Milliyetçi Komel örgütü giderek önemsenir hale geliyordu. Komel, ilk önce Mahabad’ta, daha sonra Kürdistan’ın birçok şehirinde ulusal motifli bir opera düzenledi. Operanın ana teması, Kürdistan’ın düşman İran devleti tarafından yok edilişiydi. Operada, sömürülen Kürdistan’ın düşman İran devletinin pençesinden kurtarılması gerektiğini etraflıca ve etkileyici bir şekilde anlatılmaktaydı. Opera, Mahabad’lıları çok etkiliyor ve milli duygularını kabartıyordu. Sovyetler’in denetimindeki Eşneviye şehrinde de düzenlendi ve oldukça ilgi gördü. Sovyet subayı, operanın ihtivasını oluşturan “düşman”, saldırgan” ve “faşist İran” kavramlarının operadan çıkartılmasını söyledi. Onun yerine “Nazi” faşizmini eleştiren kavramların konulmasını dayattı. Sovyet yetkilileri, Kürd’lerin örgütlü ulusal propagandasını sınırlandırmak maksadıyla, Kürd’lerle hiçbir ilgisi olmayan Nazi faşizminin Kürdistan’ın temel sorunu olduğu dayatmasında bulunarak, bir kez daha zırvalamaktaydılar. Oysa, Kürd’leri sömüren devlet faşist Naziler değildi, tam aksine, faşist İran devletinin ta kendisiydi.
Azeri’lerin kendilerine bağlı bir Kürd yönetimi kurma dayatmasını istemeyen Kürd’ler için artık ok yaydan çıkmıştı. İran Azerbaycan’ına bağlı kısıtlı bir yönetime razı olmaktansa, doğrudan Sovyetler’le diyalog sürdürmek kaydıyla, kendi öz gücüne dayalı güçlü bir özerk Kürdistan için mücadele kararı alındı. Delegasyonda yer alan aşiret liderleri, kurulacak olan Kürd muhtariyetine destek vereceklerine dair yemin etmişlerdi. Böylece Kadı Muhammed bir yandan aşiret güçlerine de güvenmiş oluyordu. 1945 yılının Kasım ayında, Şeyh Ahmet Barzani ile kardeşi Mustafa Barzani’nin öncülüğünde 10 bin kişilik bir topluluk, Irak’la sürdürülen çatışmalar nedeniyle Irak sınırını aşıp İran ordusundan boşalan Kürdistan dağlarına yerleşti. Barzaniler, çok geçmeden, Kürd bölgesinde etkin bir varlık sürdüren Komel örgütüyle irtibat kurdu. Çünkü Komel, ismini geniş bir alana yayarak Süleymaniye’de de opera düzenlemiş ve Irak’lı Kürd’lerin de gönlünü fethetmişti.
Komel örgütünün özerklik talebi Sovyet uzmanlarınca olumlu bulunmuyordu. Çünkü Sovyetler, örgütlü bir gücün ideallerine ket vurmanın kolay olamayacağını iyi biliyordu. Bu bakımdan, İran Azerbaycan’ında olduğu gibi, Mahabad’ta da ulusal örgütlülük kavramının uzağında kukla birinin diktasıyla Mahabad’ı Sovyetler’in bir parçası haline getirmek istemekteydi. Bu bakımdan, Sovyet generali S.Atakşiyof, Tebriz’de bulunan Geylan’lı Şeyh Abdullah efendiye bu konuda bir teklif sundu. Daha sonra Şeyh’in İngiliz’lerin adamı olduğu yönünde öne sürülen istihbari savlar nedeniyle, General Atakşiyof bu kararından vazgeçti. Akabinde bu konu için, Şıkak aşireti lideri Ömer Han tasavvur edildi, ancak teklif kendisine götürülmeden konu kapatılmış oluyordu. Çünkü Sovyet subayları, artık Kürd’lerin örgütlü bir biçimde Komel örgütü üzerinden ulusal taleplerini yükselttiklerini ve liderlerinin de örgüt başkanı Kadı Muhammed olduğu gerçeğini gördü.
3 Eylül 1945 tarihinde Sovyet generali S.Atakşiyof, Komel Kürd’lerini birtakım törenlere katılmaları bahanesiyle Tebriz’e davet etti. Aslında bu davetin amacı, Sovyetler adına İngiliz’lere ve İran’a karşı bölgesel tehdit unsurları oluşturmak, buna bağlı olarak, etnik kimlikten yoksun, yöresel sosyalist figüran muhtariyetler kurmaktı. Bu kirli siyasetini bölge halklarına hissettirmeden birer-birer yaşama geçiriyordu. Bu davetin 1941 tarihinde Kürd aşiret liderlerinin Sovyet sosyalist Bakü’ye yaptıklar ziyarete benzemeyeceği yanılgısıyla Kadı Muhammed, Ali Reyhani Mehabadi, İlhanzade Kasım Ağa, Kak Hamza Nalüs, Nuri Bey, Abdullah Kadiri, Syfi Kadı ve Menaf Kerimi Sovyetler’in bu davetine icabet ettiler.
Amerikan subayı A. Roosevelt’in anlatımına göre, bu gezide Sovyet yetkililer, Komel örgütünün bir İngiliz yapılanması olduğunu Kürd delegasyonuna söylemektedir. Görüldüğü üzere, Sovyet yetkilileri Komal’ın Kürd halkının bağrından filizlenen ulusal bir hareket olmasından oldukça rahatsız olduğu anlaşılıyor. Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti başbakanı Bakırof, İngiliz’lerin, Amerika’lıların ve İran’lıların rahatsız olmaması için “Komel” isminin “Kürdistan Demokrat Partisi” olarak değiştirilmesi gerektiğini heyete önerdi. Bakırof’un söylemleri tamamen Sosyalist ideolojinin temel ilkeleriyle çelişmekteydi. Sovyet yetkilileri, yurtlarını işgal ettiği halklara bir yandan Sovyet sosyalizmi ideolojisinin birer borazancısı olmayı dayatırkenken, diğer yandan da ulusal taleplerini sosyalist ideolojinin karşıtı olan burjuva demokrasisi ölçütleriyle çözmelerini önermekteydi. Bu durum, Sovyetler’in sergilediği davranışlar arası tutarsızlığı bir kez daha gözler önüne sermekteydi. Daha da ötesi, Türkiye, Irak ve Suriye’nin kaygılarını gidermek için bu ziyaretin bir kültürel gezi olduğunu deklere ederek, samimiyetsizliğini gizlememekteydi.
Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti başbakanı Cafer Bakırof, azınlıklar konusunda Kürd delegasyonuna hitaben yaptığı uzun konuşmada, Kürd’lerin özerklik için acele etmemelerini önererek, olası bir Kürd özerkliğinin ise, İran Azerbaycan’ı özerkliğine bağlı bir muhtariyetle mümkün olabileceğini söyledi. Bu konuda söylenenlere karşı rahatsızlık duyan Kadı Muhammed ise: “Kürd’ler İran Azerbaycanı’na bağlı olmayacak bir özerk Kürdistan kurmaya çoktan karar vermişlerdir, Azeri’lere verdiğiniz desteğin aynısını Kürd’lere de vermenizi bekliyoruz” dedi. Ayrıca toplantıda tank, top ve benzeri savaş ekipmanlarının da Kürd’lere yollanacağı sözü veriliyordu.
Mahabad’lı Kürd’lerin Bakü’ye yaptığı ziyaretten takriben 4 ay önce, Irak’ta Mustafa Barzani öncülüğünde başlayan silahlı Kürd ulusal ihtilalı, Bakırof’u açıkça rahatsız ettiği anlaşılıyordu. Bu konuda Bakırof, toplantıda söz alarak: silahlı güçleriyle İran sınırına doğru hareket eden Mustafa Barzani’nin bir İngiliz ajanı olabileceğini söyledi. Bu nedenle ondan uzak durulmasını telkin ederek, Kürd’leri adeta ulusal bir mücadeleden uzaklaştırmayı hedefliyor gibiydi. Ertesi gün, Barzani kuvvetlerinin İran hudutlarına girdiğini, bu nedenle Kürd delegasyonun buna tedbir alması için derhal Mahabad’a dönmesi gerektiği söylendi. Oysa, Kürd delegasyonu, Bakırof’un Mele Mustafa Barzani için sarf ettiği sözlerden pek hoşnut olmamıştı. Çünkü onlar kendilerine inandıkları kadar Mustafa Barzani’ye de inanıyorlardı.
Bakü toplantısının yapıldığı günden bir gün sonra, İran hududunu geçen Mustafa Barzani, karargahını Kürd bölgesi sayılan Nexede (Neğede) dağlarına kurdu. Kısa bir süre sonra, Eşneviye’nin Kumkule köyüne gelerek, Kadı Muhammed’le bir görüşme yaptı. İlk görüşmede, tüm savaşçılarını Kürd davasının emrine verdiğini Kadı Muhammed’e bildirdi. Mahabad’ın savunulması için tüm adamlarının Mahabad çevresinde mevzilendirilmesini de tereddütsüz olarak kabul etti.
DEVAM EDECEK…
Not: Bu yazı, 8 bölümden oluşan kronolojik bir yazı dizisidir. Her bölüm, 2 gün arayla yayınlanacaktır.
KAYNAKÇA:
1-Kanlı Mahabad’tan Aras Kıyılarına-Avesta yayınları (Necefkuli Pısyan). 2-Kürdistan Cumhuriyeti-İran’da Kürd Kimliğinin Oluşumu-Avesta yayınları(Abbas Vali). 3-1946 Mehabad Kürt Cumhuriyrti-Koral yayınları(M.Emin Bozarslan). 4-Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi 1 ve 2, -Doz yayınları (Mesut Barzani). 5-Mahabad Kürt Cumhuriyeti-Kürt Araştırmaları-Makale, 18/4/2020 (Archie Roosvelt,jr). 6-İran’da Bir Kürt Cumhuriyeti-Mecra, -Makale-. 7-Kürt’lerin Azeri Santracında Son Büyük Direnişi, Mahabad Kürt Cumhuriyeti- 26/9/2021, makale- İndependent Türkçe (Mehmed Mazlum Çelik).
Mustafa Balbal
12/11/2021-ANKARA
Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
