Xızır Nasıl Ali Oldu?

Cumhuriyet’den sonra, tek parti döneminde, özellikle Dersim’de Rêya Heqîyê inançlılara karşı çok büyük zulüm yapılmıştır.

İsmail Beşikci

09.09.2019, Pts | 08:23

Xızır Nasıl Ali Oldu?
Makaleyi Paylaş

Erdoğan Yalgın, Semah Dergisi’nin bir sayısında, Xızır’ın kutsal kişiliği hakkında bilgi vermektedir. Sumerlerde Ziusutra, Akatlarda, Asur’da Uta Napiştim, Tevrat’ta Naho, Kur’an’da Nuh şeklinde anılan kutsal kişinin, Batıni Alevilerde, Xızır olarak anıldığını belirtmektedir. Xızır, Hıdır, El, Eliyas, Elyas, Aliyas olarak da anılmaktadır. ( Erdoğan Yalgın, Semah-ı Pervaz Xızır, Semah Dergisi, Sayı 20, Ocak-Şubat 2015 s. 20-26)

Erdoğan Yalgın, Erkan Gülbahçe’ye verdiği röportajda da aynı görüşlerini dile getirmektedir. Bu röportaj, ‘Biz tarihimizi, tufanların yaşandığı kutsal topraklarda arıyoruz’ başlığıyla yayımlanmıştır. Yazarın ‘kutsal topraklar’ diye andığı topraklar Kuzey Mezopotamya’dır. (Semah Dergisi, Sayı 38, Mart-Nisan 2018 s. 39-44; Dersim Gazetesi, Ocak 2018, sayı 75 s. 8-10)

Erdoğan Yalgın, Dersim’in Gizemli Tarihi kitaplarında da aynı görüşleri ifade ediyor.

Dersim’in Gizemli Tarihi I Şeyh Dilo Belincan’ın (Berxêcan) Şeceresi ve Kürt Aşiretleri, (Fam Yayınları, Mart 2017, 480 s.

Dersim’in Gizemli Tarihi II, Şıx Deli-i Berxêcan Ocağı ve Pilvank Aşireti, Tarih, Folklor, İnanç ve Coğrafya, Fam Yayınları, Mart 2017, 320 sahife) Yol

Erdoğan Yalgın, Yol Bir Sürek Binbir Rêya/Raa Heqi İnancı, Kürt Aleviliği I ( Fam Yayınları, Kasım 2018, 209 s.) Araştırma-İnceleme kitabında bu düşüncelerini, daha etraflı bir şekilde yine dile getirmektedir.

Selahattin Ali Arik’in, Alevilik ve Tarihi, araştırma kitabı da bu yönden dikkat çekilmesi gereken bir kitaptır. (Dara Yayınları Haziran 2019, 317 s. )

Ahmet Önal’ın, Rêya Heqîyê İnancı Mîhtra İnancıdır, Müslümanlık, Kızılbaşlık, Alevilik Değildir (nerinaazad.org 8 Eylül 2019) yazısı da çok önemli ve değerlidir.

***

Munzur Çem, ‘Kermê Dare Dare ra Yeno’ başlıklı yazısında (Deng, Sayı 113, Mart 2019, s.64-78) başlıklı yazısında, Xızır’ın kutsal varlığıyla ilgili olarak şöyle söylüyor:

‘Alevilerde Tanrı, elbette, en büyük kutsal varlık olarak yüce yerini korumaktadır. Ondan sonra gelen Güneş ve Xızır (Hızır) Dersimlilerin dini inancında çok önemli bir yere sahiptir. Xızır en çok seslendirilen, yolunda en fazla adak sunulan evrensel kutsal varlıktır. Bu yönden onun rakibi yoktur’ (s. 72)

‘Mitraizm, Zerdüştlük, Manizm, Mazdek ve Hürremilerde, Güneş kutsaldır. Yaşamakta olan inançlardan Alevilik, Yezidilik ve Kakailerde de aynıdır. 20-30 yıl öncelerine kadar, Güneş doğduğunda ona bakıp dua etmeyen bir Dersimli düşünebilir miydiniz?’ (s. 73)

***

Alevilik kavramının 140 yıla yakın bir tarihi vardır. Osmanlı döneminde Alevi kavramı, Aliyyun, Aleviyyun şeklinde, Şia taraftarlarını, yani Sünni İslam dışında kalanları anlatmak için kullanılmıştır. Alevilik, Osmanlının son dönemlerinde, özellikle İttihat ve Terakki döneminde, Rêya Heqîyê (Alevilik) inancında olanları Müslümanlığa asimile etmek için gündeme getirilmiş bir kavramadır.

KIzlıbaşlık ise 500-550 yıla yakın bir geçmişe sahiptir. Şah İsmail’in dedesi Şeyh Cüneyd’in (1429- 1460), babası Şeyh Haydar’ın (1460-1488) askerlerini, düşman askerlerinde ayırmak için kafalarına giydirdikleri 12 dilimli kırmızı fesle ilgili bir kavramdır. Neden kırmızı olduğu, Kürdlerin tarihsel geçmişleriyle ilgilidir. Bundan önceki Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler yazısında, bu konuyla ilgili değerlendirmeler vardı.

İslamiyet ise 1400 yıla yakın bir geçmişle sahiptir. Bugün Alevi şeklinde dile getirilen Rêya Heqîyê inancı ise çok eski bir geçmişe sahiptir. MÖ 2000’lere kadar Mitra inancına kadar uzanmaktadır.

***

Yaresan (Ehl-i hak), Kakai, Ezidi, Rêya Heqîyê (Alevilik) inancında olanlar, İslamın yayılmaya, yaygınlaşmaya başlamasından beri, çok büyük çok ağır baskılarla karşılaşmışlardır. 1500 yılında, İran’da, Şii İslam’ın devletleşmesinden sonra, Şii İslam da bu inançta olan kitlelere baskı zulüm yapmaya başlamıştır. Yaresan (Ehl-i hak), Kakai, Ezidi, Rêya Heqîyê (Alevilik) inancında olanlar, tarih boyunca hep Sünni İslam’ın ve Şii İslam’ın baskısıyla zulmüyle karşılaşmışlardır. Kitlelere halinde kılıçtan geçirme, kitleler halinde sürgün gerek Sünni İslam’ın, gerek Şii İslam’ın, çok önemli politikaları, uygulamaları olmuştur.

Yaresan (Ehl-i hak), Kakai, Ezidi, Rêya Heqîyê (Alevilik) inancında olanlara baskı, ilk olarak İslam’ın Kürdistan’ı fethetmesi döneminde gerçekleşti. İkinci -Halife Ömer döneminde (634-644), Dördüncü Halife Ali döneminde (656-661) bu inançları yaşayan kitlelere İslamı kabul etmeleri doğrultusunda çok büyük baskılar yapıldı. İslamı kabul edenler normal yaşamlarını şöyle-böyle sürdürdü. Ama, kendi inançlarında dinlerinde direnenler kılıçtan geçirildi. Bütün Zerdüşt ateşgahları yıkıldı. Kılıçtan kaçanlar sürgün yollarına düştü. Kaçamayanlar, dağların doruklarına çıkarak, baskıdan, zulümden uzak kalmaya çalıştılar.

Yaresan (Ehl-i hak), Kakai, Ezidi, Rêya Heqîyê (Alevilik) inancında olanlara karşı, dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında, Mani, Mazdek, Hürremiye hareketleri sırasında da çok büyük baskılar, zulümler gerçekleşti. Bu süreç içinde de Ortadoğu’nun, Yakındoğu’nun çeşitli bölgelerine, Bizans topraklarına büyük göçler gerçekleşti.

16. yüzyılın ilk çeyreğinde, Osmanlı-Safevi mücadelesi sürecinde, Yaresan (Ehl-i hak), Kakai, Ezidi, Rêya Heqîyê (Alevilik) inancında olanların durumu yine dikkat çekmektedir.

Osmanlı, Teke Yarımadası, Tokat, Sivas vs. yörelerinde, Rêya Heqîyê (Alevi) inancında olanları Müslüman yapmak için baskısını arttırmıştır. Müslüman olmayı kabul etmeyenlere basısını, zulmünü tırmandırmıştır. Bu kitleler de İran’a Safevilere sığınmaya çalışmıştır. Aynı dönemde, Şii İslamı devletleştiren İran ‘da bu kitlelere, ‘Siz Müslüman değilsiniz…’ diyerek baskısını sürdürmüştür.

Şah İsmail (1489-1524) İran’da Şii İslamı devletleştirdikten sonra, Rojhilat’ın güneyinde yer alan yörelere, Yaresan (Ehl-i hak) inancını yaşayan kitlelere karşı çok yoğun bir saldırı gerçekleştirmiştir. Bu saldırılar da buralarda yaşayan büyük kitlelerin yerinin yurdunu bırakıp göç etmelerine neden olmuştur.

19. yüzyılın ilk yarısında, Mîr Muhammed ve daha sonra Mîr Bedirxan, Kürdistan’ın güneyinde, Şengal ve Laleş taraflarında, Ezidi Kürdlere karşı çok kapsamlı bası ve zulüm yapmıştır. Bu, geriye kalan Ezidi Kürdlerin, Kuzeye doğru hareketlenmeleri gibi bir sonuç doğurmuştur.

19. yüzyılın sonunda, yirminci yüzyılın başında Osmanlı Rêya Heqîyê (Alevilik) inancını yaşayan kitleleri Müslümanlaştırmak için çok büyük çaba sarfetmiştir. Müslüman olmayı kabul etmeyenlere karşı devler terörü tırmandırılmıştır. İttihat ve Terakki döneminde bu zulüm artmıştır. Alevilik, bu dönemde oluşturulan bir kavramdır. Bir asimilasyon kavramıdır. Bu inançta olanları Müslümanlaştırmak için üretilmiş bir kavramdır.

Cumhuriyet’den sonra, tek parti döneminde, özellikle Dersim’de Rêya Heqîyê inançlılara karşı çok büyük zulüm yapılmıştır. Örneğin, Temmuz 1938’de, Hozat’da, Sekesur Dağı’nda, Axuçan Ocağı’dan, Pîr ailesinden 22 kişi, bir evde toplanarak, ev, içindeki insanlarla birlikte ateşe verilmiştir. Bu operasyonların amacı, şüphesiz ilk önce, ‘çibanbaşı’ olarak değerlendirilen Kürdlüğü yoketmektir. Ama, Rêya Heqîyê inançlıları Müslümanlaştırmak da çok önemli bir çabadır.

Baskı, zulüm sürecinde oluşan göçlerin dikkate değer sonuçları olmuştur. Munzur Çem, yukarıda sözü edilen Kermê Dare Dare ra Yeno’ başlıklı yazısında bununla ilgili bazı bilgiler vermektedir.

İslam ordularının Kuzey Mezopotamya'yı işgal etmesi, Kürdistan halkı bakımından yaşamı oldukça zorlaştırdı. İslam’ı benimseyen kesimler, şöyle veya böyle, kendi topraklarında yaşamlarını sürdürmekte fazla zorlanmadılar. Ama Müslümanlığı kabul etmeyenler bakımından durum çok farklıydı. Baskı ve terör politikası karşısında Kürdistan'dan dışarıya yaşanan göçler aynı zamanda Aleviliğin farklı versiyonlarının yayılmasını sağladı.

Örneğin, bu gün Lübnan ve Suriye gibi ülkelerde yaşayan, inanç ve kültür yönünden Alevi Kürtlere çok yakın olan Druziler (Dürziler)'in, Kürdistan'dan göç edip gelen Kürtler olduklarını, bizzat bu grubun bir suikasta kurban giden lideri Kemal Canpolat söylemişti. Canpolat Druzilerin Kürt olduklarının, göç yoluyla Kürdistan'dan buraya geldiklerini, pirlerinin hala Kirmanşah'ta olduklarını söylemişti. Kemal Canpolat, şu an Druzilerin lideri olan Weli (Veli) Canpolat'ın babasıydı.

Günümüzde Suriye'ye ait Lazkiye ve Tartus'tan, Halep ve Hatay'a kadar uzanan bölgede yaşayan ve çoğu asimile olup Araplaşmış Alevilerin önemlice bir kesiminin, aynı şekilde yüz yılarca önce Şengal'den göç edip gelen Kürtler olduklarını sadece tarihçiler değil, Esad ailesi dahil bu kitleye mensup bir çok kişi tarafından da dile getirilmektedir.

Şu an hayatta olmayan Suriye Devlet Başkanı Hafız Esat ta, hayat hikayesi üzerine bir kitap yazan İngiliz yazar Patric Seel'e, atalarının 800 yıl önce Sincar'dan göç edip geldiklerini söylüyor.’ (s. 77)

Xızır Nasıl Ali Oldu?

Ali, Hasan, Hüseyin, Kerbela, Oniki İmam, Ehlibeyt, Fatıma Ana, Evladı Resul, Seyidlik gibi kavramlar, Şii İslam’ın kavramlarıdır. Bu kavramların, Kürdistan’da ve Anadolu’da yaşayan Rêya Heqîyê (Alevilik), inancındaki kitleleri nasıl etkilediği, bu etkileşmenin ne zaman başladığı, nasıl devam ettiği önemli bir sorudur.

Şii İslam’ın, Rêya Heqîyê (Alevilik), inancını yaşayan kitleleri etkilemeye başlaması, 15. yüzyılın ilk yarısına başlamıştır. Şeyh Cüneyd (ölümü 1460) ve Şeyh Haydar (ölümü 1488) Şah İsmail dönemlerinde yoğunlaşmıştır. Şah İsmaille birlikte, 1501 yılında Şiiliğin devletleşmesiyle, bu etki daha da yoğunlaşmış, yaygınlaşmıştır.

Osmanlı yönetiminin, Anadolu’da, Rêya Heqîyê inancını yaşayan kitlelere, yoğun baskısı, bu kitlelerin İran’dan, Şah İsmail’den medet ummaları gibi bir süreci başlatmıştır. Bu kitlelerin Şii İslam’dan etkilenmesi böyle bir ilişkiler sürecinde gelişmiştir.

Şah İsmail’in ailesi aslında Kürd kökenli bir ailedir. Sünni Müslüman bir ailedir. Aile, Sincar’dan kalkıp Hazar Denizi’nin güneyine göç etmiştir. Bu göçten sonra, Şiileşmiştir. Aile, kendi şeceresini, önce, düzenlenen bir sahte şecereyle Yedinci İmam Musa Kazım (745-799) üzerinden Dördüncü Halife, Birinci İmam Ali’ye kadar uzatmış. Şah İsmail’, Şii İslamı devletleştirmesinden sonra da, geşmişini, yine sahte bir şecereyle, İmam Hüseyin ve İmam Ali üzerinden Peygamber Muhammed’e kadar uzatmıştır. Murad Ciwan’ın, Çaldıran Savaşı’nda Osmanlılar, Safeviler ve Kürdler İlk Kürt-Osmanlı İttifakı (1514) Avesta, 2015, İstanbul) kitabı bu bakımdan önemlidir. (s. 63, 67) Bu durum bundan önceki, Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler yazısında anlatılmıştı.

Rêya Heqîyê inancını yaşayan insanlar her zaman ‘Ya hozatê Xızır’ derler. Başı sıkıştıklarında, her zaman Xızır’ın yardımlarını beklerler. Xızır’ın kendilerini koruyacağını düşünürler. Ama Şii İslam’ın Rêya Heqîyê inancındaki insanları, kitleleri etkilemesi sürecinde İmam Ali’nin adı daha çok söylenir olmuştur. Yedi Ulu Ozan’ın bu konulardaki rolünü de küçümsememek gerekir. Seyid Nesimi (1369-1417) Şah Hatayi (1489-1524), Fuzuli (1504-1556) Yemini (15. yüzyılın sonu, 16. yüzyılın başı) Pir Sultan Abdal (16. yüzyıl) Kul Himmet (16. yüzyılın ikinci yarısı) Yedi Ulu Ozan olarak sayılmaktadır. Bu ozanlar, şiirlerinde İmam Ali’ye, İmam Hüseyin’e sonra da Şaha çok büyük övgüler düzmüşlerdir. Kerbela acısını dile getiren şiirler yazmışlardır.

Şiilik, Araplardaki bir iktidar kavgasıdır. Bu kavga Kürdistan’da Kürdleri, Anadolu’da Türkmenleri nasıl etkilemiştir? Nakibül Eşraflardan alınan sahte şecerelerle, ‘Musa Kazım’dan geliyoruz’ ‘İmam Rıza’dan geliyoruz’ ifadeleri nasıl üretilmiştir? Bunlar elbette önemli sorulardır. Geçmişte, Alevilik ile ilgili birçok yazıda bu tür konuların tartışıldığını da vurgulamak gerekir.

Son 30-40 yıldır, Şii İslam’dan etkilenme daha yoğunlaşmıştır. Artık, Xızır yerine Ali adı daha çok dile getirilmektedir. Cemevlerinde, Cemlerde, bu etki daha çok hissedilmektedir. Devlet, Rêya Heqîyê inancını yaşayan insanları, kitleleri, Sunni İslam’a asimile etmek istiyordu. Bu konularda çeşitli dönemlerde çok büyük çabaların gösterildiği de biliniyor. Ama yaşanan bu son süreçlerde, bu kitlelerin Şii İslam’a asimile oldukları rahatlıkla söylenebilir. Munzur Çem, Kermê Dare Dare ra Yeno’ yazısında bu durumu ayrıntılı bir şekilde anlatıyor. Munzur Çem şöylle diyor:

Aleviliğin temelinde tarihsel olarak birbirlerini izleyen Mitraizm, Zerdüştilik, Manizm, Mazdekizm ve Hürremilik gibi inanç ve hareketler olduğunu düşünüyorum. Zerdüştilik, bu işin merkezinde yer almaktadır. İslam’la ilişkiler, daha doğrusu Şiiliğin etkisi çok sonraları ortaya çıkan bir gelişmedir. Ayrıca Alevilik-Şiilik ilişkisi, daha çok söylemle sınırlı, pratikte oldukça zayıf kalan bir ilişkidir. 40-50 yıl öncesine kadar pratikte, 12 İmam mateminden başka Alevilerle Şiiler arasında neredeyse ortak hiçbir bağ yoktu. Aleviler son 30-40 yılda Şiiliğe kaydılar ve hala da kaymaya devam ediyorlar. Yeri gelmişken, bu kendi kendini asimile etme (oto-asimilasyon) kendi yörem olan Dersim'den birkaç örnek vereyim:
1970'lerden önceki mezarlara bakın, bir tekinde İslami her hangi bir motif ya da vurgu yok. Ama son 30-40 yılda yapılmış olanların hepsinde "Ruhuna Fatiha"yı görürsünüz. Çocukluğu Cem-cemaat içerisinde geçmiş bir olarak rahatlıkla diyebilirim, bugün yapılan cemler, çocukluk ve gençliğimde gördüğüm cemlere benzemiyorlar. O zaman Cemlerde vurgu Dersim evliyalarınaydı, 12 İmam anması oldukça geri plandaydı. Şimdiki cemlerde ise Dersimliler kendi evliyalarının adını bile ağızlarına almıyorlar. Cem İslami olmayan bir ibadet olmamasına rağmen, eline sazı alan Muhammed-Ali-Ana Fatma ile başlıyor, onlarla bitiriyor. Yine 1970'lere kadarki Dersim halk türkülerine ve dualara bakın; bunlarda İslami motifler yok denecek kadar azlar. Kaldı ki var olanların çoğu da sonradan eklenmiş. Şimdi ise, Türkçe sözlü, İslami içerikli dua ve beyitlerden geçilmiyor. 30-40 yıl öncesine kadar ölülerin gömülmesi sırasında "Mıle" gelir, Kurandan ve tabi Arapça 5-10 dakikalık bir parça okur ve tören biter. Ama şimdi öyle değil. Cenaze töreninde, Alevi örgütleri tarafından yazılmış şeriatçı nitelikte, tümüyle uydurma oldukça uzun Türkçe bir tekst okunmaktadır.

Bu birkaç örnek te gösteriyor ki bugün "Alevilik" artık 40-50 yıl önceki Alevilik değildir. Aleviler, özellikle de 1980'lerden itibaren atalarından devraldıkları Aleviliği bir kenara bırakıp "Türk-İslam" sentezi içerikli yeni bir "Aleviliğe" yöneldiler. Bugün adeta dili Türkçe, içeriği ise Şii İslam olan yeni bir "inanç"la karşı karşıyayız. Eskinin gerçek Aleviliğini yaşatmak isteyenler hala var ama güçleri ve etkinlikleri sınırlıdır. (s. 74-75)

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
13773 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:03:05:22

İsmail Beşikci

İsmail Beşikci

Yazarın Önceki Yazıları

Son Gelişmeler ÜzerineTürkiye’de Üniversiteİbrahim Kaypakkaya AnmasıDeğinmeler 3Kürdistan'a SorMalazgirt ve KürtlerKurdiana DüğümüKemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu IVKöklere YolculukToprak Temelli MilliyetçilikKürdlerin Geleceği Konusunda Birkaç SözAntik KürdistanDin Ve BilimKarakoçan (Dep) ve Yayladere (Holhol) İle İlgili İki KitapUludere (x)Newroz 2024 AkreÜç KitapHazro BeyleriSimurglarMehmet Bayrak’ın Kürt Kimliği MücadelesiŞeyh Said Direnişi İle İlgili İki KitapDiyarbakır Kitap Fuarı 2023Ermeni ve Rum Mallarının TürkleştirilmesiEhmedê Xanî’nin Hatırası ÜzerineAbdurrahman Önen-Erdnîgarîya KurdistanêKürtler ve Güller Cilt 3‘49’lar’, ‘55’ler’, ‘23’ler’ …'Yaşamın Kıyısında'Behdinan, Barzan, Milli LiderSuyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler(II)Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru KürtlerYüzüncü Yılında Lozan AntlaşmasıSon Kız‘Deniz’in Ütopyası’ ÜzerineRudaw TVStockholm Kürd Sürgün Müzesi Üzerine DüşüncelerLozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan IILozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan Diaspora KürdleriMele Mıstefa Barzani Ulusal MüzesiRovîyê XasûkBarzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi IIIKendi Kendini Yönetme Hakkı ‘Ayrılıkçı Yazılar’Peywend YayınlarıDuhok Üniversitesi’nin 30. YılıAhamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne IIKürtçülük Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’neKürd Aydınları IIBedirhan Epözdemir’in AnılarıSeyidlik-ŞeriflikKürdizade Ahmed RamizMedreseler-ÜniversitelerMedya Kitabevi Birleşmiş Milletler ve KürdlerMülteci YaşamlarÖncü Bir Kürt Aydını59 Yıl Sonra ŞemdinliKemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu IIIOrtadoğuBir Ailenin Son 200 Yıllık TarihiTarih Okumaları, Kürdlerin HikayesiHewler’de, Soran’da ve Cambridge Koleji’nde KonferansTheodor Herzl Bize Ne Anlatıyor?AforizmalarSon YolcuIrkçılık Hakkında …Aydınlar Hakkında… Latife Fegan’ın AnılarıAdil Yargılama/Yargılanma Mümkün mü?Kürd Aydınlarıİlim-BilimKürdçe Derslerinin ÖnemiYaş 83…*Mezopotamya Uygarlığında HakkariKemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu - IIBediüzzaman’ın HançeriDoğu-Güneydoğu Dernekleri Platformu*Destar Kitap-KafeKürdistan’ın Güney'ine Seyahat Kürd Tarihinin Yazılı Ana KaynaklarıBingöl-Van Gezi İzlenimleriGöbekli Tepe Hakkında…Güvenlik Munzur Çem’in Anıları DerveCendere II Saatin İçindeki SırMehmet Öncü KitaplarıZarema, Yahudi DevletiJuli’nin Sesi‘Ateşte Doğanlar’Kadri Hoca…Kürt HâkimAlevilik Üzerine II‘Aleviler ve Sosyalistler’ Kitabı ÜzerineUygur TürkleriBaşkanlık Seçimleri, ABDÜniversite RaporuOFra Bengio’nun Kürd Liderlere EleştirisiDr. SaidKürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Maaş Sorunu…Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde PKK-Haşdi Şabi İşbirliğiAma Onlar Kardeştiler…Mustafa Suphi ‘Kürdistan Ortadoğu’nun Polonya’sıdır’İSkan Tolun IIKürt Dil Hareketi (Harekata Zımanê Kurdî) II‘Doğumun Ölümü’Kürt Dil Hareketi (Hereketa Zimanê Kurdî)Kürdistan Bayrağı’nın ve KDP Binasının Yakılması Üzerine…Ermeniler, Kürdler, AzerilerDevrimci Doğu Kültür OcaklarıEylül 2020 Kürdler-KürdistanBir AİHM BaşkanıHalepçe arşivlerinin yakılması ve KDP’ye saldırıDevranİskan TolunWoodrow WilsonHarf Devrimi’nin Kürdler İçin AnlamıMehmet ElbistanKürtler, Şehir Şehirlileşme‘Kürt Çalışmaları…’Zini Gediği KatliamıKürd Tarihini Kürdlerin Yazması…‘Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ II’Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’Değinmeler-2Irkçılık ÜzerineSeyid Ahmed CebariŞengal, AfrinMustafa SelîmîKemalizm ve Kürd Ulusal SorunuOrhan Kotan’ın ŞiiriLeylan - IIKürt Meselesiyle İlgili Bir Projen Var mı?LeylanXwebûnOrta Karadeniz’de Etnisite İlişkileriAlevilik Üzerine…Güvenli BölgeDuvarımızı Yapamadık…Doktor SaidAlevilik ve TarihiBitlis ve Ahalisi1916 Kürd TehciriBir Diplomatın Anıları Kürd Tarihi Üzerine GözlemlerAdıyla ÇağırmakKürdistan’ın Güneyinde SoykırımKürdlerin TarihiMilliyetçilik ÜzerineHong Kong, Kürdistan‘Kürtlerle Türkler’Ortadoğu’da Devletlerin KurulmasıAbdurrahman Qassemlu’nun Katledilmesinin 30. YıldönümüÜniversitenin Bilim Anlayışında Temel SorunlarCumhuriyet, 19 Mayıs 2019'Özgürlük İçin Sanat'Helsinki’de Sosyal ForumTeknoloji, Bilim, EğitimMilletler Cemiyeti Döneminde Kürdler/KürdistanHewler - Duhok - ZahoBir Tartışma Üzerine…Dönemin RomanlarıEleştirilerin İzindeRêya Heqîyê (Alevilik)ABD Ziyareti - IVABD Ziyareti - IIIABD Ziyareti - IIABD Ziyareti - IBerlin’de Dersim 37-38 PaneliBaşur’da SiyasetDuhok-Hewlêr GezisiKürdçe Yasaklarının İşlevi‘Aleviliğin Doğuşu’ II‘Kimliksiz Çığlıklar’Türkiye’de Adalet Arayışları'Aleviliğin Doğuşu'Kürdlere Soykırım…Moskova’da Kürd KonferansıCevat Geray’a Sevgi…Bilim AhlakıMahallenin ArkadaşlarıSelahattin Demirtaş’ın ŞarkısıCanip Yıldırım KütüphanesiDevşirmeler ve DevletsizlerDağ Kavmi - IIAdaylar…Dağ Kavmi -IGeleceğini Belirleme Hakkı ve KürdlerFarhad Daftary, Şiilik AlevilikŞiizm‘Türklük Sözleşmesi’Timure Halil Hakkında …Düşmanlarını Sevindiren Bir Halk…Celal Talabani...Kürdler Zoru Başardı… Bağımsızlık...Güvenlik...Domino EtkisiReferandum-Bağımsızlık TartışmalarıDanimarka SeyahatiSekesûr’da Kürd-Alevi Soykırımıİnsanlık Araştırmaları MerkeziFahriye Adsay’ın Eleştirileri Üzerine…Bir Kürd...İki Kürd...Üç KürdYezda...Ermeniler, Kürdler…Yeni Bir KDP Kurma ÇalışmalarıHasta AdamAvustralya GezisiHayatımdan KesitlerBirey Toplum İlişkileriPeşmergelik Yüce Bir DeğerdirKaderine KüsmekKürd Halkının, Kürdistan’ın Başı Sağolsun…Kürdistan’ın Hayırlı Evladı Doktor SaidSuriyeli MültecilerParlamentoMilli Düşünce SempozyumuDesmond FernandesKürtlerin Bulunduğu Ülkeler Bölünemez!...Kürtler Ne İstiyor?Eşkiya28 Devlet Bağımsız Kürdistan’ı Tanımayacak...Devlet, İslam, Kürdler ve DarbePencinarîler IIPencinarîler IAzim...'Afrika Edebiyatı' Üzerine…Yaresan (Ehl-i Hak) Rêya Heqîyê, EzdanZağros’un Ötesine…Süleymaniye Merkez Güvenlik Karargahı'Peçar Tenkil Harekatı/1927' Üzerine Birkaç Sözİttifaklar Mahmut Yeşil’e Sevgi…Tunceli Kanunu, Getirdiği Esaslar ve Devletin Asimilasyon PlanlarıYakındoğu’nun İmhası ve Pontus SorunuKeşiş’in Torunları Dersimli ErmenilerAnlıyorum Ama Konuşamıyorum1128 AkademisyenYaşar KayaAlevilik...Elveda Güzel VatanımAlevilerin KitabıUluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan IIIUluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan IIUluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan (I)Komkurd-AnNelson Mandela - Aziz SancarBarış, Yüzleşme, MüzakereİBV Hewler Temsilciliği558. OturmaŞengal’i ZiyaretŞengalTBMMKürdlerde/Kürdistan’da Ana SorunÖzyönetim Üzerine...Norveç SeyahatiAlaine Tuoraine’e EleştiriKürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Yönetim ZaaflarıGüneşin KrallığıKeyakisarBarzani bir dönem daha görevde kalmalıdırTemel şart Kürdistan Ordusu! Girê Spî'nin Kurtarılması...Üniversitenin Ana SorunuMardin: Hüzünlü KentAlevilik-MüslümanlıkOsmanlılar ve Acemler Arasında Kürdlerİslam’ın barış, huzur, adalet ve eşitlik anlayışı Kerbela’da son bulduKürd Kültürü Neden Yağmalanıyor?Kürd Êzidîlerin Azizesi 'Begê'İki Olay Üzerine DüşüncelerBarış ve Çözüm Süreci - IIIEleştirilerEv Jin û Mêrê bi MaskêBarış ve Çözüm Süreci - II Murat Bozlak’a sevgiler...Barış ve Çözüm Süreci…Rejim, İslamileşme, Kürdler/Kürdistan Alman Şarkiyatçı Dr. FriçSoykırımlar ve Devletsiz HalklarIŞİD’in ZuhuruŞeyh Ahmet, IŞİD Saldırıları ve Osman Baliç'in KatiliUlusların Kendi Geleceklerini Tayin Hakkı ve Kürdler/KürdistanBitlis Anıları, 1960’lı Yıllarda Bitlis’de YaşamUluslararası Bitlis SempozyumuBarzaniler Değinmelerİfade Özgürlüğü ve ABDTürk Siyasal Kültürü Üzerine… Birleşik Krallık, Fransa, Kürdler/Kürdistan Anti-Kürd Uluslar arası NizamKürd/Kürdistan incelemelerinde temel soru... Ulus İnşa Sürecinde Dilin RolüMustafa Barzani'yi sevgiyle anıyoruzDüşün Hayatında ve Edebiyatta KurumlaşmalarYakındoğu’nun İmhası,1915 Ermeni Soykırımı ve Hrant Dink’in Katledilmesi Resmi İdeolojinin Temel ÖzelliğiRoboski – GoyilerTürk-İslam Sentezi ve Kürd SorunuKürdistan sorunu her şeyden önce duruş sorunudurBarış
x