Irak'ta yeni prosedür: Yük cinsine göre peşin gümrük ve değer üzerinden vergi

Bağdat, Merkez Bankası aracılığıyla ithal edilen ve "ASYCUDA" sistemine kayıtlı mallar için peşin gümrük prosedürünü uygulamaya başladı. Buna göre, gümrük vergisi peşin olarak ödenmeden malların sınır kapılarından geçişine izin verilmeyecek. Bu durum, İbrahim Halil Sınır Kapısı üzerinden ve Merkez Bankası dolarından yararlanarak mal ithal eden şirketler için sorun teşkil ediyor.

Dolar işlemi yapan bankalardan birinin yetkilisi, bu prosedürün Türkiye'den Kürdistan Bölgesi üzerinden ithal edilen mallar için sorun yaratma ihtimali olduğunu belirtti.

Irak Merkez Bankası'nın 20 Ağustos 2025 tarihli genelgesine atıfla ihracat bedellerine ilişkin yurt dışı ödemelerde ASYCUDA ithalatçı kodu kontrolü işlemi uygulamasının 1 Aralık 2025 tarihine ertelendiği bilgisi verilmişti.

Peşin gümrük uygulaması

Irak Gümrük Komisyonu yazısına göre, bugün itibarıyla Irak sınır kapılarında peşin gümrük prosedürlerine ve ön gümrük bilgilerine dayanarak işlem yapılmaya başlanacak; uygulama 1 Aralık 2025'te tam olarak yürürlüğe girecek.

Yazıda, bu prosedürün, ithalatçı şirketlerin mallarını ithal etmek için resmi kurdan dolar satın aldığı Irak Merkez Bankası ile koordinasyon halinde yürütüleceği belirtiliyor.

Kürdistan Bölgesi henüz sisteme dahil olmadı

Bu prosedür, ticari bilgileri birleştiren küresel bir sistem olan ve Irak'ta uygulanan ASYCUDA sistemindeki bilgilere dayanıyor; ancak Kürdistan Bölgesi henüz bu sisteme dahil olmadı.

Uluslararası taşımacılık şirketi ArkStar'ın Müdürü Hami Herki, Rûdaw'a konu hakkında şunları söyledi:

"Daha önce ithal edilen malların gümrüğü sınır kapılarından geçiş sırasında ödeniyordu. Ancak yeni karara göre, ithal edilen her malın gümrüğü, sınıra varmadan önce gümrük müdürlüklerine ödenmeli ki ASYCUDA sisteminde o mala geçiş izni verilsin, aksi takdirde taşınmasına izin verilmeyecek."

Daha önce ithal yüklerin gümrüğü geçiş için kapılarda ödeniyordu, ancak bu karar kapılardaki nakit işlemlerini durduruyor.

Hami Herki, "ASYCUDA sistemi; vergi, gümrük müdürlükleri ve Merkez Bankası'nı birbirine bağladı. İthal edilen malın bilgileri temelinde ithalatçıdan gümrüğü tahsil eder ve malın girişine izin vermesi için Merkez Bankası'nı bilgilendirir" dedi.

Kürdistan Bölgesi'nde, Merkez Bankası'nın resmi kurdan dolar tahsis ettiği malların ithal edilebildiği tek kapı İbrahim Halil Sınır Kapısı.

Ön gümrük bilgi sistemi bu kapıyı kapsamıyor. ArkStar Müdürü, "Türkiye'den ithal edilip orta ve güney bölgelere giden mallardan, Ninova (Musul) ve Kerkük kontrol noktalarında gümrük farkı alınıyor" dedi.

Eğer Irak gümrük tarifesinde bir malın gümrüğü 150 dolar ise ve Kürdistan Bölgesi'nde 100 dolar alınmışsa, bu iki kontrol noktasında sadece kalan 50 dolar tahsil ediliyor.

Ön gümrük bilgileriyle ilgili bu prosedür uyarınca, ithalatçı bankaya ön gümrük bilgisi vermezse 1 Aralık'tan itibaren ithalat için hiç dolar havalesi yapılmayacak. Bu bilgilerin ASYCUDA sisteminde onaylanmış olması gerekir; ithal edilen malın niteliği değiştirilemez ve kapılarda denetlenir.

Eğer bu prosedür olduğu gibi uygulanırsa, 1 Aralık'tan itibaren hiçbir şirket, Irak Merkez Bankası'ndan dolar alarak İbrahim Halil Kapısı'ndan peşin gümrüksüz mal ithal edemeyecek.

Bunun yerine, Kürdistan Bölgesi gümrükleri ASYCUDA sisteminin bir parçası olmadığı için piyasadan dolar satın almak zorunda kalacaklar.

Rûdaw’a konuşan ve Merkez Bankası üzerinden dolar alım satımı yapan Irak Ulusal Bankası (NBI) Bölge Müdürü Servet Caf, "Özellikle Irak'a ithal edilen malların yüzde 40 ila yüzde 50'sinin bu kapıdan girdiği düşünüldüğünde, gümrüğünün ödenmesi gereken ön gümrük bilgileri konusunda İbrahim Halil Kapısı'ndan gelen mallara nasıl muamele edileceği belirsiz” diye konuştu.

Paranın havale edilmesinin üzerinden altı ay geçmesine rağmen mal Irak gümrük noktalarına ulaşmazsa, bankalara yasal işlem başlatmaları bildirilmesi gerekiyor.

Hami Herki, "Yük herhangi bir nedenle ulaşmazsa, ödenen gümrük vergisi yanar" dedi.

Ön gümrük bilgileri nasıl sunulur?

İthal edilen mala ait ticari sözleşme manifestosunun hazırlanması gerekiyor. Bu belgede sayı ve tarih, ithalatçının adı ve adresi yer almalı; ithal edilen malın cinsi, miktarı (her ne türde olursa olsun) ve fiyatı (birim ve toplam olarak) yazılmalı.

Bu bilgilerde üretici ülke, ASYCUDA kodu ve marka adı bulunmalı. Bu amaçla elektronik bir form bulunuyor; ithalatçı bunu doldurmalı ve malın ithal edildiği sınır kapısında gümrük bilgileri ile malın niteliğini karşılaştırmak üzere denetim yapılmalı.

Servet Caf, "İthal edilen mal, hakkında ön bilgi verilen malla eşleşmezse, şirketin bir daha Merkez Bankası aracılığıyla ithalat yapmasına izin verilmez. Peşin gümrük ödenmezse de malın geçişine izin verilmez" dedi.

Gümrük kriterleri değişiyor

Yeni yıldan itibaren ithal malların gümrük bedelinin, ASYCUDA sistemine kayıtlı bilgilere göre alınması kararlaştırıldı.

ArkStar Müdürü, "Daha önce gümrük miktarı sınır kapılarına ulaşan konteynerlerin hacmine göre alınıyordu, ancak yeni yıldan itibaren malın cinsine göre alınacak. Bu oran malın değerinin yüzde 1'inden başlayıp yüzde 15'ine kadar çıkacak" dedi.

Şirketlerin ASYCUDA sistemine kaydedilmesi ve Merkez Bankası ile gümrük bilgilerinin paylaşılması, ne tür mal ithal edildiğini ve gümrük değerinin ne olacağını ortaya koyuyor.

Bu yeni prosedürün gerekçesi, malların niteliğiyle oynanmasını engellemek ve şu anda aylık yaklaşık bir trilyon dinar olan devletin petrol dışı gelirlerini artırmak.

Bu gelişme, Kasım ayı başından bu yana Irak'ta ithal malların değerinin yüzde 5'inin vergi olarak alınması ve bu işlemde ASYCUDA sistemine kayıtlı bilgilere dayanılmasıyla eş zamanlı gerçekleşiyor.

Hami Herki, "Bu prosedüre göre bir şirket söz konusu vergiyi ödememişse, federal hükümet tarafından ruhsatı yenilenmez" dedi.