Mustafa Barzani Belgeseli TRT Kurdî'de

TRT Kurdi’nin belgesel programı Şopger (Takipçi) yeni bölümünde Mustafa Barzani’nin hayatını işliyor. Gazeteci Fetullah Kaya tarafından hazırlanan Belgesel, 1903 doğumundan başlayarak, General olarak görev yaptığı Mahabat Cumhuriyeti, Rusya’ya gidişi, Eylül Devrimi, Irak Baas rejimi ile imzalan 11 Mart 1970 anlaşması, Hastalanması ve Amerika’da tedavi süreci geniş bir şekilde 2 bölüm olarak TRT Kurdî ekranlarında yayınlanacaktır.

Tüm hayatını Kürd davasına adayan Mustafa Barzani, Abisi Abdulselam Barzani ayaklanması döneminde daha 9 aylık iken annesi ile beraber 3 ay hapiste kalıyor. 13 yaşında iken abisi Abdulselam Barzani idam ediliyor. Gençlik döneminde Mahmut Berzenci saflarında İngiliz hükümeti ne karşı savaşıyor.

1930’lu yıllarda yıldızı parlayan Barzani abisi Ahmet Barzani’nin manevi bir lider olmayı tercih etmesi ile askeri güçlerin başına Mustafa Barzani geçiyor.

Mahabat’da General Barzani

Sürgünde bulunduğu Süleymaniye’den İran’a geçerek, Mahabat’ın kuruşu esnasında Kadı Muhammed’in yanında yer alarak Mahabat Cumhurriyetinin savunma görevini aldı. General rütbesini alan Barzani peşmergeleri ile beraber Mahabat Ordusunun çekirdek kadrosunu oluşturdu. Sakız savaşında İran hükümetine karşı savaşı kazanıp, ilk sınavında kendini ispatladı.

Ölüm Kalım Yolculuğu
Mahabat Cumhuriyetinin yıkılmasından sonra Barzan’a dönen Mele Mustafa Barzani, Irak hükümeti ile anlaşamayınca çaresiz bir şekilde 500 peşmergesiyle Sovyetler Birliğine yöneldi. 3 ülke sınırını aşarak çatışmalar ve uçak bombardımanları arasında 62 gün sonra Sovyetler Birliğine ulaştı.

Türk Askerleri ile çatışmayın

62 gün süren bu yolculuk esnasında birkaç yerden Türkiye sınırına geçmek zorunda kaldılar. Mustafa Barzani yerel rehberlerden özellikle Türk Askerleri ile çatışmanın yaşanmayacağı yerlerden götürülmesini istiyordu. Bu sayede Türkiye Askerleri ile sıcak çatışma yaşanmadı.

Kürt Siyasi Tarihinin İlk Açlık Grevi

Yaklaşık 12 yıl Rusya’da kalan Barzani, Stalin döneminde çok sıkıntı yaşadılar. Rusya’ya geçen 500 peşmergeyi başta Orta Asya olmak üzere ülkenin değişik şehir ve bölgelerine gönderilerek birbirinden ayırdılar. Birbirinden habersiz liderleri Mustafa Barzani’yi göremiyorlardı. Bunun üzerine başta Barzani olmak üzere çok sayıda peşmerge bulunduğu yerde açlık grevi eylemi yaparak tekrar bir araya gelme talebinde bulundurlar.

Stalin’in ölümünden sonra Nikita Kruşçev zamanında Sovyet Hükümeti ile iyi ilişkiler geliştiren Barzani, Rusya Askeri Akademisinde 4 sene Siyaset Bilimi eğitimini aldı.

Bağdat’da Bir Lider Olarak Karşılandı

Mustafa Barzani Rusya’da iken, 14 Temmuz 1958 yılında Irak’ta bir darbe ile General Abdulkerim Kasım kraliyeti devirerek Irak Cumhuriyetini kurmuştu. Kürtlerin de bu Cumhuriyete yer almasını istiyen Abdulkerim Kasım Mustafa Barzani’yi Irak’a davet etti. Bunun üzerine 12 yıl aradan sonra Iraka dönenen Barzani Bağdat’ta bir lider gibi General Abdulkerim Kasım ve on binlerce insan tarafından karşılandı.

2. Başkaldırı (Eylül Devrimi)

Rusya’dan dönen Barzani ilk 4 sene Bağdat’ta hükümetin ortağı olarak yönetimde söz sahibiydi. Fakat iktidarını her geçen gün güçlendiren Abdulkerim Kasım’ın tavrı zamanla değişti. Yapılan anlaşmaya uymuyor, sözünü tutmuyordu. Bunun üzerine Barzani Bağdat’tan ayrılarak tekrar Barzan Bölgesine döndü. Tekrar Kürtler ile Irak hükümeti arasında çatışmalar başlamaştı. Eylül Devrimi denilen bu sürece Kürtler topyekun büyük kitleler halinde savaşta yer aldılar. Irak ordu ve emniyet içerisinde bulunan Kürtler ayrılarak peşmerge saflarında savaştılar.

11 Mart Anlaşması ve Saddam Dönemi

1968 Yılında ikinci bir darbe bu sefer Hasan el Bekr liderliğinde Baas rejimi tarafından gerçekleşti. Saddam Hüseyin’de Hasan el Bekr’in yardımcısı konumundaydı. 60’lı yıllarda başlayan Eylül Devrimi 1970 yılına kadar devam etti. İki taraf karşılıklı bir birlerini yenemedi. Darbe sonrası siyasi çekişmeler yaşayan iktidar Kürtlerle anlaşma yapmak istedi.

Bunun üzerine 11 Mart 1970 yıllında iki taraf arasında anlaşma imzalandı. Kerkük sorunu dışında, bugün Kürdistan bölgesinin sahip olduğu tüm hakları o zamanlar karşılayan gelişmiş bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma Kürdistan Bölgesinde ve Bağdat’ta şölenlerle kutlandı.

Aile Fertlerinin Hükümette Görev Almasını İstemedi

11 Mart anlaşması 11 maddeden oluşuyordu. Buna göre 5 bakan ve devlet başkanı yardımcısı Kürtlere verilmişti. Mustafa Barzani oğuları İdris ve Barzani dahil aile fertlerinde hiç kimsenin Bakan olmasına izin vermedi. Bu tür barış görüşmelerinde Mustafa Barzani hiçbir zaman muhatabının ayağına gitmezdi. Her zaman karşı taraf onun yanına gelirdi. 11 Mart barış görüşmeleri sırasında Irak tarafını temsilen Saddam Hüseyin Kürdistan bölgesine gelerek görüşmelere katılmıştı.

Cezayir Anlaşması ve Şah’ın İhaneti

11 Mart anlaşmasının 5. senesinde Irak Hükümeti ve İran arasında Cezayir de bir anlaşma gerçekleşti. Cezayir anlaşmasında Şatul Arap karşılığında İran Şahı Kürtlere ihanet ederek, tüm sözlerinden vaz geçip Kürtlere yardımını kesti. Anlaşmadan 6 gün sonra da Mustafa Barzani’yi çağırarak durumu bizzat ona söyledi.

Tedavi İçin Gittiği Amerika’da Kürt Davasını Anlattı

76 yıllık ömrünün büyük çoğunluğunu dağ başında, savaşla, çatışma ile geçirmişti. Bazen soğukta aç ve susuz günlerce mücadele içerisindeydiler. Bu sıkıntılar ömrünün son demlerinde, ihtiyarlığında hastalık olarak karşısına çıktı. 1975 yıllında İran’da kanser teşhisi konuldu. Tedavi için Amerika’ya gittik. Tedavi için gittiği Amerika’da bile yaşamını adadığı Kürdistan davası için çalıştı. Siyasi ilişkilerle Kürd davasını anlatı.

1 Mart 1979 yılında Amerika’da vefat eden Barzani İran’a getirilerek Şino kasabasında defn edildi. 1993 yıllında Şino’dan oğlu İdris ile beraber kabirleri Kürdistan’ın Barzan bölgesine taşındı.

Belgesel çekimleri kapsamında Irak Kürdistan bölgesinde çok detaylı araştırmalar yaptığını söyleyen Fetullah Kaya; “Köyüne gittik. Doğduğu ev, eğitim aldığı medrese küçüklüğü geçtiği sokaklardan, mucadele ettiği dağlara kadar, her yerden çekimler yaptık. Arkadaşları, yakın silah arkadaşı peşmergeleri, koruması, doktoru ile görüştük. Mahabataki peşmergelerinin yanı sıra, beraber gittikleri Rusya’daki arkadaşlarının ağzında birinci tanık olarak o günlere değindik. Ella aldığımız bütün konuların şahitleri ile bizzat görüşerek o günleri aktardık” dedi.

Mustafa Barzani’nin Kürtler arasında lakabı Nemır (Ölümsüz) olduğuna dikkat çeken Fetullah Kaya; “Kürtler arasında Mele Mustafa Barzani Nemır olarak bilinir. Bu belgesel esnasında, verdiği mücadele, hayatının gayesini, nasıl bir lider olduğunu gördük. Dolaysıyla Kürtlerin niye O’na nemir dediklerini anladık. Eğer bir insan kendine milletine feda ediyorsa o milleti için elbet nemir (ölümsüz) olur. Eminim ki izleyicilerimiz onu iyi tanıma adına istifade edeceklerdir” şeklinde konuştu.

İki bölüm olarak yayınlanacak Belgeselin 1. Bölüm de Barzan alilesi ve Barzan aşiretleri tarihi, Şeyh Abdulselam Osmanlı çatışmaları, Şehy Berzenci İngliz Savaşı, 1930’lu yıllar ve Mustafa Barzani’nin yıldızının parlaması, Mahabat Cumhuriyeti, Rusya’ya gidiş, Rusya dönemi ve Rusyadan dönüş yer alayacaktır.

2 Bölüm’de ise Rusya’dan dönüş sonrası General Abdulkerim Kasım dönemi, Eylül Devrimi, 11 Mart Anlaşması, Cezayir Anlaşması, Hastalığı ve Amerika’da tedavi süreci, vefatı, şahsiyeti ve arkadaşları ile hatıraları ela alındı.

Şopger programı ilk bölüm 10 Kasım Salı günü saat 21.20, 2. Bölüm ise 11 Kasım Çarşamba saat 22.30’da TRT Kurdi ekranlarında yayınlanacaktır.