İran-Rusya ticaretinde gerileme: Güvenlik iş birliği artarken ekonomik ilişkiler zayıflıyor

İran ile Rusya arasındaki “stratejik ortaklık” söylemine rağmen, iki ülke arasındaki ticaret hacmi ciddi biçimde geriledi. İran Gümrük İdaresi Başkanı Ferud Asgari, Rusya’nın artık İran’ın başlıca ticaret ortakları arasında yer almadığını doğruladı, ancak bu yılın ilk yarısına ilişkin kesin rakam vermedi.

İran Ticaret Odası verilerine göre, iki ülke arasındaki ticaret bu yılın ilk beş ayında 1,1 milyar doların altında kalarak, İran’ın petrol dışı toplam dış ticaretinin yalnızca yüzde 4,5’ini oluşturdu. Bu rakam, Moskova ve Tahran’ın 2023’te imzaladığı ve yıllık ticareti 40 milyar dolara çıkarmayı hedefleyen anlaşmanın çok gerisinde.

Geçen yıl toplam ticaret hacmi 2,5 milyar dolar olarak kaydedilmişti.

Abartılı Rakamlar ve Gerçekler

Rusya’nın İran’ın başlıca ticaret ortakları listesinden düştüğüne dair haberlerin ardından, İran Ticaret Bakan Yardımcısı Muhammed Ali Dehgan, İran’ın Rusya’ya ihracatının yılın ilk beş ayında yüzde 30 arttığını ve “yaklaşık 1 milyar dolara yaklaştığını” öne sürdü. Ancak Ticaret Odası verileri bu iddiayı doğrulamadı; gerçek rakamın bunun yarısından az olduğu bildirildi.

Eleştirmenlere göre, İran yönetimi Rusya ile ilişkilerini “derin stratejik ittifak” olarak sunarken, Moskova Tahran’ı yalnızca Batı ile olan mücadelesinde bir araç olarak görüyor. Eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif de son açıklamasında, Rusya’nın Tahran ile Batı arasındaki müzakereleri “bilerek baltaladığını” ve İran-Batı ilişkilerindeki her iyileşmeyi Kremlin açısından “kırmızı çizgi” olarak gördüğünü söylemişti.

Uygulanmayan Anlaşmalar

İki ülke arasında enerji ve altyapı alanında yüzün üzerinde mutabakat zaptı ve sözleşme imzalanmasına rağmen, Rusya bugüne kadar bu anlaşmaların hiçbirini hayata geçirmedi. Moskova’nın İran’a söz verdiği yatırımlar da gerçekleşmedi.

Yine de Rusya, iki hafta önce “Kapsamlı Stratejik Anlaşma”yı yürürlüğe sokarak güvenlik ve askeri iş birliğini öne çıkaran yeni bir adım attı. Ancak bu anlaşmanın da ekonomik değil, jeopolitik bir mesaj taşıdığı değerlendiriliyor.

2018’de, dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın nükleer anlaşmadan çekilmesi sonrası Rusya’nın İran’a 40 milyar dolarlık yatırım sözü de verilmişti, ancak bu vaatler de yerine getirilmedi.

Ticarette Genel Düşüş

İran Gümrük verilerine göre, ülkenin petrol dışı ihracatı bu yılın ilk yarısında yaklaşık 26 milyar dolar seviyesinde kalarak geçen yıla göre değişmedi. İthalat ise yüzde 15 düşüşle 28,3 milyar dolara geriledi.

İran’ın Çin’den sonraki en büyük ihracat pazarı olan Irak’a ihracat da yüzde 12 düşüşle 4,5 milyar dolara geriledi. Eylül sonunda Irak’ın 44 tarım ve hayvancılık ürününün ithalatını yasaklaması bu düşüşte etkili oldu.

Bugün İran’ın toplam ihracatının dörtte üçü yalnızca beş ülkeye — Çin, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Türkiye ve Afganistan’a — yapılırken, ithalatının yüzde 80’i yine beş ülkeden geliyor: BAE, Çin, Türkiye, Hindistan ve Almanya.

Uzmanlara göre, Birleşmiş Milletler yaptırımlarının geri dönmesiyle birlikte İran’ın ticaret seçenekleri daralıyor. Rusya ile ticaretin toparlanmaması durumunda, Tahran’ın “tüm ekonomik yumurtalarını Çin sepetine koyduğu” bir tablo ortaya çıkacak.