Mahabad Kürd Cumhuriyeti’nin Sosyolojik Tarihsel Kronolojisi -7-

İran ordusu şehre girdikten sonra, Mahabat yetkilileri, İran’lıların eline geçmemesi için tüm resmi evrakları yakıp imha etmeye çalıştılar. Ulusal harekete katkı sunan insanların teşhir edilmemesi için tüm kanıtlar yok ediliyordu. Stalin’in resimleri başta olmak üzere, Sovyetler’le olan ilişkileri belgeleyen her şey yok ediliyordu. Bazı hafif silahların dışında, eldeki silahların çoğu İran ordusuna teslim edildi. Ancak, Barzaniler şehir merkezinden çekilince, 3 bin adet piyade tüfeği, 120 adet makineli tüfek, 2 adet sahra topu ile çok sayıda el bombasına el koyup karargahlarına götürmüşlerdi.

Mahabad Kürd Cumhuriyeti’ni işgal eden İran ordusu, dondurucu soğuktan bitkin ve yorgun düşmüştü. İran ordusu, Mahabad’ın tüm stratejik noktalarına gözetleme kuleleri inşa etmeye başladı. Çünkü her an Barzaniler’in saldırısına maruz kalabilme ihtimaline karşı tedbir almaya çalışıyorlardı. Ertesi gün, Kadı Muhammed göz hapsine alındı. Bunun üzerine, Mustafa Barzani General Hümayuni’yle görüşmek için bir mektup gönderdi. General görüşmeyi kabul ederek şehre geliş ve çıkış için Mustafa Barzani’ye güvence verdi. Mustafa Barzani’nin Kadı Muhammed’le görüşmemesi için, Kadı Muhammed’in bulunduğu ev İran ordusu tarafından güvenlik çemberine alınmıştı. General, görüşmede “bir Irak’lı aşiretin İran topraklarında ne işi olduğunu” sorunca, Mustafa Barzani de, İngiliz hükümetinin garantörlüğünde Irak Barzan bölgesine dönebileceklerini söyledi. Bunun üzerine General, İngiliz büyükelçiliği kanalıyla Irak hükümetinden izin alınması gerektiğini, bu nedenle albay Gaffari’yle birlikte Mustafa Barzani’ye Tahran’a gitmesini önerdi. Ayrıca General, tüm Kürd aşiretlerinin silahsızlandırılmasını da önerdi, fakat Mustafa Barzani bu işin kendisini aştığını söyledi. Görüşmenin hemen akabinde Mustafa Barzani, ve beraberindekiler albay Gaffari güvenliğinde arabayla Tahran’a doğru hareket ettiler.

General Hümayuni aynı gün Kadı Muhammed, Hacı Baba Şeyh ve Seyfi kadı’yı yanına çağırarak Sovyetler’in verdiği tüm silahları istedi. Ayrıca, tüm aşiretlerin silahsızlandırılmasını ısrarla kendilerine söyledi. Kadı Muhammed, Sovyetler’den alınan 5 bin adet silahın Kürdistan Demokrat Partisi merkez komitesi aracılığıyla dağıtıldığını, dolayısıyla bu bilgilerin merkez komiteden alınabileceğini söyledi. Bunun üzerine Kürdistan Demokrat Parti merkez komitesini oluştura 45 kişilik üyenin tamamı Generalin yanına çağrıldı. İki gün öncesinden tüm evraklar yok edildiği için, General istediği bilgiyi kimseden alamadığından hepsini hapsetti. Kadı Muhammed bütün sorumluluğun kendisine ait olduğunu söyleyerek cesur bir duruş sergiledi.

Mustafa Barzani Tahran’da İngiliz büyük elçisiyle bir ay boyunca yaptığı görüşmelerden olumlu bir cevap alamamıştı. Fakat İran hükümeti, Barzani aşiretinin İran’ın Hemedan bölgesine gitmelerini ve orada barınabileceklerine müsaade edeceklerini önerdi. Mustafa Barzani bu teklifi hemen kabul etti. 10 bin dolar kendisine verilerek, Mahabad’a dönmesine izin verildi. Mustafa Barzani kendi ağabeyi olan Şeyh Ahmed’in yanına giderek anlaşma konusunda bilgi verdi. Fakat ağabeyi bunu kabul etmeyerek, bulundukları yerde kalacaklarını söyledi.

General Hümayuni ve albay Gaffari silahsız bir şekilde Barzani’lerle tekrar görüşmek için Nexede dağlarına gittiler. İran’ın buradaki amacı başta Barzani’ler olmak üzere, diğer Kürd aşiretlerini bir an önce silahsızlandırıp, böylece silahlı tehlikeyi bertaraf ettikten sonra Kürd Cumhuriyeti’nin tüm liderlerini idam etmekti. General Hümayuni ve Şeyh Ahmed Barzani arasında yapılan görüşme bir sonuca varamadan sona erdi. General Hümayuni, Şeyh Ahmet Barzani’yle görüştüğü sırada, İran yanlısı Mameş Kürd aşiretiyle Barzaniler arasında bir çatışma yaşanmış, çatışmada 11 Mameş’li öldürülmüştü. Bu olay Barzaniler’in prestijini oldukça sarsmıştı. Dolayısıyla bu çatışma, Barzaniler’in tutuklu bulunan Kadı Muhammed ile diğer Kürd liderlerini silahlı bir baskınla kurtarma hayallerini suya düşürmüştü.

23 Şubat 1947 tarihinde İran ordusu tüm aşiretlerin silahlarını teslim etmesi için bir bildiri yayınladı. 12 Mart’ta bu bildiriyi icra etmek için bir askeri alay Rızaiye’den Mawane’ye doğru yola çıktı. Bu askeri alay, Herki aşiretiyle çatışmaya girerek bu aşiretin liderlerinden Nuri bey ile Reşid beyi esir aldı. General Hümayuni kendisiyle birlikte Barzaniler’e karşı savaşmalarına karşılık ikisini de affetti. Böylece Herki aşireti İran ordusuna ait üç askeri alayla güç birliği yaptı. İran ordusu Herki aşiretinin öncülüğünde Mawane’de Barzaniler’in bir birliğiyle kanlı bir çarpışmaya girişti. Çarpışmadan sonra Barzaniler güçlerini Mergever ve Eşneviye bölgesinde toplamaya çalışarak güneye çekildiler. İran ordusu Barzaniler’i takip ederek uzun soluklu bir çatışmaya girdi. Bu çatışmada Barzaniler İran ordusuna ağır zaiyat verdirerek 12 asker ile 5 subayı öldürdü ve 68 askeri esir aldı.

DEVAM EDECEK…

Not: Bu yazı, 8 bölümden oluşan kronolojik bir yazı dizisidir. Her bölüm, 2 gün arayla yayınlanacaktır.

KAYNAKÇA:

1-Kanlı Mahabad’tan Aras Kıyılarına-Avesta yayınları (Necefkuli Pısyan). 2-Kürdistan Cumhuriyeti-İran’da Kürd Kimliğinin Oluşumu-Avesta yayınları(Abbas Vali). 3-1946 Mehabad Kürt Cumhuriyrti-Koral yayınları(M.Emin Bozarslan). 4-Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi 1 ve 2, -Doz yayınları (Mesut Barzani). 5-Mahabad Kürt Cumhuriyeti-Kürt Araştırmaları-Makale, 18/4/2020 (Archie Roosvelt,jr). 6-İran’da Bir Kürt Cumhuriyeti-Mecra, -Makale-. 7-Kürt’lerin Azeri Santracında Son Büyük Direnişi, Mahabad Kürt Cumhuriyeti- 26/9/2021, makale- İndependent Türkçe (Mehmed Mazlum Çelik).

Mustafa Balbal

17/11/2021-ANKARA

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.