Kürt dili ve Kayıp olmaktan Kurtuluş…

Yazar J. Koch: “Anadilim Sorbca, ondan ayrılsaydım çocukluğumu terk etmiş olurdum. Benden kendi dilini gizlemediği için anneme teşekkür ederim” der.

Kürtler 4 Parçaya pay edilirken, dilleri de yamalı bohça gibi, birlikte yaşadığı yasak uygulayan ulusların dilinden ve kültüründen yama ve yara aldı. Hata ölümle yüz yüze geldi. Ölü diller listesinden son anda kurtuldu. Bu kara baskıya rağmen, sözlü olarak, çoğalarak yaşam buldu. Bu demektir ki; Milletler yaşadıkça dilleri de yaşayacaktır. Yeter ki dillini sev…

Bir anekdot anlatarak başlamak istedim. Bizim köyde, Hocvanda yaşanmış. Mehmet okulda öğretmeninin sorusu

-Adın nedir?

-Memo diye cevaplar

-Öğretmen Burada Adın Mehmet’tir der

-Memo’yu kötü azarlar, tartaklar

-Eve giden Mehmet de annenin hitabı memo’dur.

-Memo bağırır ana benim adım Artık Mehmet’tir. Bu kezde ana, baba tartaklar, azarlar

-Okula dönen Memo, Öğretmenin; Mehmet hitabını şöyle yanıtlar

-Öğretmenim bu kez de evde iki kürdün zulmüne uğradım der…..

Varın Kürd çocuklarının yaşadığı travmalara cevap olun…

Her anlatımın bir tarihçesi vardır. Kürt dili Hint-Avrupa dil grubunun aryan kolundandır. Her ne kadar İrani diler ailesinin grubu arasında yer aldıysa da, kesinlikle Farsçadan ayrı bir dil gurubundandır.

Bilindiği gibi Kürtler, Türkiye, Iran, Suriye, Ermenistan devletlerinin “Misak-ı Milli” sınırları arasında yaşamakta, Bağımsızlıktan yoksundurlar.

Kürt nüfusunun 50 milyona yakın olduğu bilinir. Güneyi saymasak orda “Federe bir Kürt yönetimi var” Kendi kaderini tayinde daha özgürler. Ancak kendi coğrafyaların da özgür değiler. Zira Irak kendi devletinin üniter yapısının federatif Sistemini uygulamakta.

Bu gün dünyadaki 52 Bağımsız devletin toplam nüfusu, Kürt nüfusundan daha azdır. Buna karşılık Kürtlerin bir devleti yoktur.

Kürt dili, dünyanın en eski dillerindendir. Bu gün sadece Irak Federe Kürdistan Bölgesinde Kürt dili, resmi dil statüsündedir. Kürt dilinin de birçok lehçesi vardır. Kurmanci lehçesi, Kürtlerin yaklaşık `’lık bir bölümü tarafından kullanılan en yaygın lehçedir.

Kürtlerin kurmanci lehçesi ile en son hazırlanan sözlük “İzoli ve Zana Farqinin sözlükleridir” 130 binden fazla kelime içermektedir. Kürt dillinin yasaklanması ve yazı dilli olarak kullanılmamasından dolayı bir o kadar kelimede kayba uğradığı da sanılmakta ve bilinmektedir.

Sorani, zazaki, lori, gorani ve hawraman lehçe ve ağzları da eklendiğinde kelime hazinesi 200 binden fazla olduğu da görülür.

Ancak Kürt Edebiyatı sözlü geleneğinden beslenerek çağlar boyu bu güne gelebilmiştir. Yazılı Edebiyatı 950 yıllı dolaylarında, ünlü şair, Baba Tahire Üryan 935-1010 Hamedan kentinde yazılmış olan Rubailer örnek verilir.

Ömer Hayyam’ın rubaileri Baba Tahir’den uzun yıllar sonra kaleme alınmıştır. Ancak sözlü edebiyatın tarihi bin yıllara dayanır. Dengbejler, evlerde anlatılan hikayeler bunlara örnektir. Bizde bu hikayelerle büyüdük. Hata hikayeler düz anlatımlı ala değil. Arada denbej devreye girer yada dram, monolog bir arada anlatılır.

Kurmanci lehçesinde eserler mevcuttur. Mah. Şeref Xanım “Mesture Erdelani”

Türkiye’de Cigerxwin ve Osman Sabri (Gençliğimizde Osman Sabri) Kürt tanıtılmamıştı.

Modern Kürt edebiyatının en önde gelen şairi Abdullah Goran’dır. Soranice lehçesi ile yazılmış ilk Kürt romanı 1950 yıllarında İbrahim Ahmed tarafından yazılan ve Rüstem Cemili Kürt yönetmen tarafından uyarlanmış “Jana Gel” adlı romandır.

Kürtlerin kullandığı bir alfabe de Kiril Alfabesidir. Ermenistan ve SSCB’de Kullanılır, Kürtler fazla rağbet etmezler. Ereb Şemonun Kiril harflerle 1930’lu yıllarda yazdığı “Şivane Kurd” Bu roman çağdaş romana örnektir. Kürt dillinin diğer lehçesi Kurmanci lehçesidir. Bu lehçe ile yazan önemli kürt şairler; Eli Heriri, Feqiye Teyran, Melaye Ciziri, Ehmede Xani’nin yazdığı Mem û Zin adlı eser 1730’de yayınlanmıştır, Ama Arap harflerle.

Kürt dili daha sonra Latin harflerle tanışır. Ünlü Kürt Düşünür Mir Celadetin kararı ile. Kuzey Kürdistan’da, Kurmanci lehçesi hakimdir. Latin harfleri ile kaleme alınan, Mehmet Uzun, Kemal Burkay, Jan Dost, Rohat Alakom, Zana Ferqini, Sami Tan, Abdullah Varlı ve başkaca şahsiyetler.

Kürt edebiyatı ve dilli birlikte yaşadığı ulusların edebiyatını ve dilini etkilemiştir. Birlikte yaşadığı uluslardan dil, edebiyat olarak o da etkilenmiştir.

Bu çok doğal ve kaçınılmaz bir sonuçtur.

Yüksel Avşar

Kürt Kadın Aktivist

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.