırda normalleşmiş ülkelerle ilişkileri de derinleştirmek.

Yetkili, özel görüşmeleri aktarmak için isminin gizli tutulması şartıyla, şu değerlendirmeyi yaptı:

“Liderler bize özelde, ‘İsrail’in yedi cephede anlamlı bir zafer elde etmesini umuyoruz’ diyorlardı. Ama kamuoyu önünde ‘İsrail batsın’ diyorlardı ve biz ortada kalıyorduk. İsrail’in arkasında kamuoyu önünde duran tek taraf bizdik.”

Yetkili, bölgesel işbirliği için üç platforma işaret etti:

• Abraham Anlaşmaları,

• Gazze’deki ateşkesi denetleyen ABD öncülüğündeki Sivil-Askeri Koordinasyon Merkezi,

• Yeniden inşayı yönetmek için planlanan Barış Kurulu.

Kazakistan’ın eklenmesi ve Orta Asya hamlesi

Trump geçen hafta Abraham Anlaşmalarının Kazakistan’ı da kapsayacağını duyurdu. Kazakistan 1992’den beri İsrail ile diplomatik ilişkilere sahip olsa da, bazı yorumcular bu adımı anlaşmaların önemini canlandırma ve Orta Asya’yı Rusya-Çin ekseninden uzaklaştırma girişimi olarak görüyor.

Eski ABD İsrail Büyükelçisi Daniel Shapiro, Kazakistan’ın dahil edilmesinin büyük ölçüde sembolik olduğunu ancak bölgesel bir koalisyon oluşturma çabalarına ivme kazandırabileceğini söyledi.

Biden döneminde kurulan Negev Forumu, ABD, İsrail, Mısır ve üç Abraham Anlaşmaları ülkesini bir araya getirerek ekonomik ve diplomatik işbirliğini güçlendirmeyi hedefliyordu. Ancak 7 Ekim 2023 saldırısı sonrası süreç çöktü ve Fas’ta planlanan zirve iptal edildi.

Yeni duyurular bekleniyor

Trump yönetiminden üst düzey yetkili, önümüzdeki aylarda Abraham Anlaşmaları ülkelerinin birlikte çalışma mekanizmalarının “yeniden başlatılacağına” dair açıklamaların yapılmasını beklediklerini söyledi.

Trump geçen hafta Kazakistan’ın “ilklerden biri” olacağını belirterek, diğer ülkelerin de anlaşmaya katılacağını söyledi.

Muhtemel adaylar arasında:

• Endonezya,

• Moritanya,

• Komorlar gibi Müslüman çoğunluklu ülkeler yer alıyor.

Yönetim ayrıca Suriye ve Lübnan’la da anlaşma arayışında ancak ikisi de uzak ihtimaller olarak değerlendiriliyor.

Yetkili, “Önümüzdeki 100 gün içinde birçok yeni Abraham Anlaşmaları duyurusu olmazsa şaşırırım” dedi.

Suudi Arabistan hâlâ kilit ülke

Birçok Müslüman ülke — Umman ve Kuveyt dahil — Suudi Arabistan harekete geçmeden İsrail ile normalleşmeye yanaşmayacak.

Suudi araştırmacı Abdulaziz Algaşian’a göre: “Koşullar şu an hiç uygun değil.”

Gazze’de iki yıldır devam eden savaş nedeniyle Suudi kamuoyunda İsrail’e yönelik olumsuz görüşler derinleşti. Veliaht Prens, kamuoyunun baskısı nedeniyle herhangi bir anlaşma için Filistin devletine yönelik somut bir adım talep etmek zorunda.

Doha’da eylül ayında düzenlenen ve Hamas üyeleri ile bir Katarlı güvenlik görevlisinin öldüğü İsrail saldırısı da Suudi endişelerini artırdı.

Algaşian, “İsrail’in çok güçlü olduğu ve herhangi bir normalleşme tartışmasının zayıf bir konumdan yapılacağı düşünülüyor” dedi.

Güvenlik garantisi arayışı ve İran faktörü

Suudi Arabistan, 2023’te İran ile ilişkilerini normalleştirmiş olmasına rağmen Tahran’dan kaynaklanan tehdidi hâlâ kaygıyla izliyor.

Bu nedenle Riyad, Biden yönetimiyle yürüttüğü normalleşme görüşmelerinde ABD’den karşılıklı savunma anlaşması talep etmişti.

Axios’a göre Trump, Suudi Arabistan’a bir savunma taahhüdü vermeye hazır; ancak bu, prensin istediği Kongre onaylı bağlayıcı anlaşmanın gerisinde olacak.

Filistin bileşeni: Anlaşmanın kilidi

Bir İsrail-Suudi anlaşması, büyük ölçüde Trump’ın “önemli bir Filistin bileşeni” sağlayıp sağlayamayacağına bağlı. Veliaht Prens, geçmiş Suudi liderlere göre Filistin meselesine daha az ağırlık veriyor olsa da, ülkesinin İslam dünyasındaki liderliği ve genç nüfusun Filistin yanlısı hassasiyeti nedeniyle bu şartı göz ardı edemiyor.

Eylül 2023’te Prens Muhammed, normalleşmenin “Filistinlilere iyi bir yaşam sağlanması” ile mümkün olabileceğini söylemişti.

Eylül 2024’te ise daha ileri giderek:

“Bir Filistin devleti kurulmadan İsrail’le ilişkiler tesis edilmeyecek.”

Trump’ın 20 maddelik Gazze barış planı, “Filistin’in kendi kaderini tayini ve devlet olma yolunda güvenilir bir sürece” atıfta bulunuyor. Ancak Netanyahu’nun yaklaşan seçimler öncesi iki devlet çözümüne açıkça karşı olması nedeniyle bu konuda yakın zamanda ilerleme beklenmiyor.

Gazze’de savaşın sonu olmadan normalleşme yok

Netanyahu, Trump’ın damadı ve gayriresmî elçisi Jared Kushner ile bir araya gelerek ateşkesin bir sonraki zorlu aşamasını görüştü: Hamas’ın silahsızlandırılması ve İsrail güçlerinin çekilmesi. Ancak Hamas, ölen rehinelerin tümünü henüz teslim etmediği için ilerleme durdu.

Trump yönetiminden yetkili, Gazze’de savaşın sona ermesi ve halk için daha iyi bir gelecek sağlanmadan Suudi normalleşmesinin mümkün olmayacağını vurguladı:

“Bunun gerçekleşmesi için gerekli unsurları biliyoruz ve bunun üzerinde çalışıyoruz. Riyad’da mesele ‘olup olmayacağı’ değil, ‘ne zaman olacağıdır.’”